بنیان‌های ژئوپولیتیکی پیشرفت در برنامه‌های راهبردی جمهوری اسلامی ایران (بحثی تحلیلی ـ انتقادی در سند راهبردی چشم‌انداز 1404)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه جغرافیای سیاسی، دانشکدۀ جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری، گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی نسبت ژئوپولیتیک و پیشرفت در سند چشم‌‌انداز 1404 بوده و در این راستا، مؤلّفه‌‌ها و ملاحظات ژئوپولیتیکی، بنیان‌‌ها و ملاحظات ژئوپولیتیکی محیط راهبردی ایران و مؤثّر در پیشرفت کشور بر اساس چشم‌‌انداز سند 1404 مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش که با اتّخاذ رویکرد تحلیلی ـ انتقادی و با بهره‌‌گیری از اسناد مرتبط انجام شد، نشان داد، سند چشم انداز 1404 به دلایلی همچون بی‌‌توجهی به متغیّرهای ژئوپولیتیکی، عدم تناسب میان اهداف ملّی و واقعیّت‌‌های ژئوپولیتیکی، نگاه تک‌عاملی و عمدتاً درونی به مقولۀ پیشرفت و درک غیرواقع‌بینانه از ظرفیّت‌‌ها و واقعیّت‌‌های جغرافیایی از ملاحظات ژئوپولیتیکی بی‌‌بهره است. با توجّه به ضعف بنیادی (بی‌توجهی به ملاحظات جغرافیایی و ژئوپولیتیکی) و ساختاری (عدم سازوکار مدیریّتی و اجرایی)، اهداف مورد انتظار سند چشم‌‌انداز در افق زمانی 1404 محقّق نخواهد شد. از این رو نیازمند تجدید نظر و بازبینی اساسی و بنیادی در سند چشم‌‌انداز با بازۀ زمانی جدید خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geopolitical Foundations of Progress in the Strategic Plans of the Islamic Republic of Iran (An Analytical-Critical Discussion of the Strategic Outlook of 1404)

نویسندگان [English]

  • Yashar Zaki 1
  • MohammadReza Faraji 2
1 Assistant Professor, Academic department of Political geography, Tehran university, Tehran, Iran
2 PhD student, Academic department of Political geography, Tehran university, Tehran, Iran
چکیده [English]

The present study aims to investigate the ratio of geopolitics and progress in 1404 perspective document. Thus, the geopolitical components and considerations, foundations and geopolitical considerations of Iran's strategic environment and its impact on the development of the country have been studied in terms of the Outlook 1404 document. The results of the research, using an analytical-critical approach and the use of relevant documents, showed that for reasons such as disregard for geopolitical variables, incompatibility between national goals and geopolitical realities, single-factor and mostly inner approach toward progress and an unrealistic understanding of geographical capacities and realities, Outlook 1404 lacks geopolitical considerations. Given the fundamental weaknesses (disregarding the geographical and geopolitical considerations) and structural (lack of administrative and executive mechanisms), the expected goals of the prospective document in the 1404 time horizon will not be achieved. Therefore the prospective document will require fundamental revision with a new timeframe.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Geopolitics
  • Outlook 1404 Document
  • Progress
  • Iran
  1. ازکیا، مصطفی (1377). جامعه‌‌شناسی توسعه. تهران: مؤسّسه نشر قلم.
  2. اعظمی، هادی (1385). وزن ژئوپلیتیکی و نظام قدرت منطقه‌‌ای (بررسی موردی: جنوب غرب آسیا). ژئوپلیتیک، سال دوم، شماره سوم و چهارم: ص 154-119.
  3. حافظ‌‌نیا، محمّدرضا (1385). اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک. مشهد: پاپلی.
  4. حافظ‌‌نیا، محمّدرضا (1390). جزوۀ کلاسی درس جغرافیا و راهبرد ملّی (مقطع کارشناسی ارشد). گروه جغرافیا، دانشگاه تربیت مدرس تهران.
  5. حسین‌‌پور پویان، رضا (1392). تبیین مؤلفه‌‌های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی روابط در مناطق ژئوپلیتیکی. ژئوپلیتیک، سال نهم، شماره دوم: ص 203- 161.
  6. قالیباف، محمدباقر (1388). ایران و دولت توسعه‌‌گرا. تهران: وزارت امور خارجه.
  7. کریمی‌‌پور، یدالله (1394). جغرافیا نخست در خدمت صلح (نگرشی به مناسبات ایران و همسایگان). تهران: انتخاب.
  8. مجتهدزاده، پیروز (1389). جغرافیای سیاسی و سیاست جغرافیایی. تهران: سمت.
  9. مجتهدزاده، پیروز (1392). فلسفه و کارکرد ژئوپولیتیک. تهران: سمت.

10. مصلّی‌‌نژاد، عباس (1395). اقتصاد سیاسی ایران (دوران معاصر). تهران: دانشگاه تهران.

11. نقشه منطقۀ ژئوپلیتیکی آسیای جنوب ‌غربی (1387). تاریخ مراجعه: 15/8/1397. قابل دسترس در: http: //www.iag.ir

12. Cowen, Michael  & Shenton, Robert W. (1996). Doctorines of Development. London: Routledge.

13. Flint, Colin  & Taylor, Peter J. (2000). Political Geography: World-economy, Nation-state, andLocality. Harlow: Prentice Hall, Fourth Edition.

14. Taylor, Peter J. (1994). Political Geography. England: Longman Scientific & Geography.