ادراک فقهی مفهوم منافع‌ ملی در سیاست خارجی با تاکید بر دو مفهوم منفعت و ملیت از منظر فقه سیاسی امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده معارف اسلامی و علوم سیاسی، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران

10.22034/sm.2021.130678.1559

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین ادراک فقهی مفهوم منافع‌ ملی در سیاست خارجی با تاکید بر دو مفهوم منفعت و ملیّت از منظر فقه سیاسی امامیه است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی و با بهره‌گیری از رویکرد اجتهادی فقه که در تلاقی نص، خرد و زمان‌آگاهی شکل می‌گیرد، در چارچوب نظری «عقلانیت اسلامی» تدوین گردیده است. نتایج نشان داد که فقه سیاسی شیعه در منظری منفعت‌گرایانه در پیوند دین و دنیا، معنویت و مادیات و اصول ثابت و متغیر زندگی انسان، تعقیب منفعت در نظام ارزشی اسلامی را نه تنها رسالت فرد و ساختار مسلمان، بلکه فلسفه‌ی وجودی خویش معرفی می‌کند و قواعد عام فقهی گویای این امر است. پذیرش «سیره و بناء عقلائیه»، توسل به «سیره معصومین(ع)» در مواجهه با مرزبندی‌های بشری، توجه به «منطقه الفراغ» و «تفکیک معاملات از عبادات» در فقه، مقدمات تبیین و پذیرش اقتضاء زمانی و مکانی در مرزبندی نوین و ملی‌ است. حتی اگر تبیین اقتضائی پیش‌گفته راه‌گشا نباشد، عقلانیت دینی، از باب اضطرار به تبیین مرزبندی ملی و تعقیب منافع‌ ملی در آن چارچوب می‌پردازد و قواعد تعدیل‌کننده در فقه سیاسی چون «روایت وضع»، قاعده «ضرورت»، قاعده «میسور» و قاعده «الاهم فالاهم»، حکومت اسلامی را در عین تعقیب آرمان وحدت اسلامی، به پذیرش تکثرهای ملی رهنمون می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential Perception of the Concept of National Interests in Foreign Policy With Emphasis on Two Concepts of Interest and Nationality from the Perspective of Imāmīya Political Fiqh (Jurisprudence)

نویسندگان [English]

  • Hosein MohammadiSirat 1
  • Anis Asadi 2
1 Assistant Professor, Faculty of Islamic Education and Political Science, Imam Sadegh (AS) University, Tehran, Iran
2 Master student of law, Imam Sadegh (AS) University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study is to explain the jurisprudential perception of the concept of national interests in foreign policy with emphasis on two concepts of interest and nationality from the perspective of Imāmīya political Fiqh (jurisprudence). The method of study is descriptive analysis and it is designed using the Ijtihādi approach in Fiqh that is formed at the intersection of Nass (divine decree), wisdom, and time awareness in the theoretical framework of “Islamic rationality”. The results showed that Shi’ite political Fiqh in a utilitarian perspective to interrelate religion and the world, spirituality and materiality, and the fixed and changeable principles of human life believes that following interests in Islamic value system is not only an individual responsibility for Muslims but also an existential philosophy of Fiqh as the general jurisprudential regulations convey the same thing. Accepting “rational behavior and foundation”, recourse to “the behavior of the infallible Imams (s)” in encounter with human classifications, paying attention to “al-Farāgh district” (some issue for which no definite religious regulations can be stated), and “the distinction between transactions and prayers” in Fiqh are all considered as an introduction to explain and admit time and place requirement in modern and national classifications. Even if it is not helpful to explain some requirements in advance, religious rationality for the sake of urgency determines national classification and follows national interests within that framework. Furthermore, the moderating principles in political jurisprudence such as “narration of Vaz’”, “urgency”, Miysūr”, al-Aham fal-Aham” lead the Islamic government to admit national pluralities in addition to following the ideal of Islamic unity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Urgency
  • (Iqtizā) Requirement
  • Ja’fari (Imāmīya) Jurisprudence
  • Foreign Policy
  • Political Jurisprudence
  • Nationality
  • National Interests
  • Interest
قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (۱۴۱۳ق). من لایحضره الفقیه. تحقیق علی‌اکبر غفاری. قم: انتشارات جامعه مدرسین، ج4.
ابن منظور، محمد بن مکرم‏ (۱۴۱۴ق). لسان العرب. ‏مصححجمال‌الدین میردامادی. بیروت: دارالفکر للطباعة و النشر و التوزیع- دارصادر، ج2.
ایوانز، گراهام؛ نونام، جفری (۱۳۸۱). فرهنگ روابط بین‌‌الملل. ترجمه حمیرا مشیرزاده و حسین شریفی طرازکوهی. تهران: نشر میزان.
پیشوایی، مهدی (۱۳۷۲). س‍ی‍ره‌ پ‍ی‍ش‍وای‍ان‌: ن‍گ‍رش‍ی‌ بر زندگ‍ان‍ی‌ اج‍ت‍ماع‍ی‌، س‍ی‍اس‍ی‌ و ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ ام‍ام‍ان‌ م‍ع‍ص‍وم‌(ع)‌. قم: موسسه امام صادق(ع).
جوادی آملی، عبدالله (۱۳۹۲).ولایت فقیه؛ ولایت فقاهت و عدالت. قم: مرکز نشر اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد (۱۳۷۶). الصحاح: تاج اللغه و صحاح العربیه. تحقیق احمد عبدالغفور عطار. بیروت: دار العلم للملایین، ج1.
حرعاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل‌الشیعه. قم: موسسه آل البیت(ع)، ج15، 23.
خسروپناه، عبدالحسین (۱۳۸۹). گفتمان مصلحت. تهران: کانون اندیشه جوان.
خمینی، سیدروح‌الله (۱۳85). تحریرالوسیله. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2.
خمینی، سیدروح‌الله (۱۳۹۴). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خمینی، سیدروح‌الله (1421ق). کتاب البیع. ‌تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ج2-3.
رشاد، علی‌اکبر (۱۳۸۴). دین‌پژوهی معاصر؛ درنگی در گفتمان‌های سه گانه‌ی متجمد، متجدد و مجدد. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
رضایی، علیرضا (۱۳۸۷). تبیین مطلوب و کارآمد از سیاست خارجی در بستر نظام بین‌المللی. راهبرد یاس، شماره 14: ص208-183.
شیث خطاب، محمود (۱۴۰۹ق). السفارت النبویه. بغداد: مجمع العلمی العراقی.
صدر، محمدباقر (1402ق). اقتصادنا. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375ق). مجمع البحرین. تهران: مرتضوی، ج2.
طوسی، محمد بن حسن (۱۴۰۰ق). النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی. بیروت: دار الکتاب العربی.
علیدوست، ابوالقاسم (۱۳۸۱). فقه و عقل. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه‌ اسلامی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1390). دانشنامه فقه سیاسی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج2.
عمید زنجانی،‌ عباسعلی (۱۴۲۱ق). فقه سیاسی. تهران: انتشارات امیرکبیر، ج2-3.
عمید زنجانی، عباسعلی؛ موسی‌زاده، ابراهیم (1388). بایسته‌های فقه سیاسی. تهران: مجمع علمی و فرهنگی مجد.
کلینتون، دیوید دبلیو (۱۳۷۹). دو رویه منفعت ملّی. ترجمه اصغر افتخاری. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
مجلسی، محمدباقر (۱۳۸۲). عین الحیات. تحقیق مهدی رجایی. قم: انوار الهدی، ج2.
مطهری، مرتضی (۱۳۷۷). مجموعه آثار. تهران: صدرا، ج20.
مطهری، مرتضی (۱۳۸۲). یادداشت‌های استاد مطهری. تهران: انتشارات صدرا، ج6.
مظفر، محمدرضا (۱۳۸۶ق). اصول الفقه.نجف: دار النعمان، ج2.
مغنیه، محمدجواد (۱۴۱۱ق).الاسلام بنظره العصریه. بیروت: دار الجواد.
مکارم شیرازی، ناصر (۱۴۱۰ق). القواعد الفقهیه. قم: مدرسه الامام امیرالمؤمنین(ع)، ج1.
موسوی (سیدمرتضی)، علی بن حسین (۱۴۱۱ق). الذخیره فی علم الکلام. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
موسی‌زاده، ابراهیم (1393). نسبت فهم سیاسی و فقه سیاسی در امر به معروف و نهی از منکر. سیاست، شماره4: ص720-709.
مهدوی، اصغر (۱۳۸۹). مبانی نقش زمان و مکان در استنباط احکام از دیدگاه امام خمینی و شهید صدر. تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
نائینی، محمدحسین (1421ق). تنبیه الامه و تنزیه المله. تحقیق جواد ورعی. قم: بوستان کتاب، ج3.
نجفی، محمدحسین (بی‌تا). جواهر الکلام. بیروت: دار الحیاء التراث العربی، ج22.
Breuning, M. (2007). Foreign Policy Analysis: A Comparative Introduction. New York: Palgrave Macmillan.
Krasner, S. (1978). Defending the national Interest: Raw Materials Investments and U.S. Foreign Policy. Prinston: Prinston University Press.
Morgenthau, H.J. (1950). In Defense of National Interest. Chicago: The University of Chicago Press.
Plano, J.C. & Dilton, R. (1988). The International Relation Dictionary. U.S.A: longman.
White, L.G. (1994). Political analysis: technique and practice, Belmont calif. Wadsworth publishing Co.