ظرفیت قاعده لاضرر و حوزه سیاست

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه علوم سیاسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران.

2 استادیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران

10.22034/sm.2023.1987892.2012

چکیده

قاعده لاضرر یکی از قواعد مهم در فقه مسلمین بوده و در تمامی ابواب فقهی کاربرد دارد. از آنجا که سیاست یکی از حوزه‌های مهم جوامع انسانی است و به تعبیر امام خمینی اسلام و فقهش، به تمامه سیاسی است، ارتباط این قاعد با سیاست، بسیار با ارزش و اساسی، تلقی می‌شود و می‌توان از ظرفیت این قاعده در حوزه سیاست و نظام بین‌الملل استفاده کرد. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که از ظرفیت قاعده مهم لاضرر، در عرصه سیاست به معنای عام آن، چگونه می‌توان بهره برد؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که بنابر رویکر امام خمینی به این قاعده که آن را یک امر حکومتی می‌داند، این قاعده می‌تواند یاری‌گر فقیه در عرصه‌های گوناگون سیاسی- اجتماعی باشد. این قاعده می‌تواند در تمامی عرصه‌های فردی، اجتماعی، سیاسی (ملی و بین‌المللی)، مانع به فعلیت رسیدن برخی از احکام ثابت گردد. در این صورت باید این ضرر به تناسب حکم و موضوع، متعلق حکم مشخص گردد؛ اگر ضرر در عرصه فردی است، متعلق تشخیص آن نوع افراد جامعه است و اگر ضرر، سیاسی و حکومتی است، مرجع تشخیص آن حاکم اسلامی است؛ در نتیجه حاکم اسلامی، بر اساس مصلحت جامعه اسلامی، سعه و دامنه ضرر را تشخیص می‌دهد و بر اساس آن عمل می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Potential of the Principle of Lā Zerār (No Harm) and Political Fields

نویسندگان [English]

  • Ali Shirkhani 1
  • Bahram Dalir 2
1 Professor, Department of Political Science, Qom Branch, Islamic Azad University; Member of the political studies association of the field, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Research Institute of Islamic Culture and Thought; Member of the Political Studies Association, Qom, Iran
چکیده [English]

The principle of Lā Zerār (no harm) is one of the important rules in Islamic Fiqh (Jurisprudence)and it is practical in all jurisprudential aspects. Since politics is one of the significant fields in human societies and according to Imām Khomeini, Islam and its Fiqh are completely political issues, the relation between this principle and politics is considered so valuable and pivotal. It is possible to utilize the potential of this principle in the realm of politics and international systems. In this regard, the present research aims to answer how we can make use of the potential of this principle in the realm of politics in general. The research method is descriptive-analytic, and the results indicate that according to Imām Khomeini’s approach to this principle that regards it as a governmental order, it can assist jurists in different political and social fields and prevent the actualization of some established laws in all individual, social, and political (national-international) domains. In this case, the harm should be identified in terms of compatibility between order and subject: If it refers to an individual subject, it should be identified by individuals and if it is political and governmental, it is within the authority of the Islamic ruler. Therefore, the Islamic ruler should identify the extent of harm with respect to the interests of Islamic society and act accordingly.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of Lā Zerār (No Harm)
  • Politics
  • Political Fiqh (Jurisprudence)
  • Governmental Orders
قرآن کریم.
ابن اثیر، مبارک ابن احمد ( 1367). النهایه. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج3.
انصاری، مرتضی (بی‌تا). المکاسب. تبریز: انتشارات تقی علامه.
جوهری فارابی، اسماعیل (1407ق). الصحّاح. بیروت: دارالعلم للملایین.
حرّعاملی، محمد بن حسن (1412ق). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج15.
حسینى مراغه‌اى، سید میرعبدالفتاح (1395ق). العناوین. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
حلّی، محمدبن حسن (1363). ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج2.
خراسانی، محمدکاظم (1409ق). کفایه الاصول. قم: موسسه آل البیت لاحیاء التراث.
خمینی، سید روح‌الله (1373). مناهج الوصول الی علم الاصول. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
خمینی، سید روح‌الله (1385). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج20.
خمینی، سید روح‌الله (1385ق). الرسائل. قم: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج1.
خمینی، سید روح‌الله (1398). انوار الهدایه فی التعلیقیه علی الکفایه. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج1.
راغب اصفهانی، حسین (1412ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دارالعلم.
شریعت اصفهانی، فتح‌الله (1410ق). قاعده لاضرر. قم: موسسه النشر الاسلامی.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375). مجمع البحرین. تهران: مکتبه المرتضویه.
فیروزآبادی، محمدبن یعقوب (1415ق). قاموس اللغه. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج2.
کلینی، محمد بن یعقوب (1363). الکافی. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج5.
محمد بن مکی (شهید اول) (بی‌تا). القواعد الفوائد، الفقه و الاصول و العربیه. قم: مکتبه المفید، ج1.
مطهری، مرتضی (1385). نظام حقوق زن در اسلام. تهران: انتشارات صدرا.
مقری، احمدبن محمد (1383). المصباح المنیر. قم: انتشارات هجرت، ج2.
نراقی، احد (1375). عوائد الایام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.