واکاوی سیاستگذاری فرهنگی در مسأله آسیب‌‌های اجتماعی (مورد مطالعه: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دوازدهم)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد تهران جنوب، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استاد، گروه روابط بین‌‌الملل، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 استاد، گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

10.22034/sm.2023.2012915.2140

چکیده

هدف پژوهش حاضر واکاوی سیاستگذاری فرهنگی در مسأله آسیب‌های اجتماعی، با مطالعه عملکرد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت حسن روحانی است. بدین منظور با طرح این سؤال اصلی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت حسن روحانی با برخورداری از مولفه‌هایی مانند فرهنگ، هنر، دین و رسانه برای مسأله آسیب‌های اولویت‌دار (اعتیاد، فضای مجازی و فساد اخلاقی، طلاق، حاشیه‌نشینی و نقاط بحرانی شهری) چگونه عمل کرده است؟ از طریق نمونه‌گیری هدفمند، اطلاعات 17 نفر از افراد صاحب‌منصب در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی با مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته گردآوری و تجزیه و تحلیل شد. همچنین با استفاده از روش نظریه برخاسته از داده، مدل صحیح سیاست‌گذاری فرهنگی در مسأله آسیب‌های اجتماعی طراحی گردید. در تحقیق حاضر، مقوله‌های تضادهای قومی و مذهبی، توسعه فعالیت‌های قرآنی، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های فرهنگی و سرزمینی، توسعه نهاد خانواده، جایگزینی ارزش‌های انقلابی به جای ارزش‌های لیبرالی و سکولار و فقدان شناخت منظومه فکری امام و رهبری در متولیان فرهنگی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. نتایج نشان داد که مدل سیاستگذاری فرهنگی از سوی خبرگان باید مطابق با راهبردهای مبتنی بر پاسخ به نیاز مخاطب صورت گیرد، تا ضمن کمک به مسأله آسیب‌های اجتماعی، به افزایش سرمایه و اعتماد اجتماعی، نشاط و امید اجتماعی، بهبود حکمرانی خوب در حوزه‌های فرهنگی، هنری، رسانه‌ای، توسعه فرهنگ دینی و دستیابی به جامعه‌ای اخلاقی و دیندار منجر شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Exploration of Cultural Policy in Social Harms: A Case Study of the Ministry of Culture and Islamic Guidance in the Twelfth Government

نویسندگان [English]

  • Elham Sattary 1
  • Arsalan Ghorbani Sheikh Neshin 2
  • Reza Simbar 3
1 PhD., Student, Department of Political Science, South Tehran Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Professor, Department of International Relations, Kharazmi University, Tehran, Iran
3 Professor, Department of Political Science and International Relations, Gilan University, Rasht, Iran
چکیده [English]

The aim of the present research is to explore cultural policy in the issue of social harms by studying the performance of the Ministry of Culture and Islamic Guidance during Hassan Rouhani's government. To this end, the main question posed is how the Ministry of Culture and Islamic Guidance, under Hassan Rouhani's government, has operated with components such as culture, art, religion, and media to address prioritized social harms (addiction, virtual space and moral corruption, divorce, marginalization, and urban crisis areas). Through purposive sampling, data from 17 individuals holding positions in cultural and social fields were collected and analyzed through semi-structured interviews. Furthermore, using the data-driven theory approach, a proper model of cultural policy in addressing social harms was designed. In the present study, issues such as ethnic and religious contradictions, development of Quranic activities, cultural and indigenous capacities and capabilities, development of the family institution, substitution of revolutionary values for liberal and secular values, and the lack of understanding of the intellectual framework of the Imam and leadership in cultural officials were examined. The results showed that the cultural policy model by the experts should be aligned with strategies based on responding to the needs of the audience to not only help address social harms but also lead to an increase in social capital and trust, vitality, and social hope, improvement of good governance in cultural, artistic, and media fields, development of religious culture, and achieving an ethical and religious society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cultural Policy
  • Social harms
  • Ministry of Culture and Islamic Guidance
  • Twelfth Government
  • Reformist Government
  • Hassan Rouhani
آرام، نیما؛ عزیزی، احمد (1401). اولویت‌سنجی مبارزه با دو آسیب اجتماعی «طلاق» و «تجرد» براساس آموزه‌های قرآن و حدیث. مطالعات زن و خانواده، 10(2): ص157-186.‎
آشنا، حسام الدین؛ آخوندی، عباس؛ اسماعیلی، هادی؛ اسماعیلی، محمدصادق؛ افخمی، رضا؛ حسن‌پور، محمدمحسن؛ روحانی، محمدرضا؛ سرفراز، حسین؛ فیاض، ابراهیم (1397). از سیاست‌گذاری تا سنجش فرهنگی: چارچوب پیشنهادی برای جمهوری اسلامی ایران. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، ج1، 3.
آقداغی، مجتبی (1398). ظرفیت‌ها و دلالت‌های آموزه‌های اسلامی در مقابله با آسیب اجتماعی اعتیاد. مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی، 4(2): ص49-60.‎
آیریمی آواجیق، اراده (1401). آسیب‌شناسی اجتماعی و مشارکت شهروندان ضرورت ساماندهی بحران محلات غیررسمی (مورد مطالعه: ارومیه). جغرافیا و روابط انسانی، 4(4): ص436-456.‎
ابروش، رضا (1401). پیشران‌‌های فرهنگی مساجد در مدیریت آسیب‌های اجتماعی. اسلام و مطالعات اجتماعی، 8(32): ص56-88.‎
احمدی شادمهری، محمدطاهر؛ قائد، ابراهیم؛ مرادی، مژگان (1398). عوامل مؤثر بر نابرابری توزیع درآمد در ایران با تأکید بر نقش مهاجرت و شهرنشینی. مطالعات جمعیتی، شماره 5.‎
احمدی، امیر؛ امیرمظاهری، امیرمسعود؛ صفاری‌نیا، علی (1401). بازسازی معنایی فرهنگ فقر زنان سرپرست خانواده. رهپویه ارتباطات و فرهنگ، 2(3).‎
استوار، ابراهیم (1400). نقش نخبگان فکری در سیاستگذاری فرهنگی پهلوی اول. مطالعات میان‌فرهنگی، 16(46): ص39-48.‎
اسدی، محمدصابر؛ نصراللهی، محمدصادق (1398). صورت‌بندی مسائل رابطه حکومت و فرهنگ در سیاست‌گذاری. دین و سیاست فرهنگی، 6(1): ص85-112.‎
اشتراوس، آنسلم؛ کوربین، جولیت (1393). اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی، رویه‌ها و شیوه‌ها. ترجمه بیوک محمدی. انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
اکبری، وحید؛ رحمانی، احمد؛ منوچهری، مصیب (1398). بررسی آسیب‌های اجتماعی و راهکارهای مواجهه با آن از منظر قرآن کریم. در: سومین همایش ملی روانشناسی تعلیم و تربیت و سبک زندگی. دانشگاه پیام نور استان قزوین، ج3.
براتلو، فاطمه؛ صالحی‌امیری، ‌سیدرضا؛ غرقی‌شفیعی، وحید (1400). تأثیر سیاست فرهنگی بر نابهنجاری‌های فرهنگی–اجتماعی تماشاگران در مجموعه‌های ورزشی شهر تهران. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 27(14): ص93-116.‎
پورکیانی، محمد؛ سوزنچی، مهدی (1399). مفهوم «فرهنگ» در گفتمان‌های سیاستگذاری فرهنگی. دین و سیاست فرهنگی، 7(1): ص75-100.‎
پورکیانی، محمد؛ سوزنچی، مهدی؛ حاجی‌‌پور کریمی، محمدصادق (1402). واکاوی مفهوم «انسان» در رویکردهای سیاست‌گذاری فرهنگی. تمدن‌پژوهی، 1(4): ص33-56.‎
توکلی، شهرام (1388). مجموعه قوانین و مقررات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی شامل: قوانین، تصویب‌نامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، اساسنامه‌ها ... از شهریور ماه سال 1344 تا زمستان 1387. معاونت حقوقی و امور مجلس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم.
جهانی‌جناقرد، ‌میلاد (1399). خشونت خانگی علیه زنان در ایران. قانون یار، 16(4): ص897-910.‎
حاج حسینی، بهاره؛ زاهدی اصل؛ محمد (1391). سلامت اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی. در: مقالات دومین همایش ملی آسیب‌‌های اجتماعی در ایران، آسیب‌‌های اجتماعی- اقتصادی. آگاه، ج 9: ص129-128.
حکمت‌نیا، حسن؛ میرمهدی، سیدرضا؛ مختاری ملک آبادی، رضا (1401). تحلیلی بر نقش روانشناسی محیطی در تحقق پایداری در فضاهای شهری (مطالعه موردی: مناطق حاشیه‌نشین شهر یزد). جغرافیای اجتماعی شهری، 9(2): ص1-23.‎
حکمت‌نیا، حسن؛ میرنجف، سبحان؛ سلمان‌زاده، سینا (1400). تأثیر آسیب‌های اجتماعی بر زیست‌پذیری در فضاهای شهری (مطالعۀ موردی: شاهین‌دژ). پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 9(1): ص29-50.‎
حیدریانی، علی (1400). شناسایی و اولویت‌بندی آسیب‌های اجتماعی با ارائه مدل مفهومی پیشگیری. روانشناسی فرهنگی، 5(1): ص218-240.‎
خادمی، علی اکبر؛ گنجی، احمد (1391). وظایف سیاست‌گذاری و اجرایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
خسروپناه، عبدالحسین (1390). جریان‌شناسی ضد فرهنگ‌ها. موسسه فرهنگی حکمت نوین اسلامی، چاپ سوم.
رحمتی زنجان‌طلب، فرشاد؛ صالحی امیری، احمد؛ رضایی، علی؛ زمانی مقدم، کاظم (1401). طراحی مدل فرایندی سیاستگذاری فرهنگی در سازمان‌های فرهنگی ایران. مدیریت فرهنگی، 16(57): ص117-144.‎
رضایی‌نسب، محمد (1402). واکاوی علل و پیامدهای کودک‌‌آزاری از دید مشاوران و مددکاران اجتماعی شهر ایلام. خانواده‌پژوهی، 18(4): ص715-737.‎
رضایی، احمد؛ ‌وکیلی، مراد (1399). نقش فقر اقتصادی در مشارکت اجتماعی، سیاسی و آسیب‌های اجتماعی (مورد مطالعه: محلات محروم شهر جوانرود). پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، 24(7): ص37-66.‎
رضایی، محسن (1380). سرمشقی برای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی. سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
رمضانی، مهدی؛ پرتوی، اصغر؛ عیوض‌زاده، حسن؛ جعفری، ‌فرشید (1400). سیاست‌گذاری فرهنگی جمهوری اسلامی ایران: پیشینه، الگوها و آسیب‌ها (با تأکید بر مفهوم مرجعیت). راهبرد اجتماعی فرهنگی، 32(8): ص69-96.‎
سلیمانی، طاهر؛ صامت، علیرضا؛ قیومی، عباسعلی؛ کاوسی، اسماعیل؛ رشیدپور، علی (1401). شناسایی و تحلیل چارچوب سیاست‌گذاری فرهنگی جهت ایجاد تحول هویت فرهنگی جوانان استان ایلام. مطالعات راهبردی فرهنگ، 2(3):
ص134-109.‎
شجاری، نسرین؛ صداقتی، صادق (1399). مفهوم «فرهنگ متعالیه» در اندیشه ملاصدرا و ارتباط آن با شکل‌گیری شهر مطلوب. حکمت صدرایی، 9(1): ص75-90.‎
صالحی امیری، سیدرضا؛ عظیمی دولت‌آبادی، امیر (1391). مبانی سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی. مرکز تحقیقات استراتژیک، چاپ سوم.
ظفری، محبوبه (1401). آسیب‌شناسی تحلیل مسائل اجتماعی در ایران و راهکارهای آن. علوم زیست محیطی و دانش جغرافیا، 4(2): ص56-77.‎
عشایری، طاها؛ جهان‌پرور، مهدی (1401). مطالعۀ جامعه‌شناختی فرهنگ تکدیگری خیابانی: به‌عنوان یک مسئله اجتماعی. مطالعات راهبردی فرهنگ، 2(2).‎
غیاثی، محمد؛ حسینی گلی، سید اسماعیل؛ خسروی، محمدعلی؛ نادرپور، بابک (1402). آسیب‌شناسی ارزیابی سیاست‌های فرهنگی ایران در ارتباط با منع استفاده از شبکه‌های ماهواره‌ای. دولت‌پژوهی انقلاب اسلامی، 8(4): ص55-80.‎
کسبی، نسرین؛ عبدوی، فاطمه؛ بدری آذرین، یعقوب (1401). تأثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی بر آسیب‌های اجتماعی کاربران ورزشکار در دوران کووید-19. جامعه‌شناسی سبک زندگی، 8(19): ص71-88.‎
متولیان، حمید؛ دوکوشکانی، فریماه؛ یحیی‌زاده جلودار، سلیمان (1399). مقایسۀ میزان نارضایتی جوانان از ارتباط با پدر و مادر و نقش این نارضایتی در پیش‌بینی گرایش آنان به انحرافات اجتماعی (فرار از خانه، انحراف جنسی و اعتیاد). پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی ایران، 9(3): ص129-160.‎
محمدیان منصور، صاحبه؛ گلخندان، ابوالقاسم (1401). بررسی رابطه بین سرمایه اجتماعی و سلامت روان در استان‌های ایران. راهبردهای مدیریت در نظام سلامت، 7(2): ص140-151.‎
مختاری مریم، رضا؛ نوریان نجف‌آبادی، محمد (1400). تبیین جامعه‌شناختی خشونت مردان علیه همسران. ‎پژوهشنامه مددکاری اجتماعی، 8(29): ص175-211.
مرادی، محمدراضی؛ سلیمی بجستانی، فرح؛ عسکری، محمد (1401). استخراج مدل روانشناختی شکل‌گیری افکار خودکشی به‌عنوان یک آسیب اجتماعی در دانشجویان: یک مطالعه گراندد تئوری. پژوهش‌های روانشناسی اجتماعی، 11(44): ص23-46.‎
مزیدی، رضا؛ ذاکری، اکبر (1401). آسیب‌شناسی اجتماعی تعلیم و تربیت در مناطق مرزی جنوب شرقی ایران. پژوهش در مسائل تعلیم و تربیت اسلامی، 30(55): ص161-192.‎
موسوی، سیده سکینه؛ معظمی، رضا (1400). بررسی اثربخشی سبک زندگی زنان بی‌خانمان بر بزه‌دیدگی آنان. پژوهش‌های حقوق جزا و جرم‌شناسی، 9(17): ص51-74.‎
مهدوی، سید محمدحسین، یزدانی زازرانی، محمدرضا؛ گلشنی، علیرضا (1400). آسیب‌شناسی سیاست‌گذاری توسعه فرهنگی در برنامه‌ پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران. جامعه‌شناسی سیاسی ایران، 2(4): ص2653-2664.
نصیری فیروز، علی؛ عقیلی، مهدی (1401). مرور نظام‌مند نشانگرهای ارزیابی سیاستگذاری فرهنگی موسسات آموزش عالی. مدیریت فرهنگی، 16(57): ص37-53.‎
نظری، مهدی؛ کهرازئی، اکبر؛ ثناگوی محرر، علی (1400). ارتباط بین عملکرد خانواده، حمایت اجتماعی و وضعیت اقتصادی اجتماعی با خشونت‌های منجربه قتل. مجله علوم پزشکی رازی، 28(7): ص100-109.‎
نیازاده، گلایول؛ براتلو، فاطمه؛ صالحی امیری، سیدرضا (1401). تبیین مولفه‌های تأثیرگذار در سیاست‌گذاری فرهنگی با رویکرد توسعه. مطالعات مدیریت شهری، 14(51): ص16-30.‎
همایون، محمدهادی؛ فرج‌نژاد ابرقویی، محمدحسن (1393). مطالعه تطبیقی سیاست‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سطوح کلان و میانی (مطالعه سند اصول سیاست فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه). دین و سیاست فرهنگی، شماره 3.
Bushell, M.G. (2023). No time for rest: An exploration of sleep and social harm in the North East Night-Time Economy (NTE). Critical Criminology, 31(1): p.145-160.
Cislaghi, B. & Heise, L. (2020). Gender norms and social norms: differences, similarities and why they matter in prevention science. Sociology of health & illness, 42(2): p.407-422.
Cordero Verdugo, R.R., Silva Esquinas, A. & Pérez Suárez, J.R. (2022). The Invisible Suffering of Young People during the COVID-19 Pandemic in Spain and the Collateral Impact of Social Harm. Social Sciences, 11(8): p.335.
Dawson, S. & Napper, V. (2020). Determining Educator Ethical Decision-Making Factors Using the Jones Model. Journal of the International Society for Teacher Education, 24(1): p.23-35.
Eser, B. & Karaosmanoğlu, D. (2023). Gastrodiplomacy in Turkey: saving the world’or neoliberal conservative cultural policies at work. International Journal of Cultural Policy, No.6: p.1-15.
Gurney, C.M. (2023). Dangerous liaisons? Applying the social harm perspective to the social inequality, housing and health trifecta during the Covid-19 pandemic. International Journal of Housing Policy, 23(2): p.232-259.
Ronkainen, N.J. & Wiltshire, G. (2021). Rethinking validity in qualitative sport and exercise psychology research: A realist perspective. International Journal of Sport and Exercise Psychology, 19(1):
p.13-28.
Schelhase, M. (2022). Houses Were Builded Upon Money…: Homeownership, the Individualisation of Risk and Social Harm. In: The Political Economy of Risk in Finance and the Military (pp. 23-58). Cham: Springer International Publishing.