ولایت عدول مؤمنین در فقه حکومتی امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

چکیده

در دیدگاه فقهی-کلامی امام خمینی(ره) جوامع انسانی بدون ولایت و سرپرست نمی توانند حیات سیاسی مستمری داشته باشند؛ بدین معنا که سرپرستی مردم در طول تاریخ با اولیاء الله و ائمه ی معصومین(ع) بوده و در غیاب ایشان، انسان غیرمعصومی از سنخ آن ها ولایت مردم را عهده دار می شود. اگرچه این منصب برای امام معصوم ثابت است (مقام ثبوت)؛ اما در مقام اثبات، تولی حکومت براساس اقبال و بیعت مردم میسور خواهد شد. در عصر غیبت امام معصوم نیز - بنابر نظر امام خمینی و بسیاری از فقیهان - بر اساس دلایل عقلی و مؤیدات نقلی، این مسئولیت بر عهده ی فقیه جامع الشرایط (فقیه عالم به قوانین الهی، عادل و برخوردار از کفایت و مدیریت جامعه) نهاده شده است و او با اقبال عمومی (که در صدر اسلام بیعت نام داشت) حکومت تأسیس می کند. این اقدام از باب جانشینی امام معصوم(ع) است. با این وجود، برخی از فقها حکومت فقیه در عصر غیبت را از باب حسبه دانسته اند؛ در این نگاه، فقیه از باب قدر متیقن حکومت را بر عهده می گیرد. بر اساس هر دو مبنای مذکور پرسش اساسی این است که هنگام تعذر فقیه، تصدی امور جامعه از آن چه کسی است؟ در پاسخ به این سوال، هر دومبنا بر این باورند که در چنین شرایطی نوبت به مؤمن عادل (نظریه ی عدول مؤمنین) می رسد و اوست که باید زمام حکومت را در اختیار بگیرد. بنابر نظر امام خمینی، در  اختیارگرفتن حکومت از سوی مؤمنان به معنای تصدی امور است و نه از باب ولایت، مثل ولایت فقیه. مستندات فقهی این نظریه از نظر ایشان در سطح کلان به حسبی بودن حکومت در عصر عدم حضور برمی گردد. این مقاله دلایل ولایت عدول مؤمنان و تصدی امور حکومتی را از سوی ایشان مورد بحث قرار خواهد داد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Guardianship (Velayat) of Just Believers in Governmental Jurisprudence of Imam Khomeini (ra)

نویسنده [English]

  • Ali Shirkhani
Associate Professor, IAU, Qom, Iran.
چکیده [English]

According to theological-jurisprudent idea of Imam Khomeini (ra), human communities can run permanent and political life with no guardian, meaning that people have been led by the Saint Imams and the Infallibles (‘a) throughout history and in their absence, a noninfallible person of their kind takes charge of public guardianship. Although this office is fixed for the Immaculate Imam (affirmed office), guardianship of government is made possible based on public reception and allegiance when it is to be proved. On the age of the Occultation of the Immaculate Imam and according to Imam Khomeini (ra) and many jurisprudents, a highly competent jurisprudent (jurisprudent cognizant of Divine Laws, just and possessive of efficiency and management of community has been given this responsibility based on intellectual reasoning and traditional confirmations and he establishes government with public reception (called allegiance in early Islam). This action is taken to be succession of the Immaculate Imam (‘a). Nevertheless, some of the jurisprudents say government of jurisprudent on the Occultation Age shall be established based on all rules of community. In this attitude, jurisprudent undoubtedly undertakes government. Based on the two bases, the question is that when jurisprudent shirks responsibility, who shall take charge of managing community affairs? In response to this question, both believe that just believer is given turn to take charge of governmental affairs under such circumstances. Based on what Imam Khomeini (ra) says, if believers take charge of government, it means responsibility of affairs rather than guardianship like Velayat-e-Faqih. Jurisprudent documentations of such idea, according to him, largely refer back to government affairs on the Occultation Age. This article discusses reasons behind guardianship of believers and responsibility of governmental office on their behalf.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guardianship (Velayat)
  • Just Believers
  • Velayat-e-Faqih
  • Public Affairs
  • Affairs
  1. ابن ابی‌الحدید معتزلی (1404ق). شرح نهج‌البلاغه (ج2). قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  2. ابن ادریس حلی، محمد (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (ج2). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  3. ابن عربی، محیی‌الدین (بی‌تا). الفتوحات المکیه (ج4). بیروت: دارالصادر.
  4. اراکی، محمدعلی (1415ق). البیع (ج1). قم: موسسه در راه حق.
  5. اصفهانی، محمدحسین (1409ق). الاجارة. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  6. ــــــــــــــــــ (1418ق). حاشیه کتاب المکاسب. قم: آل سباع قطیفی.
  7. امام خمینی، سید روح‌الله (بی‌تا). تحریرالوسیله (ج1). قم: مؤسسه مطبوعاتی دارالعلم.
  8. ــــــــــــــــــــــ (1394). ولایت فقیه (حکومت اسلامی). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  9. ــــــــــــــــــــــ (1418ق). کتاب البیع (ج2). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  10. انصاری، مرتضی (1411ق). المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات. قم: منشورات دارالذخائر.
  11. ایجی، عضدالدین عبدالرحمن بن احمد (1997م). الواقف (ج3). بیروت: دارالجیل.
  12. بحرانی، یوسف بن احمد (1405ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. (ج13). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  13. حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. قم: مؤسسه آل‌البیت لاحیاء التراث.
  14. الحسینی المراغی، سید میرفتاح (1417ق). العناوین الفقهیه،(ج1). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  15. دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغتنامه (ج9). تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
  16. راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1404ق). المفردات فی غریب القرآن. بی‌جا: دفتر نشر کتاب.
  17. سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام،(1383ش) قم، فجر ایمان.
  18. شیخ صدوق، محمد بن علی بن بابویه (بی‌تا). علل‌الشرایع (ج1). قم: کتاب‌فروشی داوری.
  19. شیرازی، صدرالدین محمد (1990م). الحکمه المتعالیه فی الاسفار الاربعه (ج6). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  20. شیرخانی، علی؛ ابراهیمی، فاطمه (1391). مشروطه‌ی ایرانی در نامه‌های خراسانی. قم: انتشارات قلم نو.
  21. طباطبایی، محمدحسین (1375). ترجمه تفسیر المیزان (ج18). تهران: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبایی.
  22. طوسی، محمد بن حسن (1387ق). المبسوط فی فقه الاسلامی (ج8). تهران: انتشارات مرتضوی.
  23. ــــــــــــــــــــ (1407ق). تهذب الاحکام، (ج9). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  24. العشری، ابوالحسن (1400ق). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین (ج...). ویسبادن: فرانس شتانیر.
  25. فخر رازی، محمد بن عمر (1402ق). اعتقاد المسلمین و المشرکین. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  26. کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق). الکافی (ج...). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  27. موسوی خوئی، سیدابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهه. قم: چاپخانه العلمیه.  
  28. نخعی نجفی، محمدحسین (1398ق). جواهر الکلام (ج1). تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  29. نراقی، احمد (1417ق). عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام. قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
  30.  ـــــــــ (1418ق). منیه‌ی الطالب فی حاشیه‌ی المکاسب (ج1) قم: مؤسسه نشر اسلامی.