انسان‌شناسی در کلام سیاسی معتزله و اشاعره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، دانشکده صدا و سیما، قم؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، ایران

2 استادیار، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

3 دکترای شیعه‌شناسی، پژوهشگر دانشکده صداوسیما، قم، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی دیدگاه دو مکتب کلامی اشاعره و معتزله درباره یکی از مبانی انسان‌شناختی متکلمین به نام «اختیار» بود. روش پژوهش توصیفی - تحلیلی بوده و نتایج حاکی از آن است که استفاده معتزله از قاعده لطف، عدل الهی و تناسب آن با اختیار، جزاء و عقاب بر مبنای سازگاری با اختیار انسان، لزوم عدم استناد افعال قبیح و زشت به خداوند و اقرار به قدرت و توانایی خداوند در خلق افعال آدمی، گویای نفی اطلاق تفویض بر معتزله می‌باشد. اما از نظر اشاعره، استناد افعال آدمی به خدا و تابعیت آن از اراده حضرتش، امر مسلم کلامی پنداشته شده است. آنها قائل به این هستند که حتی تقسیم اعمال انسان‌ها به خوب و بد، منشاء الهی دارد. از این حیث، حسن و قبح افعال هم وجه شرعی پیدا کرده و از جهت عقلی، قابل توجیه و پذیرش نخواهد بود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Anthropology in the Political Utterance of Mo’tazeleh and Asha’ereh

نویسندگان [English]

  • Kamal Akbari 1
  • MohamdHosin Nadem 2
  • Mohamd Hosin Rajaei 3
1 Assistant Professor, IRB University; Member of Regional Political Association, Iran
2 Assistant Professor, University of Religions, Qom, Iran
3 PhD, Shia Studies, Researcher, Qom Broadcasting School, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study is to review the viewpoints of two theological schools known as Asha’ereh and Mo’tazeleh about one of anthropological principles called “free will”. The method of study was descriptive analysis and the results indicated that Mo’tazeleh’s adherence to the principle of favor, divine justice and its balance with free will and punishment in terms of compatibility with human free will, the necessity of not attributing evil acts to God, and admitting God’s omnipotence and power in creating human acts connote that free will cannot be attributed to Mo’tazeleh. However, Asha’ereh assume that human acts are definitely attributed to God they obey divine will. They hold that even classifying human acts into good and bad has a divine origin so good and evil acts have a religious dimension and it will not logically be justifiable and acceptable.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anthropology
  • Mo’tazeleh
  • Asha’ereh
  • Free Will
  • Will

مراجع

  1. ابن حزم ظاهری، علی بن احمد (1402ق).الفصل فی الملل و الاهواء و النحل. تحقیق الدکتور محمد ابراهیم نصر و الدکتور عبدالرحمن عُمیره. بیروت: بی‌نا.
  2. ابوزهره، محمد (1384). تاریخ مذاهب اسلامی. قم: نشر ادیان.
  3. اشعری، ابوالحسن (بی‌تا). الابانه عن اصول الدیانه. با تعلیقه عبداللّه محمود محمد عمر. بیروت‌: دارالکتب العلمیه.
  4. امین، احمد (1952م). ضحی الاسلام. قاهره: المکتبه العصریه للطباعه و النشر، ج3.
  5. امین، احمد (1964م). ضحی الاسلام. قاهره: مکتبه النهضه المصریه، طبعه تاسع.
  6. تفتازانی، مسعود ابن عمر (1409ق). شرح المقاصد. قاهره: چاپ عبدالرحمن عمیره، ج4.
  7. حلی، حسن (1353ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. به کوشش میرزا محمود کلباسی. تهران: نشر اسلامی.
  8. خیابانی، محمدعلی (1346). ریحانه الادب فی تراجم المعروفین بالکنیته و اللقب. تهران: کتابفروشی خیام، ج 6.
  9. دی بور، ت.ج. (1319). تاریخ فلسفه در اسلام. ترجمه عباس شوقی. تهران: سپهر طهران.

10. رضوانی، محسن؛ جاذبی، مجتبی (1397). تأملی بر ماهیت دانش سیاسی اسلامی. سیاست متعالیه، شماره بیست و دوم: ص61-78.

11. زمخشری، محمد بن عمر (بی‌تا). الکشاف. بیروت: دارالکتاب، ج4.

12. زهدی جاراللّه، حسن (1346ق). المعتزله. مصر: مطبعه شرکه مساهمه.

13. سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم (1389). سرشت انسان در اسلام و مسیحیت. قم: نشر ادیان و مذاهب.

14. شهرستانی، عبدالکریم (بی‌تا). الملل و النحل. قم: المنشورات الشریف الرضی، ج1.

15. صبحی، احمد محمد (1985م). فی علم الکلام. بیروت: دارالنهضه العربیه، الطبعه الخامس.

16. طوسی، خواجه نصیرالدین (1363). رساله‌ی جبر و اختیار در دو رساله فلسفی در بیان اراده‌ی انسان. تهران: نشر علوم اسلامی.

17. عبدالجبار، قاضی (بی‌تا). المغنی فی ابواب التوحید و العدل. مصر: مطبعه دارالکتب، ج1، 8..

18. عضدالدین ایجی، عبدالرحمن بن احمد (1325). شرح المواقف. قم: منشورات شریف رضی، ج8.

19. علامه حلی (بی‌تا). باب حادی‌عشر. با شرح فاضل مقداد. قم: انتشارات مصطفوی.

20. فاخوری، حنا؛ جر، خلیل (1368). تاریخ فلسفه در جهان اسلامی. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.

21. فخر رازی، محمد بن عمر (1407ق). المطالب العالیه من العلم الالهی. بیروت: چاپ احمد حجازی، ج9.

22. مظفر، محمدحسن (1395ق). دلائل الصدق. قم: کتابفروشی بصیرتی، ج1.

23. مفید، محمد بن محمد (1330). شرح عقائد الصدوق اَو تصحیح الاعتقاد. تبریز: چاپ عباسقلی وجدی.

سیاست متعالیه
دوره 8، شماره 29
شهریور 1399
صفحه 91-112

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار