"ماهیت استرشادی فطری" حیات اجتماعی در حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه باقرالعلوم(ع)

چکیده

زندگی اجتماعی امری قدیمی و به تعبیر قرآنی، هم پای خلقت انسان اولیه در قالب امت واحده است. اما مسأله ی اصلی این است که مبنا و دلیل زندگی اجتماعی چیست؟ نوشتار حاضر کوشیده است با بررسی نظریه های قدیمی و رایج مدنی بالطبع بودن آدمی در دیدگاه حکمای گذشته، به ارائه ی نظریه ی جدید "ماهیت استرشادی فطری" حیات اجتماعی آدمی بپردازد. روش مقاله ی حاضر طبق الگوی حکمت متعالیه بر روش ترکیبی عقلی- بر اساس ملازمات عامه برهان إنی- و نقلی استوار است. تقریرهای حکمی (استدلالی) صرف، تحت تأثیر حکمت یونانی، مدنی بالطبع را صرفا بر اساس نظام نیازهای دنیوی بشر تفسیر کردهاند. آخرین مورد از این تقریرها، دیدگاه علامه طباطبایی است که در قالب بحث استخدام بالطبع مطرح شده است. آیت الله جوادی آملی نیز بدون بسط دیدگاه، از مدنی بالفطره سخن گفته است. بر اساس نظریه استرشادی بالفطره، اقتضای حکمت الهی تجهیز و آماده سازی بشری برای هدایت و رشد است و چنین غایتی به مثابه غایت فعل الهی در خلقت آدمی و زندگی اجتماعی وی نیز بازتاب دارد. چنین نگاهی علاوه بر آن که خود در نظریه ی اجتماعی، جدید و مهم است، استلزامات ارزش مندی نیز در چگونگی تنظیم زندگی اجتماعی و سیاسی انسان ها دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

“The Nature of Innate Introspection” of Social Life in Transcendental Theosophy

نویسنده [English]

  • Gholam Reza Behruzi Lak
Associate Professor, University of Baqir Al-Ulum, Qom, Iran.
چکیده [English]

Social life is a traditional affair and as the holy Quran says it keeps up with creation of Homo sapiens in the shape of unified ummah. But the main issue is that “what is the basis and reason of social life”? The present article has attempted to present new theory of “nature of innate introspection” of human social life by looking into old and common civil theories of naturally social man in the eyes of the past theosophists. Methodology of the present article is based upon traditional-intellectual composition-according to popular accompaniments of posteriori demonstration as pursuant to transcendental theosophy model. Mere argumentative utterances affected by Greek theosophy have interpreted naturally social life based on human worldly needs. The last of such utterances lie within viewpoint of Allameh Tabatabaie that has been brought up in the form of issue of servants of the person. Ayatollah Javadi Amoli has spoken of innate social life without expanding the viewpoint. According to theory of innate introspection, Divine Theosophy exigency is equipping and preparing mankind for guidance and growth and such finality as final divine action is reflected in human creation and in his social life. This attitude, in addition to being new and vital in social theory, has invaluable requirements for how human socio-political life has been regulated.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transcendental Theosophy
  • Nature of Social Life
  • Natural Social Life
  • Innate Civilian
  • Innate Introspection
  1. قرآن کریم.

    1. نهج­البلاغه.
    2. ابن‌سینا (1375). الاشارات و التنبیهات‏. قم: نشر البلاغه.
    3. ــــــ (1364). النجاة. تهران: المکتبه المرتضویه (چ2).
    4. ابن‌خلدون، عبدالرحمن (1375). مقدمه. ترجمه: محمد پروین گنابادی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی (چ8).
    5. ارسطو (1364). اخلاق نیکوماک. ترجمه: مهندس رضا مشایخی. تهران: انتشارات کتابفروشی دهخدا.
    6. ـــــ (1371). سیاست. ترجمه: حمید عنایت. تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
    7. افلاطون (1374). جمهور. ترجمه: فؤاد روحانی. تهران: انتشارت علمی و فرهنگی (چ6).
    8. بابایی، علی (1369). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: نشر ویس.
    9. بحرانى، سید هاشم (1416ق). البرهان فی تفسیر القرآن. تهران: بنیاد بعثت.
    10. پارسانیا، حمید (۱۳۹۰). روش‌شناسی انتقادی حکمت صدرایی. قم: کتاب فردا.
    11. ــــــــــــ (1392). «ﻧﻈﺮﯾﻪ ﻭ ﻓﺮﻫﻨﮓ: ﺭﻭﺵ‌ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﻨﯿﺎﺩﯾﻦ ﺗﮑﻮﯾﻦ ﻧﻈﺮﯾﻪ‌ﻫﺎﯼ ﻋﻠﻤﯽ» در: ﺭﺍﻫﺒﺮﺩ ﻓﺮﻫﻨﮓ، ﭘﺎﯾﯿﺰ 1392، ش32: 28-7.
    12. ــــــــــــ (1388). «روش‌شناسی علوم انسانی با رویکرد اسلامی» در: فصلنامه پژوهش، سال اول، شماره دوم، پاییز و زمستان 1388:‌ 39 ـ 53.
    13. پوپر، کارل ریموند (1376). جامعه‌ی باز و دشمنان آن. مترجم: امیر جلال‌الدین اعلم. تهران: نشر گفتار.
    14. جعفری، محمدتقی (1373). فرهنگ پیرو، فرهنگ پیشرو. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
    15. جوادی آملی، عبدالله (1379). تسنیم (ج10). قم: نشر اسراء.
    16. ـــــــــــــــــ (1386). شمس‌الوحی تبریزی: سیره‌ی علمی علامه طباطبائی (قدس‌سره). قم: مرکز نشر اسراء.
    17. ـــــــــــــــــ (1387). فطرت در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء (چ5).
    18. ـــــــــــــــــ (1389). جامعه در قرآن. قم: مرکز نشر اسراء.
    19. خواجه نصیرالدین الطوسى (1375). شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات (ج3). قم: نشر البلاغة.
    20. داوری اردکانی، رضا (1379). اوتوپی و عصر تجدد. تهران: ساقی.
    21. گنون، رنه (1381). بحران دنیای متجدد. ترجمه: ضیاءالدین دهشیری. تهران: انتشارات امیرکبیر (چ3).
    22. سریع‌القلم، محمود (1373). «قواعد تمدن‌سازی و آینده‌ی تمدن اسلامی» در: فصلنامه مطالعات خاورمیانه. زمستان 1373، ش3، 519 - 532.
    23. سهمرانی، اسعد‌ (1369). اندیشمند‌ مصلح‌. ترجمه: صادق آئینه‌وند. تهران: انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    24. شریعتی، علی (1368). تاریخ تمدن. تهران: قلم.
    25. شیخ صدوق، ابن­بابویه محمد بن على (1378ق). عیون أخبارالرضا(ع)‏. مصحح: مهدى لاجوردى. تهران: نشر جهان.
    26. شیخ مفید (1413ق). اوایل المقالات؛ مجموعه مصنفات شیخ مفید. قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.
    27. صدر المتألهین (1981م). الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. بیروت: دارإحیاء التراث العربی (چ3).
    28. ـــــــــــ (1363). المشاعر. ترجمه: میرزا عمادالدولة بدیع‌الملک. تهران: کتابخانه طهوری (چ2).
    29. صلیبا، جمیل (1366). ‌فرهنگ فلسفى. ترجمه: منوچهر صانعى دره‌بیدى‏. تهران: انتشارات حکمت.
    30. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1374). تفسیر المیزان. ترجمه: سیدمحمدباقر موسوى همدانى. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم (چ5).
    31. ـــــــــــــــــــــ (1417ق). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم (چ5).
    32. ــــــــــــــــــــ (1370). مجموعه رسائل. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی(چ3).
    33. ـــــــــــــــــــــ (1382). نهایه الحکمه. مصحح: عباسعلی زارعی سبزواری. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
    34. علامه حلی (1375). کشف­المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، مع تعلیقه الاستاذ سبحانی. قم: مؤسسه امام صادق(ع).
    35. فارابی، ابونصر (1361). آراء اهل مدینه فاضله. ترجمه: سیدجعفر سجادی. تهران: کتابخانه طهوری.
    36. فالکس، کیث (1381). شهروندی. ترجمه: محمدتقی دلفروز. تهران: نشر کویر.
    37. فخرالدین رازی، محمد بن عمر (1370). المباحث المشرقیّه. قم: مکتبه بیدار (چ2).
    38. فیاض لاهیجى، عبدالرزاق (1383). گوهر مراد. تهران: نشر سرمایه.
    39. فیاض لاهیجى (1383). گوهر مراد؛ با مقدمه زین‌العابدین قربانى. ‏تهران: نشر سایه‏.
    40. کرمی‌ فقهی، محمدتقی [و دیگران] (1386). جستاری نظری در باب تمدن. قم: انتشارات پژوهشگاه‌ علوم‌ و فرهنگ‌ اسلامی.
    41. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق). الکافی. مصحح: على‌اکبر غفارى و محمد آخوندى. تهران: دار الکتب الإسلامیة(چ4).‏
    42. لک‏زایی، نجف (1379). «پیامبر اسلام و شیوه‌ی گذر از جامعه جاهلی به جامعه اسلامی: به‌سوی یک نظریه‌ی توسعه». فصلنامه تاریخ اسلام، ش1، بهار 1379.
    43. لنیتون‌، رالف‌ (1337). سیر تمدن. ترجمه: پرویز مرزبان. تهران: تابان.
    44. لوکاس، هنری (1382). تاریخ تمدن. ترجمه‌: عبدالحسین‌ آذرنگ. تهران: سخن.
    45. مصباح یزدی، محمدتقی (1380). معارف قرآن (خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی)، قم: انتشارات موسسه امام خمینی (چ3).
    46. مطهری، مرتضی (1378). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا.
    47. مظفری، سیدمحمد (1381). «مدنیت بالطبع انسان از چشم‌انداز فلاسفه». مجله الهیات و حقوق، بهار، 1381، ش 3: 93 -116.
    48. معین، محمد (1367). فرهنگ فارسی. تهران: امیرکبیر.
    49. یوکیچی، فوکوزاوا (1379). نظریه تمدن. ترجمه‌ی: چنگیز پهلوان. تهران: نشر گیو (چ2).