نوع‌شناسی روشنفکری ایرانی بر اساس فهم‌های متفاوت از مقوله عقل مدرن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران.

2 استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

3 استادیار گروه علوم سیاسی، واحد کرمانشاه، دانشگاه آزاد اسلامی، کرمانشاه، ایران

10.22034/sm.2021.532142.1715

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه‌ها و نظرات روشنفکران معاصر، با تاکید بر چگونگی بازنمایی و بازتولید عناصر مدرنیته غرب از جمله عقل خودبنیاد نزد آنان است. در این راستا، سوال اصلی پژوهش حاضر این است که چه نسبتی میان فهم روشنفکران ایرانی از عنصر عقل مدرن و تلقی‌ای که آن‌ها از نسبت میان سنّت و مدرنیته دارند، است. به نظر می‌رسد تلقی روشنفکران ایرانی از دنیای مدرن و نسبت سنّت‌های ایرانی با این دنیا، تحت تأثیر فهم و تعریفی که از عقل مدرن داشته‌اند را می‌توان در سه گونه متفاوت دسته‌بندی نمود: بخشی از روشنفکران که تلقی ابزاری از عقل مدرن دارند، به نوعی پذیرش مطلق و تمجید دنیای مدرن و نفی سنّت روی می‌آورند، مانند ملکم خان؛ بخشی از روشنفکران که تلقی و فهم دیالکتیکی از عقل مدرن دارند، به امکان جمع بین سنّت و مدرنیزم و دیالکتیک سنّت و مدرنیته روی می‌آورند، مانند بشیریه؛ و دسته سوم روشنفکرانی که تحت تأثیر دیدگاه‌های پست مدرن بوده و با استفاده از روش هرمنوتیک به بسط اندیشه‌های خود پرداخته‌اند، مانند محمد مجتهد شبستری.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Typology of Iranian Intellectualism Based on Different Perceptions of Modern Reason

نویسندگان [English]

  • Masomeh Dastmard 1
  • Edris Beheshtinia 2
  • Iraj Ranjbar 3
1 PhD. Student, Department of Political Science, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Political Science, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran
3 Assistant Professor, Department of Political Science, Kermanshah Branch, Islamic Azad University, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study is to review the views and ideas of contemporary intellectuals, emphasizing on how western modern elements such as self-founded reason are reflected and reproduced by them. In this regard, the main research question explores the relationship between Iranian intellectuals’ perception of modern reason and their interpretation of the relationship between modernity and tradition. It seems that we can classify the perception of Iranian intellectuals from the modern world and the relation between Iranian traditions and this world, under the influence of their understanding and definition of modern reason, into 3 following groups: Some intellectuals, such as Molkom Khān, who have an instrumental perception of modern reason get into a kind of absolute acceptance and admiration of modern world and reject tradition; some other intellectuals, such as Bashiriyeh, who have a dialectic perception of modern reason try to make a compromise between tradition and modernism and tradition dialectic and modernity; and the third group of intellectuals who are under the influence of postmodern views, such as Mohammad Mojtahed Shabesari, attempt to expand their ideas using hermeneutic method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tradition
  • Modernity
  • Modern Wisdom
  • Hermeneutics
  • Iranian Intellectuals
  • Mirzā Molkom Khān
  • Bashiriyeh
  • Mohammad Mojtahed Shabestari
بشیریه، حسین (1374/الف). یکسان‌انگاری، یکتاانگاری و دیالکتیک تاریخی و مسائل توسعه سیاسی ایران. فرهنگ توسعه، شماره1.
بشیریه، حسین (1374/ب). جامعه‌شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نشر نی.
بشیریه، حسین (1382). دولت عقل: ده گفتار در فلسفه و جامعه‌شناسی سیاسی. تهران: نشر علوم نوین.
بهرامی کمیل، نظام (1395). گونه‌شناسی روشنفکران ایرانی. تهران: کویر.
پولادی، کمال (1383). تاریخ اندیشه سیاسی در غرب قرن بیستم. تهران: نشر مرکز.
ثقفی، مراد (1374). چندگانگی مدرنیته. گفتگو، شماره 10.
حائری، عبدالهادی (1378). نخستین رویارویی‌های اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب. تهران: انتشارات امیرکبیر.
حسینی، سید میرصالح (1387). روشنفکری دینی دین و تیپولوژی روشنفکری (چالش سنّت و مدرنیته در قرن 19 ایران). مطالعات انقلاب اسلامی، شماره 15.
ریتزر، جورج (1389). مبانی نظریه جامعه‌شناسی معاصر و ریشه‌های کلاسیک آن. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر ثالث.
عیوضی، محمدرحیم؛ سیرکی، گارینه کشیشیان (1390). تبیین مسئله عقلانیت ابزاری، ارتباطی و دینی از نگاه امام خمینی و یورگن هابر ماس. اندیشه نوین دینی، 7(25): ص71-88.
قادری، حاتم (1384). اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم. تهران: سمت.
مجتهد شبستری، محمد (1381). هرمنوتیک، کتاب، سنّت. تهران: طرح نو.
مجتهد شبستری، محمد (1383). تأملاتی در قرائت انسانی از دین. تهران: طرح نو.
مجتهدی، کریم (1379). اصلاحات به قرائت میرزا ملکم خان. فلسفه و کلام: کتاب نقد، شماره16: ص206-225.
ملک‌زاده، مهدی (1363). تاریخ‌ انقلاب‌ مشروطیت ایران. تهران‌: علمی‌، ج1.
مهدی‌پور، آسیه (1391). تأثیر سه موج مدرنیته بر روشنفکران ایرانی: بر اساس رهیافت شالوده‌شکنی. رساله دکتری. دانشگاه اصفهان.
نوذری، حسینعلی (1379). صورت‌بندی پست مدرنیته. تهران: نقش جهان.
وحدت، فرزین (1383). رویارویی فکری ایران با مدرنیته. ترجمه مهدی حقیقت‌خواه. تهران: ققنوس.
هگل، گئورک ویلهلم فریدریش (1378). عناصر فلسفه حق یا خلاصه‌ای از حقوق طبیعی و علم سیاست. ترجمه مهبد ایرانی‌طلب. تهران: آفتاب.
Bernauer, J.W. & Mahon, M. (2005). Michel Foucault’s Ethical Imagination. The Cambridge Companion to Foucault, Ed by Gary Gutting. Cambridge university press
Edgar, A. (2006). Habermas: the key concepts. London: Routledge.
Habermas, J. (1984). The Theory of Communicative Action. Tr. by Thomas Mccarthy. Boston: Beacon Press, Vol.1.