عراق در جستجوی ثبات سیاسی: تلاش برای پایه‌گذاری مدل دموکراسی مبتنی بر اجماع

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

2 استادیار، گروه تاریخ، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

3 استادیار، گروه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر شناسایی شیوه‌های نیل به ثبات سیاسی در کشور عراق بعد از سقوط صدام حسین و بویژه پس از شکست داعش است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و بر مبنای نظریه «دموکراسی مبتنی بر اجماع» بوده و یافته‌ها حاکی از آن است که ضعف هویت ملی و مدنی، سیطره فرهنگ عشیره‌ای بر زندگی سیاسی و اجتماعی، وابستگی برخی جریان‌ها به قدرت‌های خارجی و تمایل این قدرت‌ها به اعمال نفوذ سیاسی در عراق، از دشواری‌های نیل به دموکراسی اجماعی و ثبات سیاسی در این کشور است که در رقابت‌های سیاسی می‌تواند محمل خشونت‌های قومی و قبیله‌ای گردد. اما با شکست داعش بنیان‌های مدیریت جامعه قومی و مذهبی عراق از طریق موازنه قوای چندجانبه بین اکراد، شیعیان و اهل تسنن در حال قوام گرفتن است. تداوم انتخابات پارلمانی و فعالیت آزادانه و همزیستی مسالمت‌آمیز احزاب شیعی، سنّی و کردی، نقش فراحزبی و تساهل‌گرایانه آیت‌الله سیستانی، مجلس به عنوان مهم‌ترین نهاد اجماع‌ساز، قانون اساسی متوازن و مبتنی بر سویه‌های دموکراتیک و تقسیم نسبی قدرت بین اکراد، شیعیان و اهل تسنن، همه نشانه‌هایی از شکل‌گیری تدریجی یک دموکراسی مبتنی بر اجماع است که بتدریج مرزهای خشونت و بی‌نظمی را در می‌نوردد و به ثبات سیاسی نزدیک می‌شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iraq in Search of Political Stability: The Attempt to Establish Consensus Democracy

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohammad Mohseni 1
  • Ahmad Ashrafi 2
  • Ali Mohammadzadeh 3
1 PhD., Student in International Relations, Sharoud Branch, Islamic Azad University, Shahroud, Iran
2 Assistant Professor, Sharoud Branch, Islamic Azad University, Shahroud, Iran
3 Assistant Professor, Department of Political Science and International Relations, Sharoud Branch, Islamic Azad University, Shahroud, Iran.
چکیده [English]

The purpose of the present study is to recognize methods of reaching political stability in Iraq since the fall of Saddām Hussein, especially after the defeat of ISIS. The method of study is descriptive-analytic and it is based on the theory of "consensus democracy". The results indicate that the weakness of national and civil identity, domination of tribal culture on political and social life, dependence of some movements on foreign powers, and the tendency of powers to impose their political influence are among challenges in the way of consensus democracy and political stability in the country which can lead to ethnic and tribal violence in political competitions. However, with the defeat of ISIS, the management foundations of ethnic and religious society in Iraq are being strengthened through the balance of multilateral forces between Kurds, Shi'ites, and Sunnis. Continuation of parliamentary election, freedom and peaceful coexistence of Shi'ite, Sunni, and Kurd parties, the non-partisan and tolerant role of Āyatollāh Sistāni, Parliament as the most important institution to build up consensus, the balanced constitution relying on democratic tendencies, relative division of power between Kurds, Shi'ites, and Sunnis are all signs of gradual formation of consensus democracy that little by little can overcome violence and disorder and approach political stability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Stability
  • Democracy
  • Ijmā'(Consensus)
  • Iraq
  • ISIS
احمدی، حمید (1376). ثبات سیاسی، دموکراسی و جامعه مدنی در جوامع ناهمگون: نظریه دموکراسی مبتنی بر اجماع و تجربه لبنان. مطالعات خاورمیانه، شماره 12.
ازکات، سمیرا (1400). ائتلاف‌های انتخاباتی عراق در سایه فرقه‌گرایی و اعتراضات اکتبر. مرکز پژوهش‌های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه. قابل دسترس در: (https://www.cmess.ir/Page/View/2021-05-31/4786)
اسدی، علی‌اکبر؛ راستگو، محمدزمان (1398). آینده نظام سیاسی عراق: پیش‌ران‌ها و سناریوهای پیش‌رو. مطالعات سیاسی جهان اسلام، 8(30).
اکبری، حمیدرضا (1395). چگونگی نقش‌آفرینی داعش در مناسبات سیاسی خاورمیانه. جستارهای سیاسی معاصر، 7(1).
باقری، حسین (1392). بازیگران داخلی در ساختار سیاسی عراق نوین و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. آفاق امنیت، 5(19).
بدرآبادی، همت (1399). عراق جدید و تداوم هویت‌های فروملی متعارض، مسأله ساخت هویت ملی. سیاست متعالیه، 8(30): ص251-272.
البرز، عبدالمجید (1394). احزاب سیاسی در کشورهای حوزه خلیج فارس. قابل دسترس در:
http://irdiplomacy.ir/fa/news/1956822/
پورسعید، فرزاد (1382). عراق جدید و تهدید منطقه‌ای جمهوری اسلامی. مطالعات راهبردی، 6(20).
پورسعید، فرزاد (1389). برآورد استراتژیک. مطالعات راهبردی، 13(1).
پورفرد، محسن؛ پیشگاهی‌فرد، زهرا؛ کریمی، حسن (1397). بررسی پیامدهای منطقه‌ای همه‌پرسی در کردستان عراق. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 50(4).
تقی‌زاده، محمدرضا (1400). مروری بر تاریخچه انتخابات پارلمانی در عراق بعد از سقوط صدام. خبرگزاری صدا و سیما. قابل دسترس در: https://www.iribnews.ir/00durq/3201830
حیدرپور، ماشاءالله؛ جاودانی‌مقدم، مهدی؛ کردی کلاک، مهدی (1400). ارزیابی پیامدهای سیاست تمرکززدایی آمریکا از غرب آسیا و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. سیاست متعالیه، 9(32).
ربانی، سید ابراهیم؛ شیرخانی، علی؛ کیانی، داود (1400). نقش آیت‌الله سیستانی در مهار منازعه میان شیعیان و سنّی‌های عراق پس از 2003م. سیاست متعالیه، 9(33).
زارعان، احمد؛ مدنی، سعید؛ تاج‌الدین، محمدباقر (1397). آسیب‌پذیری‌های امنیتی عراق در حوزه سیاسی اجتماعی. آفاق امنیت، 11(40).
زالی، منصوره (1400). نتایج انتخابات پارلمانی عراق. قابل دسترس در:
https://www.isna.ir/news/1400072517192
زوار جلالی، امیرفامیل؛ بهمنی جلالی، ابراهیم (1395). داعش. تهران: انتشارات خرسندی.
ستوده، محمد؛ بدرآبادی، همت (1398). بررسی ابعاد بی‌ثباتی در عراق جدید. علوم سیاسی، 21(84).
سلطانی گیشینی، محمدجواد؛ وثوقی، سعید؛ ابراهیمی، شهروز (1396). رویکردهای نظری به جنگ‌های جدید: مطالعه موردی داعش. جستارهای سیاسی معاصر، 8(2).
صادقی اول، هادی؛ نقدی عشرت‌آباد، اصغر؛ میرکوشش، امیر هوشنگ (1394). تحلیل روابط ایران و عربستان سعودی از منظر نظریه واقع‌گرایی انگیزشی. تحقیقات سیاسی بین‌المللی، شماره 25.
عبدی، مبین (1400). سیاست خارجی عراق و اهداف کاظمی در سفر به ایران. قابل دسترس در:
فروزان، یونس؛ عالیشاهی، عبدالرضا (1397). جریان‌شناسی بی‌ثباتی‌های سیاسی در عراق براساس نظریه دیوید ایستون، از پسا صدام تا پسا داعش. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 10(3).
قاسمی، فرج‌الله (1388). مرجعیت و سیاست در عراق پس از اشغال، با تأکید بر اندیشه آیت‌الله سیستانی. علوم سیاسی، 12(45).
قاسمی، محمدعلی (1389). بازیگران مؤثر بر عراق آینده: منافع و سناریوها. مطالعات راهبردی، شماره 13.
قانون اساسی عراق (1398). قابل دسترس در: https://ixport.ir/iraq-constitution
قربانی شیخ‌نشین، ارسلان؛ بشیری، سعید؛ علیزاده، جواد (1394). نقش مرجعیت آیت‌الله سیستانی در روند دولت‌سازی در عراق پس از سقوط صدام. مطالعات روابط بین‌الملل، 8(30).
مرادی کلارده، سجاد؛ سیمبر، رضا (1395). شکاف‌های اجتماعی عراق و تاثیرهای آن بر سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با محور بحران2014. جامعه‌شناسی سیاسی جهان اسلام، 4(2).
نادری دوست، علی (1386). شیعیان عراق: نقش و جایگاه آنان در ساختار سیاسی آینده عراق و تأثیر آن بر امنیت و منافع جمهوری اسلامی ایران. قم: مجمع جهانی شیعه‌شناسی؛ انتشارات آشیانه مهر.
نیری، بیژن؛ انصاری، محمدامین (1391). نقش قومیّت‌ها در تکاپوی فدرالیسم نوین سیاسی عراق. پژوهشنامه روابط بین‌الملل، 5(20): ص163-195.
نیکفر، جاسب؛ زمانی دادانه، ساسان؛ شفیعی سیف‌آبادی، محسن (1397). تاثیر اختلافات داخلی در میان احزاب کرد بر ناکامی استقلال کردستان عراق. پژوهش‌های جهان اسلام، 8(4).
واحدی، لیلا (1396). سال 2017 و پایان رؤیای استقلال اقلیم کردستان. قابل دسترس در:
https://www.irna.ir/news/82781639
Alami, M. (2017). What future for Iraq’ PMU. King Faisal Center for Research and Islamic Studies.
Gause, F.G. (2007). Saudi Arabia: Iraq, Iran, the Regional Power Balance, and the Swctarian Question. Strategic Insights, Vol.VI, No.2.
Hashemi, N. (2016). The ISIS Crises and the Broken Politics of Middle East. Available at:          
www.bu. Edu/cura
Mansour, R. & Faleh, A.J. (2017). The Popular Mobilization Forces and Iraq’s Future. Washington: Carnegie Middle East Center.
Odriscoll, D. (2018). Emerging Trends of Conflict and Instability in Iraq. Helpdesk Report, University of Manchester
Ottaway, M. (2009). Iran, the United States, and the Gulf: The Elusive Regional Policy. Carnegie Endowment for International Prace.
Word Bank Group (2017). Iraq Systematic Country Disgnostic. Report No. 112333-IQ.