مدرسه و مسئله مشروعیت سیاسی در بخارا؛ سده 10 تا 13هجری قمری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری، گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

10.22034/sm.2021.531410.1710

چکیده

با به قدرت رسیدن اوزبک‌‌های شیبانی مدارسِ پر تعدادی در بخارا به منظور تربیت عالمان و نخبگان دینی و با هدف مشروعیت بخشی بر نهاد حاکمیت تآسیس شد. حمایت از مدرسه و عالمان تربیت یافته در آن صرفاً از جانب شیبانیان انجام نشد، حکّام اَشترخانی و مَنغیت نیز که متعاقباً در این منطقه به قدرت رسیدند حمایت از نهاد مدرسه را دنبال کردند. هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال اساسی است که مدرسه چه جایگاهی در مشروعیت بخشی بر نهاد قدرت و نظام حاکمیت در بخارا داشته است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و نتایج روشن می‌‌سازد که حکّام اوزبک به منظور استحکام پایه‌‌های قدرت و مشروعیت‌‌بخشی بر مطامع سیاسی در غلبه بر امرا و سلاطین، به‌‌ویژه در تقابل‌‌های ایدئولوژیک (سنی- شیعه) از مدارس حمایت کرده و تمهیدات ویژه‌‌ای برای عالمانِ علوم دینیِ تربیت یافته در مدارس در نظر می‌‌گرفتند، متقابلاً علما نیز به پاس این حمایت‌‌ها بر کلیه خط و مشی‌‌ها و تصمیم‌‌گیری‌‌های دستگاه حکومت مُهر تأیید می‌‌زنند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Madrasa and the Issue of political legitimacy in Bukhara; 10th to 13th century

نویسنده [English]

  • Mustafa Arab Ameri
PhD., Department of History and Civilization of Islamic Nations, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

With the rise of the Sheibani Uzbeks, numerous Madrasas were established in Bukhara to educate religious scholars and elites to legitimize the institution of government. The support of the Madrasa and the scholars trained in it was not only provided by the Sheybanids but also by the rulers of Ashtarkhani and Manghit, who subsequently came to power in this region and sought the support of the Madrasa institution. This study aims to answer the fundamental question of what place the Madrasa played in legitimizing the institution of power and the system of government in Bukhara? The method of descriptive-analytical research and the results make it clear that the Uzbek rulers, in order to strengthen the foundations of power and legitimize political greed in overcoming rulers and royalists, especially in ideological (Sunni-Shiite) confrontations of Madrasas is, supported and made special arrangements for religious scholars educated in Madrasas, and in return, the ulema endorsed all the government apparatus's policies, and decisions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bukhara
  • Uzbek rulers
  • Religious scholars
  • Madrasa
  • Political legitimacy

مراجع

اسکندر منشی (1382). تاریخ عالم آرای عباسی. با اهتمام و تنظیم ایرج افشار. تهران: امیرکبیر، ج1.
باباجان غفوروف (1997). تاجیکان. دوشنبه: عرفان، ج2.
بخارائی، حافظ تنیش. عبدالله نامه. دانشگاه تهران، شماره نسخه: 343- ف.
بخاری، محمد امین بن میرزا محمدزمان (2014). محیط التواریخ. مصحح مهرداد فلاح‌زاد. بی‌جا: بریل.
بوستانی بخارایی، میرزا عبدالعظیم (1338). تحفه شاهی. چاپ نادره جلالی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
خواجه، محمدصالح (1395). تاریخ جدیدیه تاشکند. به اهتمام علی موجانی. برلین: مؤسسه حافظ.
دانش، احمد (1960). رساله یا مختصر از تاریخ سلاطین منغیتیه. به سعی و تصحیح عبدالغنی میرزایف. استالین آباد: نشریات دولتی تاجیکستان.
راقم سمرقندی (1380). تاریخ راقم. به کوشش منوچهر ستوده. تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار.
رضا قلی خان هدایت (1385). سفارت‌نامه خوارزم. تصحیح جمشید کیانفر. تهران: میراث مکتوب.
روزبهان خنجی، فضل‌الله (1355). مهمان نامه بخارا. به اهتمام منوچهر ستوده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
سلیمی (۱۳۳۱). شکول سلیمی و تاریخ متقدمین و متأخرین. به اهتمام ملاعبدالکریم بن ملاعبدالرزاق. [چاپ سنگی]. ‌
سنایی، مهدی (1378). ره آورد ماوراءالنهر. تهران: الهدی.
عینی، صدرالدین (1958). یادداشت‌ها. استالین آباد: نشریات دولتی تاجیکستان، ج4.
فطرت، عبدالرئوف (1390). بیانات سیاح هندی. تهران: نشر شهریاران.
کرامت، فرهاد؛ علی‌‌پور، حسین (1399). مؤلفه‌‌های مشروعیت سیاسی از منظر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران. سیاست متعالیه، 8(28): ص244-223.
کرمینگی، محمد قاضی وفا (1385). تحفه الخانی. تصحیح منصور صفت گل. توکیو: موسسه مطالعات زبان‌ها و فرهنگ‌های آسیا و آفریقا.
لاپیدوس، ایرا ماروین (1376). تاریخ جوامع اسلامى از آغاز تا قرن هجدهم. ترجمه محمود رمضان‌زاده. مشهد: آستان قدس رضوی (بنیاد پژوهش‌های اسلامی).
محمد بن یوسف بن خواجه بقا منشی (1379). تاریخ مقیم‌خانی. مصحح فرشته صرافان. تهران: میراث مکتوب.
محمد حکیم خان (2009). منتخب التواریخ. مصحح یایوئی کاواهارا و کوئیجی هانه دا. توکیو: موسسه مطالعات فرهنگ‌‌ها و زبان‌‌های آسیا و آفریقا، ج1.
محمد یار بن عرب قطغان (1385). مسخر البلاد. مصحح نادره جلالی. تهران: میراث مکتوب.
محمد یعقوب بن دانیال بن منغیت. گلشن الملوک. سنت پترزبورگ: آکادمی شرق‌شناسی روسیه، شماره نسخه: B 681، 133ب، 175 آ.
مطربی سمرقندی (1377 الف). نسخه زیبای جهانگیر. به کوشش اسماعیل بیک جانوف، سید علی موجانی. قم: کتابخانه عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
مطربی سمرقندی (1377ب). تذکره الشعراء. به کوشش اصغر جانفرا؛ با مقدمه و تحشیه و تعلیقات علی رفیعی علامر. تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
مؤلف ناشناخته (۱۳۷۷). ظفرنامه خسروی. تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
میرزا شمس بخارائی (1377). تاریخ بخارا، خوقند و کاشغر. تصحیح محمد اکبر عشیق. بی‌جا: انتشارات آئینه میراث.
نثاری بخاری، حسن (1377). مذکر الاحباب. تصحیح نجیب مایل هروی. تهران: نشر مرکز.
واصفی، زین‌الدین (1340). بدایع الوقایع. تهران: بنیاد فرهنگ ایران؛ با همکاری انستیتوی خاورشناسی فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی، ج1.
Khanykov, N. (1843). Opisanie Bukharskago Khanstva. Ptetersburg.
Konobloch, E. (2001). Monuments of Central Asia. London: I.B. Tauris.
Liechti, S. (2008). Book Endowments, and Communities of Knowledge in the Bukharan Khanate. NewYork University.
سیاست متعالیه
دوره 9، شماره 35
دی 1400
صفحه 131-150

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار