مناسبات دین و سیاست در اندیشه فقهای عصر قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مناسبات دین و سیاست در اندیشه فقهای عصر قاجار است. در این راستا، با استفاده از روش هرمنوتیک روشی اسکینر، با تحلیل پیوند دین و سیاست در میان فقهای عصر قاجاریه و بیان ضرورت ریاست و حکومت بر مبنای فقهای شیعه در این عصر، مناسبات فقهای عصر قاجار و سلاطین بررسی شد. همچنین جنبه‌هایی از تأملات فقه سیاسی در عصر قاجاریه که بر پایه آن مهمترین تحولات این عصر ازجمله مشروطه رقم خورد نیز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که قدرت علمای شیعه و نقش مردمی آنان سبب می‌شد که حکومت‌های جور به حمایت آنان نیازمند باشند. فقها نیز از مشروعیت و اقتدار دینی و محبوبیت مردمی خود بهره می‌گرفتند و با برقراری ارتباط با سلاطین در جهت رفاه و آسایش شیعیان گام برمی‌داشتند. سلطنت قاجار به جهت عدم پشتوانه مذهبی و عدم محبوبیت مردمی، نیازمند حمایت فقهای شیعه بودند و فقها نیز با توجه به وضع موجود و بحران‌های زمانه خود با حمایت از قاجار بر حقوق عامه مردم و توجه به نیازهای آنان به حکومت‌گران تأکید می‌کردند. حکومت مشروطه که با ناکاهی‌های فراوان در جامعه ایران حضور یافت، این واقعیت را برای فقهای شیعه به همراه داشت که نظم مردمی حاصل اندیشه‌های غربی در جامعه مذهبی ایران جایگاهی ندارد و تنها راه رهایی از ظلم، تشکیل حکومت اسلامی و اجرای احکام اسلامی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between Religion and Politics in the Ideology of Jurists in Qajar Dynasty

نویسنده [English]

  • Rajab Ali Esfandiar
Assistant Professor, Islamic Saince and Cultuer Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

The purpose of the present study is to survey the relationship between religion and politics in the ideology of jurists during the Qajar dynasty. To this aim, Skinner’s hermeneutics was used to analyze the link between religion and politics in the view of jurists back then, the necessity of chairmanship and government based on jurisprudence, and the relationship between the jurists and kings in that period. Moreover, it was attempted to review some aspects of the political jurisprudence during the Qajar dynasty based on which some of the most important transformations such as Persian constitutionalism took place in that period. The results showed that the power of Shi’ite scholars and their popularity among people made the cruel state in that age in need of their support. The jurists also made use of their religious legitimacy and authority as well as popularity among people to fulfill the Shi’ites’ welfare and prosperity through their contacts with the kings. Due to lack of its religious backup and common popularity, the kingdom of Qajar was in need of Shi’ite jurists to support them, thus the jurists made use of this opportunity to emphasize on the right of common people and their needs in their contacts with the kings. The Persian constitutional government that was not so successful in Iranian society was a reminder of this fact for the Shi’ite jurists that civil order coming from western ideology has no place in Iran and hence the only way to find salvation from tyranny is to establish an Islamic state and implement Islamic rules.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Skinner’s Hermeneutics
  • Political Jurisprudence
  • Shi’ite Jurists
  • Qajar Dynasty
  • Constitutionalism
ابوفارس، محمد عبدالقادر (1998). الفقه السیاسی عند الامام الشهید حسن البناء. عمان: دار عمار.
 اسکینر، کوئنتین (1390). آزادی مقدم بر لیبرالیسم. ترجمه فریدون مجلسی. تهران: فرهنگ جاوید.
انصاری، شیخ مرتضی (1368). فرائد الاصول. قم: مجمع الفکر الإسلامی، ج1.
انصاری، شیخ مرتضی (1374). المکاسب. قم: دهقانی.
آجدانی، لطف‌الله (1383). علما و انقلاب مشروطیت ایران. تهران: نشر اختران.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق). حاشیة المکاسب. مصحح سیدمهدی شمس‌الدین. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
پولاک، یاکوب ادوارد (1361). سفرنامه پولاک «ایران و ایرانیان». ترجمه کیکاووس جهان‌داری. تهران: خوارزمی.
ترکمان، محمد (1362). رسائل اعلامیه‌ها مکتوبات و روزنامه شیخ فضل‌الله نوری. تهران: رسا.
تنکابنی، میرزا محمد (1413ق). قصص العلماء. بیروت: دارالمحجه البیضاء.
تیموری، ابراهیم (1363). عصر بی‌خبری یا امتیازات ایران. تهران: انتشارات اقبال.
حائری، عبدالهادی (1360). تشیع و مشروعیت در ایران. تهران: امیرکبیر.
ذبیح‌زاده، علی‌نقی (1382). رهبران دینی در نهضت مشروطه. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
رهبری، مهدی (1385). هرمنوتیک و سیاست. تهران: انتشارات کویر.
 ریخته‌گران، محمدرضا (1378). منطق و مبحث هرمنوتیک (اصول و مبانی تفسیر). تهران: نشر کنگره.
سایکس، سرپرسی (1380). تاریخ ایران. ترجمه محمدتقی فخرداعی. تهران: افسون.
سبط شیخ، ضیاءالدین (1373). زندگی‌نامه استاد فقهاء شیخ انصاری. قم: کنگره جهانی بزرگداشت دویستمین سالگرد تولد شیخ انصاری.
شکوری، ابوالفضل(1377). فقه سیاسی. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
علوی، سید نادر (1384). هویت فقه سیاسی. پژوهش و حوزه، 6(21).
کاشف ‌الغطاء، شیخ‌جعفر (1226ق). بغیه‌ الطالب فی معرفه ‌المفروض والواجب. بی‌جا: بی‌نا.
کاشف ‌الغطاء، شیخ‌جعفر (1412ق). شرح القواعد. محقق السید محمدحسین رضوی کشمیری. قم: انتشارات سعید ابن جبیر.
کاشف ‌الغطاء، شیخ‌جعفر (بی‌تا). کشف ‌الغطاء عن الشریعة الغرّاء. اصفهان: انتشارات مهدوی (چاپ سنگی).
کدی، نیکی (1381). ایران دوره قاجار و برآمدن رضاخان(1314-1175). تهران: ققنوس.
الگار، حامد (1369). دین و دولت‌ در ایران و نقش علما در دوره قاجار. ترجمه ابوالقاسم سرّی. تهران: توس.
لک‌زایی، نجف (1385). چالش سیاست دینی و نظم سلطانی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
میراحمدی، منصور (1386). ویژگی‌های معرفت‌شناختی فقه سیاسی شیعه و اهل‌سنت. در: علی‌اکبر علیخانی و همکاران. روش‌شناسی در مطالعات سیاسی اسلام. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
میرزای قمی (بی‌تا). رساله اصول دین. چاپ سنگی.
نائینی، محمدحسین (1361). تنبیه الامه و تنزیه المله با مقدمه و پانوشت سیدمحمود طالقانی. تهران:  شرکت سهامی انتشار،  چاپ هفتم.
نجفی، محمدحسن (1400ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع ‌الاسلام. بیروت: دار الإحیاء التراث العربی.
نراقی، ملااحمد (1330). سیف ‌الامه. نسخه چاپ سنگی.
 نراقی، ملااحمد (1417ق). عوائد الایام. قم: مرکز النشر الاسلامی التابع لمکتب العلام اسلامی.
 
Quentin, S. (1969). Meaning and Understanding in the History of Ideas. History of Theory, Vol. 8.
Quentin, S.(1972).Motives, Intention and Interpretation of Texts. New Literary history, Vol.3, No.2.