صورت‌بندی تأثیر مناقشه کلامی سیاسی «قلمرو دین» بر رقابت‌های سیاسی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

قلمرو دین یکی از مهمترین مؤلفه‌های کلام سیاسی است که در نظام جمهوری اسلامی ایران مناقشات پیرامون آن در کنار سایر عوامل، تأثیر جدی بر رقابت‌های سیاسی گذاشته است. مقاله حاضر با بهره‌گیری از دیدگاه‌های دیوید ساندرز و با تکمیل و تصرف در آن، ابعاد این تأثیرگذاری را در چهار عرصه تغییر رژیم، تغییر حکومت، چالش‌های مسالمت‌آمیز و چالش‌های خشونت‌آمیز بررسی کرده است. البته بررسی تأثیر یادشده بر چالش‌های مسالمت‌آمیز محور اصلی است که به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم، و هریک به شکل حداکثری و حداقلی در ظرف مرامنامه‌ها، مواضع و رویکردها، تأسیس احزاب جدید و رخدادها قابل بیان است. همچنین، با تقسیم‌بندی ادوار نظام جمهوری اسلامی مناقشه پیرامون قلمرو دین در چهار دوره تأسیس، تثبیت، سازندگی و اصلاحات و اصول‌گرایی از دیدگاه مهمترین اندیشوران جریان‌های کلامی سیاسی متناظر با جناح‌های سیاسی بررسی شده است. از منظر مقاله حاضر ابعاد این تأثیرگذاری بر بسامانی و قاعده‌مندی یا بی‌قاعدگی رقابت‌های سیاسی نیز مؤثر بوده است. در میان ادوار، سطح تنش و تنازع در دور دوم دولت سازندگی و دور نخست دولت اصول‌گرایی پایین‌تر و در دوره تأسیس، و دور اول اصلاحات و دور دوم اصول‌گرایی سطح تنش و تنازع در رقابت‌های سیاسی بالاتر است که با کاسته‌شدن یا افزایش حدت و شدت مناقشه قلمرو دین در کنار سایر عوامل ارتباط وثیقی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Formation of Impact of Disputed Political Discourse of “Domain of Religion” on the political Rivalries of Islamic Republic of Iran

نویسنده [English]

  • ali aqajani
چکیده [English]

Domain of Religion is one of the most important components of Political Discourse whose surrounding disputes besides other factors has seriously affected political rivalries in the Islamic Republic of Iran. By using ideas of David Sanders and by completing and revising them, this paper has examined dimensions of this effect in four areas of regime change, change of government, peaceful challenges and non-peaceful challenges. Of course, the main issue is study of the aforementioned effect on peaceful challenges each of which, directly and indirectly, maximally and minimally can be expressed within creeds, stands, approaches, establishment of new parties and events. Also, by dividing ages of the Islamic Republic of Iran, dispute about
domain of religion has been examined in four periods of establishment, stabilization, reconstruction, reforms and fundamentalism from the viewpoint of the most important thinkers of political discourse analogous to political factions. This paper believes that dimensions of this effect have influenced the order, regularity or irregularity of political rivalries. In these ages, tension and dispute stands lower in the second period of reconstructive state and the first period of fundamentalist state and higher in political rivalries in the establishment period, in the first period of reforms and in second period of fundamentalism, where with the reduced or decreased level of dispute, domain of religion has reliable link besides other factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ages of the Islamic Republic Regime
  • Political Rivalry
  • Peaceful Challenges
  • Domain of Religion
  • Political Discourse
  1. آرمان مستضعفین (بی‌تا). چه نیازی به حرکت شریعتی. دفتر دوم، تهران.
  2. اکبری، کمال (1388). نقش احزاب در سیاست پس از انقلاب اسلامی. مجله علوم سیاسی، شماره 47.
  3. آوینی، مرتضی (1373). بنیان سفسطه بر باد است. در آغازی بر یک پایان، کانون فرهنگی، علمی و هنری ایثارگران.
  4. ایجی، عضدالدین (بی‌تا). الموافق. بی‌جا: مکتبه المتنبی.
  5. بازرگان، مهدی (1341). مرز میان دین و سیاست. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  6. ـــــــــــ (1377). آخرت و خدا هدف بعثت انبیا. تهران: انتشارات رسا.
  7. ـــــــــــ (بی‌تا). راه طی‌شده. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  8. باقی، عمادالدین (1362). در شناخت حزب قاعدین زمان. تهران: دانش اسلامی.
  9. بهروزلک، غلامرضا و صفایی‌زاده، مرضیه (1389). جریان‌شناسی ثحولاث سیاسی - فکری در جمهوری اسلامی ایران. فصلنامه علمی ـ پژوهشی مطالعات انقلاب اسلامی، سال 7، شماره 23، صفحات 164-133.
  10. بهشتی، سیدمحمد (1383). ولایت رهبری، روحانیت، بقعه. تهران: بنیاد نشر آثار شهید آیت‌الله دکتر بهشتی.
  11. ــــــــــــــ (1390). حزب جمهوری اسلامی، گفتارها، گفت‌وگوها، نوشتارها. تهران: بنیاد نشر آثار شهید آیت‌الله دکتر بهشتی.
  12. پیمان، حبیب‌الله اسلام و مردم‌سالاری، دفتر چهارم: بررسی و نقد مبانی اندیشه سیاسی شیعه، برگرفته از www.habibollahpeyman.com.
  13. تبریزی، محمدحسین (1377). کشف المراد من المشروطه و الاستبداد. چاپ‌شده در رسائل مشروطیت، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، چاپ دوم، تهران: کویر.
  14. جعفریان، رسول (1385). جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی و سیاسی ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
  15. جوادی آملِی، عبدالله (1373). شریعت در آینه معرفت. تهران: مرکز نشر رجا.
  16. ـــــــــــــــــ (1375). علم کلام (تعریف، وظیفه و قلمرو). قبسات، سال 1، شماره 2، صفحات 67-60.
  17. ــــــــــــــــ (1378). شریعت در آینه معرفت. چاپ دوم، قم: مرکز نشر اسراء.
  18. ــــــــــــــــ (1380). انتظار بشر از دین. چاپ اول، قم: مؤسسه نشر اسرا.
  19. حائری، مهدی (1379). آفاق فلسفه. به کوشش مسعود رضوی، چاپ اول، تهران: فروزان.
  20. خسروپناه، عبدالحسین (1379).  کلام جدید. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی.
  21. خسروشاهی، سیدهادی (1388). تأملاتی در اندیشه و عمل فرقه فرقان، در گفت‌وگوی مجله یادآور با استاد خسروشاهی، مجله یادآور، شماره‌های 6، 7 و 8.
  22. دارابی، علی (1388). جریان‌شناسی سیاسی در ایران. چاپ اول، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  23. رجوی، مسعود (1359). تبیین جهان. کتاب اول، قواعد و مفهوم تکامل، سلسله سخنرانی‌های مسعود رجوی در دانشگاه شریف. تهران:، انتشارات سازمان مجاهدین خلق.
  24. سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی (1371). اساسنامه و مرامنامه سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی ایران. ‏تهران: سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی.
  25. ساندرز، دیوید (1380). الگوهای بی‌‌ثباتی سیاسی. ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، تهران: انتشارات پژوهشکده مطالعات راهبردی.
  26. سروش، عبدالکریم (1377). دین اقلی و اکثری. کیان، شماره‌ 41، صفحات 9-2.
  27. ـــــــــــــــــ (1388). مدارا و مدیریت. چاپ چهارم، تهران: صراط.
  28. شادلو، عباس (1379). اطلاعاتی درباره احزاب و گروه­ها و جناح­های سیاسی در ایران امروز. تهران: نشر گستره.
  29. شریعتی، علی (1361). اسلامشناسی، مجموعه آثار. چاپ اول، تهران: قلم.
  30. ـــــــــــ (1372). مجموعه آثار. چاپ دوم، تهران: سهامی انتشار.
  31. ـــــــــــ (1374). ما و اقبال، مجموعه آثار، تهران: الهام.
  32. فرامرز قراملکی، احد (1378). هندسه معرفتی کلام جدید. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
  33. کردی، علی (1387). گروه فرقان. تهران: مرکزاسناد انقلاب اسلامی.
  34. کمالی، احسان (بی‌تا). اصول تفکر قرآنی. کتاب دوم، توحید و ابعاد گوناگون آن، بی‌نا.
  35. لاریجانى، صادق (1375). اقتراح درباره «کلام در روزگار ما». نقد و نظر، شماره 9، صفحات 36-10.
  36. لاهیجی (1430 هـ ق). شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام. قم: مؤسسه الامام الصادق(ع).
  37. مجتهد شبستری، محمد (1375). هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران: طرح نو.
  38. ــــــــــــــــ (1379). نقدی بر قرائت رسمی از دین. چاپ اول، تهران: طرح نو.
  39. ــــــــــــــــ (1380). هرمنوتیک فلسفی و تعدد قرائت‏ها از دین. نوروز، 8 آذرماه 1380.
  40. ــــــــــــــــ (1381). هرمنوتیک، کتاب و سنت. تهران: طرح نو.
  41. ــــــــــــــــ (1383). تأملاتی در قرائت انسانی از دین. تهران: طرح نو.
  42. مرندی، ابوالحسن (1377). دلایل براهین الفرقان. چاپ‌شده در رسائل مشروطیت، به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد، چاپ دوم، تهران: کویر.
  43. مصباح یزدی، محمدتقی (1377). پرسش‌ها و پاسخ‌­ها. جلد سوم، تهران: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، مرکز انتشارات.
  44. مطهری، مرتضی (1368). مجموعه آثار استاد شهید مطهرى. تهران: صدرا.
  45. معرفت، محمدهادی (1373). اقتراح. نقد و نظر، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  46. ملکیان، مصطفی (1375). اقتراح. مجله نقد و نظر، شماره 6، صفحات 74-8.
  47. موسوی خمینی، روح‌الله (1385). صحیفه امام. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  48. نهضت آزادی ایران (1367). تفصیل و تحلیل ولایت مطلقه فقیه. فروردین ١٣٦٧.  
  49. واثقی، محمدحسین (1378). مصلح بیدار. تهران: انتشارات صدرا.
  50. واعظی، احمد (1375). ماهیت علم کلام جدید. مجله نقد و نظر، شماره 9، صفحات 103-91.