تأثیرات سیاسی اندیشه‌‏های «ضد تقریبی» علمای شیعه و سنی بر جامعه ایران دوره صفویه (براساس روش بحران اسپرینگنز و مدل تعارضات)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تاریخ تشیع اثنی عشری، دانشگاه ادیان و مذاهب، گروه تاریخ تشیع، دانشکده شیعه‌شناسی، قم، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین تأثیرات سیاسی اندیشه‏های ضد تقریبی علمای شیعه با علمای اهل سنت بر جامعه ایران دوره صفوی بوده و با روش توصیفی ـ تحلیلی و با محور قرار دادن «روش بحران اسپرینگنز» انجام شد. یافته‌ها نشان داد، مدل تعارضات ذیل سه محور واگرایی شدید (جنگ و لشکرکشی میدانی)، واگرایی متوسط (جنگ سرد و صدور فتوای تکفیر)، واگرایی خفیف (سب و لعن و ناسزا) نشان داد که در دوره صفویه بیشتر رفتارها برگرفته از واگرایی متوسط (جنگ سرد) یا همان صدور فتوای تکفیر بوده که این مسئله به ویژه در بخش ‌نامه‌نگاری علمای شیعه و سنی نمایان است. تأثیرات سیاسی چنین اندیشه‏هایی با رویکرد ضد‏تقریبی، مضرات بسیار و تبعات منفی فراوانی برای جامعه ایران عصر صفوی، برجای داشت. ستیز صفوی- عثمانی، خیزش سنیان علیه صفویان، ستیز ازبک و صفوی، همبستگی میان ازبکان و عثمانی برای مقابله با شیعه، برخوردهای نظامی و قتل‌عام‌ها، دستگیری و کشتار علمای شیعی، مصون نگه‌داشته شدن اروپای مسیحی، تصرف پایتخت صفویه، گسترش سب و لعن، از جمله آنها بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The political impact of ‘‘antiapproximate” thoughts of Shia and Sunny scholars on Iranian community in Safavid era (Based on the Springgens crisis method and the conflict model)

نویسنده [English]

  • Ihsan azarkamand
Phd. Student, The history of duodenum Shiite,University of Religions and Denominations, Qom, Iran.
چکیده [English]

This project was aimed at identifying the political impacts of "antiapproximate" thoughts of Shia and Sunny scholars about Iranian community in Safavids era. The research method was descriptive_ analytical and based on Spriggens Crisis theory. The conflict model is demonstrated into three different areas including severe divergence (fighting in battle fields), medium divergence (cold war and Takfir Fatwa), and mild divergence (damn). During Safavids era behaviors were mostly associated with medium divergence (cold war). This approach is specifically observed among Shia and Sunny scholars' letters. The conflict between Safavids and Ottomans followed by detrimental consequences for Iranian community at the time. The rise of Sunnis against Safavids, the war between Uzbek and them, coalition of Uzbek and Ottomans against Shia, Armed conflicts and massacre, arresting and murdering Shia scholars, and keeping safe the Christian Europe are among those consequences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crisis Theory
  • conflict theory
  • Safavids Era
  • Shia scholars
  • Sunny Scholars
  • Thoughts of approximation
  1. اسپریگنز، توماس (1370). فهم نظریه‌های سیاسی. فرهنگ رجایی. تهران: انتشارات آگاه.
  2. اسپناقجی پاشا‌زاده، محمد عارف (1379). انقلاب الاسلام بین الخواص والعوام (تاریخ زندگانی و نبردهای شاه اسماعیل صفوی و شاه سلیم عثمانی). به کوشش رسول جعفریان. قم: انتشارات دلیل.
  3. افوشته‌اى نطنزى، محمود بن هدایت اللّه (1373). نقاوه الآثار فى ذکر الاخیار. تهران: ش‍رک‍ت‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ ع‍ل‍م‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌.
  4. اوجاق، احمد یاشار (1381). روابط عثمانی و صفوی در منابع عثمانی و تاریخ‌نگاری معاصر ترک. در: مجموعه مقالات روابط فرهنگی و تاریخی ایران و ترکیه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و بنیاد تاریخ ترکیه.
  5. ایپ شیرلی، محمد (1381). منابع ترکی دوران قاجار. در: مجموعه مقالات روابط فرهنگی و تاریخی ایران و ترکیه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی.
  6. براون، ادوارد (1369). تاریخ ادبیات ایران از صفویه تا عصر حاضر. ترجمه بهرام مقدادی. تحشیه و تعلیق ضیاءالدین سجادی، عبدالحسین نوایی. تهران: انتشارات مروارید، ج4.
  7. براون، ادوارد (1339). تاریخ از سعدی تا جامی (ت‍اری‍خ‌ ادب‍ی‌ ای‍ران‌ از ن‍ی‍م‍ه‌ ق‍رن‌ ه‍ف‍ت‍م‌ ت‍ا آخ‍ر ق‍رن‌ ن‍ه‍م‌ ه‍ج‍ری‌). ترجمه و حواشی علی اصغر حکمت. تهران: ابن سینا، ج4.
  8. پطروشفسکی، ایلیاپاولویچ (1363). اسلام در ایران. ترجمه کریم کشاورز. تهران: پیام،
    چاپ دوم.
  9. جعفریان، رسول (1379). دین و سیاست در دوره صفوی. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ج1.

10. جهانگشای خاقان (تاریخ شاه اسماعیل). با مقدمه الله دتا مضطر. اسلام‌ آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 1406ق.

11. خنجی، فضل‌الله بن روزبهان (1362). سلوک الملوک. به کوشش محمدعلی موحد. تهران: انتشارات خوارزمی.

12. خواندمیر، غیاث‌الدین (1362). حبیب السیر فی ذکر اخبار افراد بشر. با مقدمه جلال‌الدین همایی. تصحیح زیر نظر محمد دبیر سیاقی. تهران: کتاب‌فروشی خیام، ج4.

13. زرین‌کوب، عبدالحسین (1394). روزگاران دیگر(از صفویه تا عصر حاضر). تهران: انتشارات سخن، چاپ پانزدهم.

14. سانسون (1346). سفرنامه سانسون. به اهتمام و ترجمه تقی تفضلی. تهران: انتشارات ابن‌سینا.

15. سبزواری، محمدباقر (1377). روضه الانوار عباسی. به کوشش اسماعیل چنگیزی اردهایی. تهران: نشر مکتوب.

16. شکری، یدالله (1363). عالم‌ آرای صفوی. تهران: انتشارات موسسه اطلاعات.

17. عمید زنجانی، عباسعلی (1377). فقه سیاسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.

18. فراهانی‌منفرد، مهدی (1367). مهاجرت علمای شیعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوی. تهران: امیرکبیر، 1367.

19. کروسینسکی (1363). سفرنامه کروسینسکی. ترجمه عبدالرزاق دنبلی. تهران: انتشارات توس.

20. مهاجر، جعفر (1410ق). الهجره العاملیه الی ایران فی العصر الصفوی، اسبابها التاریخیه و نتائجها الثقافه و السیاسیه. بیروت: دارالروضه للطباعه النشر.

21. نوایی، عبدالحسین (1364). ایران و جهان از مغول تا قاجاریه. تهران: نشر هماذر.

22. واله اصفهانی، محمد یوسف (1372). خلد برین (ایران در روزگار صفویان). تهران: انتشارات بنیاد موقوفات.

23. هریدی، محمد عبدالطلیف (1408ق). الحروب العثمانیه الفارسیه و اثرها فی انحسار المد الاسلامی عن اروپا. القاهره: دارالصحوه للنشر والتوزیع.