بررسی زمینه‌های سیاسی و اجتماعی شکل‌گیری «حکومت دینی» در اندیشه سیاسی امام خمینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، موسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی زمینه‌های سیاسی و اجتماعی شکل‌گیری «حکومت دینی» در اندیشه سیاسی امام خمینی است. در این راستا، کتاب‌های کشف‌ اسرار (1320) و ولایت فقیه (1340) امام خمینی، با روش تاریخی- تحلیلی، مورد بررسی قرار گرفت. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در هر دو اثر مورد بررسی، مشروعیت حکومت دینی بر پایه ولایت فقیه شکل گرفته است؛ با این تفاوت که امام خمینی در کتاب کشف اسرار، با تکیه بر اصل ضرورت تداوم ولایت سیاسی پیامبر(ص)، هویت حکومت دینی را از طریق مجلس مؤسسان پیگیری می‌کند، اما در کتاب ولایت فقیه، براساس نظریه تفکیک قوای سه‌گانه و عبور از مشروطه‌گرایی، به تببین اصل ولایت فقیه و تشکیل حکومت دینی بر مبنای رهبری فقیه عادل جامع‌الشرایط می‌پردازد. به مفهومی دیگر منظومه سیاسی امام خمینی در طول دو دهه از مسیر «مشروطه‌گرایانه» به رویکرد «انقلابی» تغییر مسیر می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Political and Social Backgrounds of the Formation of "Religious State" in the Political Idea of Imam Khomeini

نویسندگان [English]

  • Hamidreza Smaeili 1
  • Tahereh Rahimpoor 2
  • Seyed Morteza Noei Baghban 2
1 Ph.D., Institute of Political Studies and Research, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study is to review political and social backgrounds behind the formation of "religious state" in the political philosophy of Imam Khomeini. In this regard, the books of Kashf al-Asrār (1941) and Wilāyt-e Faqih (1961) written by Imam Khomeini were studied using a historic-analytic method. The results show that in both books under study, the legitimacy of the religious state has been formed based on Wilāyat-e Faqh. Imam Khomeini in Kashf al-Asrār, relying on the principle of necessity of continuation of the political guardianship of the Prophet (PBUH), follows the identity of religious state through the parliament of founders, whereas in Wilāyt-e Faqih, he explains the principle of Wilāyat-e Faqih and formation of religious state based on leadership of a just and jurist who meets all the expectations. In other words, the political philosophy of Imam Khomeini has changed during two decades from a "constitutional" path to a "revolutionary" approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Idea
  • Imam Khomeini
  • Kashf al-Asrār
  • Wilāyt-e Faqih
  • Vali-e Faqih
  • Religious State
آشنا، حسام‌الدین (1384). از سیاست تا فرهنگ؛ سیاست‌های فرهنگی دولت در ایران (1320-1304). تهران: سروش.
اسپریگنز، توماس (1389). فهم نظریه‌های سیاسی. ترجمه فرهنگ رجایی. تهران: نشر آگه.
اسماعیلی، حمیدرضا (1394). تأملی بر چرایی تفاوت نظر میان علمای مشروطه‌خواه و مشروعه‌خواه. مطالعات تاریخی، 13(49-50).
اشتراوس، لئو ( 1393). فلسفه سیاسی چیست؟. ترجمه فرهنگ رجائی. تهران: شرکت انتشارات علمی- فرهنگی.
باقری، محمد؛ خلیلی، محمدجواد (1393). رویکرد بحران محوری به اندیشه سیاسی حسن البنا. سپهر سیاست، 1(2).
بهار، ملک‌الشعراء (1371). تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران. تهران: امیرکبیر، ج2.
بهبودی، هدایت‌الله (1397). الف لام خمینی. تهران: مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
جعفریان، رسول (1383). جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی سیاسی ایران سال‌های 1357-1320. تهران: مرکزاسناد انقلاب اسلامی و پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جمشیدی، محمدحسین؛ قربی، سید محمدجواد؛ جمشیدیان، مهرداد (1393). نظریه ولایت فقیه و ثبات آن در اندیشه سیاسی امام خمینی، مطالعه موردی کتاب‌های حکومت اسلامی و کشف الاسرار. حکومت اسلامی، 19(2).
حسینیان، روح‌الله (1381). بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (1320-1340). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خزعلی، ابوالقاسم (1382). خاطرات آیت‌الله ابوالقاسم خزعلی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
خمینی، سید روح‌الله (1357ب). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج 6.
خمینی، سید روح‌الله (1360). تفسیر سوره مبارکه حمد. مشهد: انتشارات هجرت.
خمینی، سید روح‌الله (1369الف). سرّ الصلوه. تهران:‌ مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سید روح‌الله (1369ب). آخرین پیام (وصیت‌نامه سیاسی الهی رهبر کبیر انقلاب اسلامی). بی‌جا: سازمان حج و اوقاف و امور خیریه (با همکاری انتشارات نگار).
خمینی، سید روح‌الله (1371). شرح چهل حدیث. بی‌جا: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج6.
خمینی، سید روح‌الله (1376). شرح دعای سحر. ترجمه سید احمد فهری. تهران: فیض کاشانی.
خمینی، سید روح‌الله (1377). شرح حدیث جنود عقل و جهل. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سید روح‌الله (1378). صحیفه امام. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج21.
خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). کشف الاسرار. تهران: انتشارات هدایت، ج2-3.
دوانی، علی (1371). زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع: آیت‌الله بروجردی. تهران: نشر مطهر.
زرگری‌نژاد، غلام‌حسین (1377). رسائل مشروطیت. تهران: انتشارات کویر.
سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج (1371). ترجمه عباس مخبر. تهران: طرح نو.
علیزاده، محمدحسین (1393). بررسی دیدگاه‌های امام خمینی در کتاب کشف الاسرار (با تکیه بر نظریه ولایت فقیه و تئوری حکومت اسلامی). تاریخ‌پژوهی‌، شماره 60.
قهرمان، میثم؛ کشاورز، هادی (1395). تحلیل محتوای کیفی الگوی نظام سیاسی در کتاب ولایت فقیه امام خمینی. دانش سیاسی، 12(24).
کاتم، ریچارد (1371). ناسیونالیسم در ایران. ترجمه فرشته سرلک. تهران: گفتار.
کریمی جهرمی، علی (1374). آیت‌الله مؤسس مرحوم حاج شیخ عبدالکریم حایری. قم: دارالحکمه.
مدرس، سیدحسن (1350). نطق‌ها و مکتوبات و یادداشت‌هایی پیرامون زندگی شهید سید حسن مدرس. بی‌جا: انتشارات ابوذر.
مدنی، جلال‌الدین (1369الف). تاریخ تحولات سیاسی و روابط خارجی ایران. قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج2.
معتضدیان، محمدرضا (1375). تفکرات سیاسی سید حسن مدرس. در: تأملات سیاسی در تاریخ تفکر اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مکی، حسین (1359). مدرس قهرمان آزادی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج2.
مکی، حسین (1362). تاریخ بیست ساله ایران. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ج2.
منظورالاجداد، محمدحسین (1379). مرجعیت در عرصه اجتماع و سیاست. تهران: شیرازه.
نامدار، مظفر (1376). رهیافتی بر مبانی مکتب‌ها و جنبش‌های سیاسی شیعه در صد ساله اخیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نجفی، موسی؛ فقیه‌‌حقانی، موسی (1378). تاریخ تحولات سیاسی ایران. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
نواب صفوی، مجتبی (1375). فداییان اسلام (تاریخ، عملکرد، اندیشه). به همت هادی خسروشاهی. تهران: اطلاعات.
نیکوبرش، فرزانه (1381). بررسی عملکرد سیاسی آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی. تهران: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل.
واعظ‌‌زاده خراسانی، محمد (1379). زندگی آیت‌‌الله العظمی بروجردی و مکتب فقهی، اصولی، حدیثی و رجالی وی. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.