دانش سیاسی حوزوی، سرشت و مختصات آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

بستر شکل‌گیری موضوع مقاله حاضر بعنوان «دانش سیاسی حوزوی»، این سه سؤال است:
عوامل اجتماعی و معرفتی ظهور مراکز دورگه آموزشی و پژوهشی در عرصه علوم سیاسی در حوزه علمیه قم کدام‌ند؟
نهادها و مراکزی که طی این سه دهه به توزیع و احیاناً تولید دانش سیاسی پرداخته‌اند، کدام‌ند؟
ظرفیت‌ها و محدودیت‌های هر یک از مراکز در بسط و نهادینه کردن دانش سیاسی در حوزه علمیه قم چیست؟
فرضیه و پاسخ اولیه مقاله حاضر آن است که دانش سیاسی حوزه علمیه قم، برایند تعامل و شرایط سه مؤلفه نصوص اسلامی، روحانیت (به عنوان مفسر) و شرایط اجتماعی سیاسی است. به سخنی دیگر، دانش سیاسی حوزوی در درون یک مثلث شکل می‌گیرد که در رأس آن نص دینی است و در یک قاعده‌اش روحانیت است که نیازهای عصر خویش را به صورت پرسش‌های تاریخی به نص، عرضه و از آن، راه حل مطالبه می‌کند و در قاعده دیگر مثلث شرایط تاریخی، اجتماعی و سیاسی قرار دارد که برآن نیازها و پرسش‌ها تأثیر می‌گذارد و طبعاً آنها را در هر دوره‌ای متفاوت می‌سازد. شرایط جدیدی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به‌وجود آمد که درون آن روحانیت به عنوان متولی نظام بر آمدة از آن، می‌بایست زندگی سیاسی مؤمنان را برحسب بینش مذهبی، مفهومی سازد، سبب ظهور و تکوین شاخه‌هایی از دانش سیاسی و نیز رواج مطالعات سیاسی در فضای فکری حوزه علمیه قم گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Howza political knowledge, its nature and charactristics

نویسنده [English]

  • Abdolbahhab Forati
چکیده [English]

This paper is based on three questions: 1. What are the social and epistemological factors of the emergence of the hybrid research and teaching centers of political science in the Howza ‘ilmiyya of Qom? 2. Which are the institutions and centers which distributed and probably produced political knowledge? 3. What are the capacities and limitations of each of these centers in the development and institutionalization of political knowledge in Howza ‘ilmiyya of Qom? The tentative hypothesis of the present paper is that political knowledge in Howza ‘ilmiyya of Qom is the result of the interaction and circumstances of the three factors Islamic texts, clerics (as interpreters), and socio-political circumstances. In other words, political knowledge in Howza ‘ilmiyya is formed in a triangle on top of which is religious texts, on one side is the clerics who present the questions of their time to the texts and ask for answers, and on the last side are the historical, social, and political circumstances which are influenced by needs and questions that are naturally different in different times. After the Islamic Revolution, a new situation arouse and the clerics, as its founder and caretaker, to conceptualize the political life of the believers on the basis of a religious outlook. This situation also resulted in the emergence and development of some branches of political knowledge and political studies in the intellectual atmosphere of Howza ‘ilmiyya of Qom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge؛ political knowledge؛ howza؛ text؛ socio-political
  • circumstances؛ hybrid centers
  1. امام خمینی، روح‌الله، شرح فصوص الحکم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381.
  2. المدنی التبریزی، السیدیوسف، الفوائد القمیه، قم، نشر دانش، 1426ق.
  3. انصاری، مسعود و محمدعلی طاهری، دانشنامه حقوق خصوصی، ج 2، تهران، محراب فکر، 1384.
  4. بشیریه، حسین، آموزش دانش سیاسی، تهران، مؤسسه پژوهشی نگاه معاصر، چاپ سوم، 1382.
  5. بشیریه، حسین، «مسائل اساسی در فلسفه سیاسی»، دولت عقل، تهران، موسسه نشر علم نوین، 1374.
  6. جعفری، محمدتقی، عرفان اسلامی، تهران، نشر کرامت، چاپ دوم، بی‌تا.
  7. جوادی آملی، عبدالله، «علم نافع و هویت‌ساز»، درآمدی برآزاد اندیشی و نظریه پردازی در علوم دینی (مجموعه سخنرانی‌ها)، دفتر دوم، قم، بوستان کتاب، 1385.
  8. چالمرز، آلن‌ف، چیستی علم، درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفه، ترجمه سعید زیبا کلام، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1374.
  9. حسنی، ابوالحسن، 29/1/1388.

10. خامه‌گر محمد، ساختار هندسی سوره‌های قرآن، تهران، امیرکبیر، 1382الف.

11. رجایی، فرهنگ، معرکه جهان‌بینی‌ها، تهران، احیاء کتاب، 1373.

12. سروش، عبدالکریم، بسط تجربه نبوی، تهران، نشر صراط، 1370.

13. سید مرتضی، الذریعه الی اصول الشریعه، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1363.

14. سیوطی، جلال الدین، الاتقان فی علوم القرآن، قاهره: دارالشروق، چاپ سوم، 1951م.

15. صادق، جهادتقی، الفکر السیاسی العربی الاسلامی، بغداد، جامعه بغداد، 1993م.

16. طباطبایی، سیدجواد، درآمدی فلسفی به تاریخ اندیشه سیاسی در ایران،‌ تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، 1367.

17. طباطبایی، سیدجواد، زوال اندیشه سیاسی در ایران، تهران، نشر کویر، 1373.

18. علامه حلی، حسن‌بن یوسف، مبادی الوصول الی علم الاصول، تهران، المطبعه العلمی، 1984م.

19. فوکو، میشل، دانش و قدرت، ترجمه محمد ضمیران، تهران، هرمس، 1378.

20. فیرحی، داود، قدرت، دانش و مشروعیت در اسلام، تهران، نشر نی، 1382.

21. قراملکی، احد، روششناسی مطالعات دینی، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1380.

22. کشاورز شکری، عباس، «نقش نظریه پردازی در تولید علم»، درآمدی بر آزاداندیشی و نظریه پردازی در علوم دینی، دفتر چهارم، 1374.

23. مدنی، محمد محمد، المجتمع الاسلامی کما تنظمه سوره النساء، مصر، دارالفکر، 1991م.

24. مطهری،‌ مرتضی، مجموعه آثار ،‌ج4.

25. مظفر، محمدرضا، اصول فقه، بیروت، دارالتعارف، 1983م.

26. ملکیان، مصطفی، «حوزه‌های معرفتی ناظر به زبان»، نشست فلسفه تحلیلی و علم اصول، 11/7/81.

27. واعظی، احمد، «شهید صدر و نظریه تفسیر متن»، قم، کنگره بین المللی آیت الله العظمی شهید صدر، 1379.

28. یزدانی، عباس، عقل فقیهی، جزوه تایپی فارسی چاپ نشده.

29. بهروزلک، غلامرضا، «نسبت کلام سیاسی و فلسفه سیاسی»، مجله علوم سیاسی، ش22، 1382.

30. خامه‌گر محمد، «روش استنباط گزاره‌های سیاسی از ساختار سوره‌های قرآن»، نشریه علوم سیاسی، ش22، 1382ب.

31. رودگر، محمدجواد، «عرفان و سیاست»، مجله تخصصی عرفان، ش 15، 1387.