تحلیل ظرفیت فقه سیاسی شیعه در اولویت‌بندی قواعد فقهیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار، گروه علوم سیاسی، موسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر بر آن است تا براساس استنباط از منابع نقلی و با بهره‌گیری از بیانات فقهای امامیه، ضمن تبیین اهمیت و جایگاه سه قاعدۀ حایز اهمیت در حوزۀ سیاست و حکومت، اولویت این قواعد را نسبت به برخی از قواعد دیگر در حوزۀ سیاست و حکومت نشان دهد. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که در تراث فقهی، ضوابطی برای رتبه‌بندی قواعد نسبت به یکدیگر وجود دارد، ولو آنکه هر یک از آنها به تنهایی تعیین‌کننده نباشد، لیکن از مجموع آنها می‌توان به ملاکاتی دست یافت. همچنین در فقه سیاسی شیعه، سه قاعدۀ حفظ بیضۀ اسلام، حفظ نظام، حفظ حرمت دماء و نفوس، بر سایر قواعد در این عرصه حاکمیت دارند؛ هرچند که در میان این قواعد سه‌گانه نیز قاعدۀ حفظ بیضۀ اسلام بر دو مورد دیگر حکومت دارد. علی‌رغم وجود ضوابطی برای رتبه‌بندی قواعد، در برخی سطوح، شرایط و اقتضائات زمانی و مکانی می‌تواند در تقدم و تأخر هر یک از قواعد بر یکدیگر، تأثیرات عمیقی بر جای بگذارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An Analysis of the Capacity of Shi’ite Political Jurisprudence in Prioritizing Jurisprudential Principles

نویسنده [English]

  • Qasim Shaban Nia
Associate Professor, Department of Political Science, Imam Khomeini Educational and Research Institute, Member of the Association for Political Studies, Qom, Iran.
چکیده [English]

Based on inferences from narrative resources and statements by Imāmiyah jurists, the present study aims to explain the significance and position of three important principles in the realm of politics and government, and also display their priority over some other principles in this regard. The method of study is descriptive analysis and the results showed that in juristic heritage, there are some regulations to set the hierarchy of principles compared to one another and although each of them per se cannot be determinative, a set of them can lead us to some criteria. Besides, in Shi’ite political jurisprudence, three principles named maintenance of the epicenter of Islam (Beyzat al-Islam), maintenance of Islam, and maintenance of blood and life have priority over some other ones in the realm of governance; however, the first mentioned principle is dominant over the two others. Although there are some regulations for the prioritization of principles, time and place circumstances and requirements in some levels can have profound impact on this hierarchy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shi’ite Political Fiqh (Jurisprudence)
  • Prioritization
  • Beyzat al-Islam (Epicenter of Islam)
  • Maintenance of Islam
  • Sanctity of Blood and life
  • Jurisprudential Principles.  
قرآن کریم.
ابن ادریس حلّى، محمد بن منصور بن احمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ دوم، ج2.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر، چاپ سوم، ج3، 7.
بجنوردی، سید محمدحسن (1430ق). القواعد الفقهیة. تحقیق مهدی مهریزی؛ محمدحسین درایتی. قم: انتشارات دلیل ما، چاپ چهارم، ج1.
تبریزى، جواد بن على‌ (1427ق). صراط النجاة. قم:‌ دار الصدیقة الشهیدة‌، ج5.
جمعی از نویسندگان (1425ق). القواعد الاصولیة و الفقهیة علی مذهب الامامیة. زیر نظر محمدعلی تسخیری. تهران: مجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة، ج1.
حرّ عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعة. قم: مؤسسه آل البیت(ع)، ج26، 1، 15.
حسینی روحانی، سید محمدصادق (1413ق). فقه الصادق(ع). قم: مؤسسة دارالکتاب، چاپ سوم، ج13.
حلّى، نجم‌الدین جعفر بن حسن (1408ق). ‌شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام‌. تحقیق عبدالحسین محمدعلى بقال‌. قم: مؤسسه اسماعیلیان‌، چاپ دوم.
حلّى، ‌نجم‌الدین جعفر بن حسن (1418ق). ‌المختصر النافع فی فقه الإمامیة‌. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیة‌، چاپ ششم، ج1.
حمیری بغدادی، ابوالعباس عبدالله (1413ق). قرب الاسناد. قم: مؤسسة‌ آل البیت لإحیاء التراث.
خمینى، سید روح‌اللّه (1389). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، چاپ پنجم.
خمینى، سید روح‌اللّه (1404ق‌). زبدة الأحکام‌. تهران: سازمان تبلیغات اسلامى.
خمینى، سید روح‌اللّه (1420ق). الرسائل العشره (رسالة فی التقیة). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
خمینى، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریر الوسیلة. قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم، ج1.
خویى، سید ابوالقاسم (1418ق). ‌التنقیح فی شرح العروة الوثقى (‌الطهارة). تقریر میرزا على غروى‌. قم: تحت اشراف جناب آقاى لطفى.
خویى، سید ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهة‌. تقریر محمدعلى توحیدى. بی‌جا: بی‌نا، ج1.
زبیدى، سید محمدمرتضى (1414ق). ‌تاج العروس من جواهر القاموس‌. تحقیق علی شیری. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع‌، ج10.
سیفى مازندرانى، علی اکبر (1425ق). ‌مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیة الأساسیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج1.
شریعتی، محمدصادق (1380). بررسی فقهی و حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام. قم: بوستان کتاب.
طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن‌ (1407ق). تهذیب الأحکام‌. تهران: دار الکتب الإسلامیة‌، چاپ چهارم، ج6.
طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن (1387ق).‌ المبسوط فی فقه الإمامیة. تحقیق سید محمدتقی کشفی. تهران: المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة‌، چاپ سوم، ‌ج2.
عاملی، محمد بن على (1411ق). مدارک الأحکام فی شرح عبادات شرائع الإسلام. بیروت: مؤسسة آل البیت(ع)، ج5.
علوی، سید محمود (1385). مبانی فقهی روابط بین‌الملل. تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
کاشف الغطاء، جعفر بن خضر (1422ق). ‌کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، ج4.
کاظمى خراسانى، محمدعلى (1376). فوائد الاصول. تقریر محمدحسین ‏نائینى؛ تعلیقه آغا ضیاء عراقى. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه‏، ج1.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تحقیق علی اکبر غفاری. تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، ج5، 2.
لیثى واسطى، على بن محمد (1376). عیون الحکم و المواعظ. تحقیق حسین ‏حسنى بیرجندى. قم: دار الحدیث.
مفید، محمّد بن محمد (1413ق‌). ‌المقنعة‌. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
میرزاى قمّى، ابوالقاسم بن محمد حسن (1413ق‌). جامع الشتات فی أجوبة السؤالات. تحقیق مرتضى رضوى. ‌تهران: مؤسسه کیهان، ج1.
نائینى، محمدحسین (1376). فوائد الاُصول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، ج1.
نجفى، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. تحقیق عباس قوچانى، على آخوندى‌. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، ج21.