امکان‌سنجی دوره‌ای شدن حاکمیت سیاسی در قانون اساسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

سوال اساسی نوشتار حاضر این است که حقّ حاکمیت ملی نسبت به نسل‌های بعد از عصر تأسیس چگونه قابل تعریف است و آنان چگونه می‌توانند این حق را در گزینش نظام سیاسی اعمال کنند؟ به‌ویژه اگر قوانین اساسی، برگزاری رفراندوم درباره‌ی اصل نظام سیاسی و یا اصول محوری آن را نپذیرفته باشند. در بررسی این مسأله با روش حقوقی، ضمن پذیرش بدون استثناء اصل حاکمیت ملی، تبیین‌های حقوقی‌ای درباره‌ی عدم امکان بازنگری در برخی اصول کلیدی نظام سیاسی در جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است. این محدویت حقوقی در وهله‌ی نخست ناشی از آن است که قانون اساسی، سند اداره‌ و صیانت از نظام سیاسی است؛ لذا ممنوعیت بازنگری در آن‌دسته از اصول قانون اساسی که تغییر آن‌ها به‌منزله‌ی تغییر ماهیت نظام سیاسی باشد، عین صیانت از حق حاکمیت ملت است. ثانیاً، پذیرش این مسأله در تعارض با حق مهم دیگر، یعنی حق ثبات و پیشرفت است. و در وهله‌ی سوم، عقلانیت اندیشه‌ی سیاسی مانع تجویز انهدام نظام سیاسی برخاسته از آن عقلانیت می‌شود؛ فلذا همواره نظام سیاسی خود را عقلانی می‌داند و آن را زیر سوال نمی‌برد. نظام جمهوری اسلامی ایران نیز که بر مبنای اقناع عمومی نسبت به عدم مشروعیت نظام سابق و مشروعیت نظام جایگزین بنیان نهاده شده است، مستثنی از این سه دلیل منطقی نیست. دستاوردهای این نوشتار می‌تواند نقطه‌ی آغازینی برای گفتمان مشروعیت در ادبیات حقوقی و کرسی‌های آزاداندیشی در محافل علمی و آکادمیک باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Feasibility of the Periodicity of Political Governance in the Basic Law

نویسنده [English]

  • Mohammad-Reza Bagherzadeh
چکیده [English]

The basic question of the present paper is: how can we define the national sovereignty in relation to the next generations after the establishment and how can they perform this right in selection of the political discipline? Especially, if the basic laws have not accepted holding referendum on the essence of the political discipline or its principles-orientation. In analysis of this question with legal method, while total accepting the national sovereignty principle, legal explanations on impossibility of reconsideration of some key principles of political discipline in Islamic Republic of Iran have been presented. This legal limitation is, in the first place, the result of the basic law being the document of managing and preservation of the political discipline. Henceforth, prohibition from reconsideration of those principles of the basic law whose alterations mean alteration of the nature of the political discipline is total protection of the national sovereignty right. Secondly, accepting that would be in contradiction with the other important right which is the right of having stability and advancement. Also thirdly, rationality of political thought would stop prescribing destruction of the political discipline raised from it. Furthermore, the discipline of the Islamic Republic of Iran, which has been based on public persuasion about the illegitimacy of the previous discipline and legitimacy of the replaced discipline is not an exception from these three logical reasons. The outcomes of this paper can be the starting point for the legitimacy discourse in the legal literature and liberal seats in scientific and academic gatherings. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Right for Determination of Fate
  • National Sovereignty Right
  • Political Sovereignty
  • Referendum
  • Basic Law
  1. قرآن کریم
  2. نهج البلاغه
  3. ابن‌طاووس (1370 ه.ق)، کشف المحجة لثمرة المهجة، النجف: منشورات المطبعة الحیدریة.
  4. اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
  5. باقرزاده، محمدرضا (1388)، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: انتشارات جامعه الزهرا.
  6. باقرزاده، ‌محمدرضا (آذر و دی 1379)، گذرى بر حقوق متقابل مردم و حاکم در جامعه علوى، مجله معرفت، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، شماره 37.
  7. بوشهری، جعفر (1355)، حقوق اساسی، دانشگاه تهران: دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی.
  8. جمعی از نویسندگان (1388)، درسنامه فلسفه حقوق(ویراست جدید)، قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی، تابستان.
  9. جوان آراسته، حسین (زمستان 1379)، حقوق مردم در نگاه امیرالمؤمنین على(ع)، فصلنامه حکومت اسلامى، شماره 18.

10. خمینی، روح الله (1378)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

11. دبیرخانه مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (1358)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: انتشارات دبیرخانه‌ی مجلس بررسی نهایی قانون اساسی.

12. طالبی، محمدحسین (تابستان 1386)، منشأ و خاستگاه حقّ بشر، فصلنامه معرفت فلسفی، شماره 16.

13. عمید زنجانی، عباسعلی (1383)، فقه سیاسی، تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.

14. قاضی شریعت پناهی، ابوالفضل (1373)، بایسته‌های حقوق  اساسی، تهران:‌ نشر یلدا.

15. ــــــــــــــــــــــــ (1380)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی (کلیات و مبانی)، انتشارات دانشگاه تهران: چاپ هفتم.

16. ــــــــــــــــــــــــــ (1387)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: ‌میزان.

17. کواکبیان، مصطفی (1378)، مبانى مشروعیت در نظام ولایت فقیه، موسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی(س)، تهران: عروج.

18. مصباح یزدی، محمدتقی (8  لغایت 11 بهمن 1365)، خاستگاه حقوق، ارائه شده در پنجمین کنفرانس اندیشه اسلامى.

19. ــــــــــــــــــــ (1380)، نظریه حقوقی اسلام، قم،: انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

20. مطهری، مرتضی (1361)، پیرامون انقلاب اسلامی، چ2، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه علمیه قم.

21. ـــــــــــــ (1379)، پیرامون جمهوری اسلامی ایران، تهران: صدرا.

22. مدنی، جلال‌الدین (1369)، حقوق اساسی در جمهوری اسلامی ایران، تهران: سروش.

23. ــــــــــــــ (1373)، حقوق اساسی و نهادهای سیاسی جمهوری اسلامی ایران، تهران: همراه.

24. ورعی، سید جواد (1385)، مبانی و مستندات قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به‌روایت قانون‌گذار، قم: انتشارات دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری.