تشکیلات نیروهای نظامی و ‌انتظامی در حکومت امیرالمؤمنین(ع)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه سیره اهل بیت(ع)، پژوهشکده تاریخ و سیره، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی تشکیلات نیروهای نظامی و ‌انتظامی در حکومت امیرالمؤمنین(ع) بوده و فرضیه ابتکاری بودن «شرطة ‌الخمیس» را با روش توصیفی- تحلیلی به اثبات ‌رساند. در این راستا،سازمان نیروی‌نظامی در کوفه، پیشینه نیروی‌انتظامی در اسلام، ایجاد سازمان‌هاینظامیجدید توسط امیرالمؤمنین(ع)، شرطه و نیروی‌انتظامی در حکومت‌علوی، «شرطةالخمیس» به عنوان مهم‌ترین تشکیلات انتظامیحکومت علوی، ابتکارامام علی(ع) در تشکیل «شرطة‌الخمیس»،زمان، مکان و اعضای تشکیل «شرطهالخمیس»،فعالیت‌های انتظامی اعضای «شرطةالخمیس»ونیروی‌انتظامی و شهربان در حکومت علوی مورد بررسی قرار گرفته‌اند.یافته‌ها نشان داد، سه گروه و جمعیت در زمان امام علی(ع) بودند. گروه نظامی که براساس تشکیلات قبایل بود و دو گروه انتظامی. یکی «شرطة الخمیس» که حضرت ایجاد کرد و سابقه نداشت و گروه انتظامی دیگری که امنیت شهر را به عهده داشته و در عملیات مختلف شرکت داشتند. از عنوان «شرطة ‌الخمیس» قبل و بعد از امام علی(ع) در منابع تاریخی یاد نشده ‌است. طبری و محققان اهل‌سنت ایشان را مبدع «شرطة الخمیس» و ایجاد کننده تشکیلات منسجم شرطه در اسلام دانسته‌اند. اعضای «شرطة الخمیس» به امنیت شهرها و مبارزه با شورشیان، مفسدان و متجاوزان می‌پرداختند و در هنگام جنگ هم فعال و به کمک نیروهای پیشگام نظامی، می‌رفتند. در هنگام جنگ ‌جمل و صفین نیز حاضر بودند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Military service and police forces in Amir Al-Mu'minin Ali's government

نویسنده [English]

  • Ali Akbar zakeri
Assistant Professor, Sirea Ahlul Bayt al-Salam Group, Saira Ahlul Bayt ,Research Institute of History and Sire, Islamic Sciences and Culture Academy, Qom, Iran.
چکیده [English]

The major goal of this project was to study the organization of military service and police forces in Amir Al-Mu'minin's (a.s) government, and to establish innovative nature of Shurtat Al-Khamis forces with a descriptive- analytical method. In this regard, the military organization in Kufa, the military history of Islam, creation of new military organizations by Amir al-Mu'menin (pbuh), the Shariah and the military in the Alawite state, the "Shurtat al-Khamis" as the most important military organization of Alawite government, the initiative by Imam Ali In forming the "Shurtat al-Khamis", time, place and members of the "Shurtat al-Khamis", the military activities of the members of the "Shurtat al-Khamis" and the Alawite government's military and police forces are examined. The results showed that there were three groups and population at the time of Imam Ali. A military group based on tribal organizations and two police groups. One was the "Shurtat al-Khamis" that the Prophet had created and had no record, and the other was a police group involved in various operations for security of the city. The term "Shurtat al-Khamis" is not mentioned in historical resources before and after Imam Ali (pbuh). Tabari and his Sunni scholars have called him the innovator of the "Shurtat al-Khamis" and the creator of a coherent body of police in Islam. Members of the "Shurtat al-Khamis" paid tribute to the security of cities and the fight against insurgents, corruptors, and invaders. During the war of Jamal and Saffin were also present.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Security
  • Shurtat al-khamis
  • Amir Al-Momenin government
  • military
  • police
  1. ابن ‌‌‌‌ابى‏الحدید، ع‍ب‍دال‍ح‍م‍ی‍دب‍ن‌ ه‍ب‍ةال‍ل‍ه‌ (1404ق). شرح‌ نهج‏البلاغه. تحقیق محمد ابوالفضل‌ ابراهیم. قم: مکتبه آیة‌الله مرعشی، ج3، 17.
  2. ابن‌ حجر عسقلانی، احمد بن علی (1404ق). تهذیب ‏التهذیب. بیروت: دارالفکر، ج2.
  3. ابن‌‌‌‌‌‌ حجر عسقلانی، احمد بن علی (1406ق.). تقریب ‌التهذیب. تحقیق محمد عوامه. سوریا: الرشید.
  4. ابن ‌حزم، ‌على بن احمد (1403ق). جمهرة أنساب ‌العرب. بیروت: دارالکتب ‌العلمیه.
  5. ابن ‌شهرآشوب، محمد بن علی (1379). مناقب ‌آل ابی‌طالب. قم: انتشارات ‌علامه، ج2.
  6. ابن کلبى، هشام بن محمد (1407ق). جمهرة النسب‏. تحقیق ناجی حسن. بیروت: عالم الکتب.
  7. ابن‌اثیر، علی بن محمد (1385ق). الکامل ‌فى ‌التاریخ. بیروت: دارالفکر.
  8. ابن‌اثیر، مبارک ‌بن ‌محمد (1367). النهایة فى‌ غریب ‌الحدیث ‌و الأثر. ‌‌قم: مؤسّسه مطبوعاتى ‌اسماعیلیان، چاپ چهارم، ج3.
  9. ابن‌سعد، محمد (1410ق). طبقات ‏الکبرى. بیروت: دارالکتب العلمیه، ج6.

10. ابن‌‌‌سیده، على ‌بن‌اسماعیل اندلسی‏ (1421ق).المحکم ‌و المحیط ‌الأعظم‏. بیروت: دارالکتب ‌العلمیه، ج8.

11. ابن‌منظور، جمال‌الدین (1414ق). لسان ‏العرب. بیروت: دارصادر، ج7.

12. ابن‌ندیم، محمد بن‌اسحاق (1398ق). الفهرست. بیروت: دارالمعرفه.

13. ابوعبید، قاسم ‌بن‌سلام (1408ق). الأموال. بیروت: دارالفکر.

14. ازهری، محمد بن احمد (1421ق) تهذیب اللغه. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج11.

15. امیرعلی (1401ق). تاریخ‌ عرب ‌و اسلام. ترجمه فخر داعی‌گیلانی. تهران: گنجینه، چاپ دوم.

16. ‌انطوان، نعمه؛ ‌مُدَوّر، عصام؛ ‌عجیل، لویس؛ ‌شماس، متری (بی‌تا). المنجد فی ‌اللغة العربیة المعاصره. بیروت: دارالمشرق.

17. برقى، احمد بن‌محمّد (1419ق). رجال البرقى. تحقیق جواد قیومی اصفهانی. قم: مؤسسه قیومی.

18. بغدادی‌، عبدالقادر بن‌عمر (1418ق). خزانة الأدب. بیروت: دارالکتب ‌العلمیه، ج7.

19. بلاذرى، ابو‌الحسن ‌احمد بن‌عیسى (1417ق). جمل ‌من‌ أنساب‌ الأشراف. تحقیق سهیل ‌زکار. بیروت: دارالفکر، ج3.

20. ثقفى، ابواسحاق ‌ابراهیم‌ بن‌محمد (1353). الغارات. تحقیق سیدجلال حسینی ‌ارموی. تهران: انجمن ‌آثار ملی، ج1-2.

21. جزائری، سید نعمت‌الله (1404ق). نورالمبین فی ‌قصص ‌الأنبیاء والمرسلین. قم: مکتبة ‌آیة الله مرعشی.

22. جوهری، اسماعیل‌ بن‌حمّاد (1376ق). صحاح ‏اللغه. تحقیق احمد بن‌عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.، ج3.

23. حسن، ‌ابراهیم‌ حسن (1964م). تاریخ ‌الاسلام ‌السیاسى. بیروت: دارإحیاء التراث ‌العربى، چاپ هفتم، ج1.

24. حسینی عاملی، سید بدرالدین (1383). الحاشیة على ‌أصول ‌الکافی. قم: دارالحدیث.

25. حمیدانی، ‌نمر بن‌محمد (1414ق). ولایة الشرطه‌ فی ‌الاسلام. ریاض: دار عالم‌ الکتب، چاپ ‌‌‌‌‌‌دوم.

26. ذاکری، ‌علی‌اکبر (1385). سیماى کارگزاران‌ على ‌‌بن‌ ابى‏طالب ‌امیرالمؤمنین‏(ع). قم: مؤسسۀ‌ بوستان کتاب، ج3.

27. ذاکری، ‌علی‌اکبر (1397). سیماى کارگزاران‌ على ‌‌بن‌ابى‏طالب ‌امیرالمؤمنین‏(ع). قم: مؤسسۀ ‌بوستان کتاب، ج4.

28. سمهودى، على ‌بن‌احمد (2006م‏). وفاء ‌الوفاء بأخبار دار المصطفی‏. تحقیق محفوظ‌ خالد‏. بیروت: دارالکتب‌ العلمیه، ج2.

29. سید رضی محمد بن حسن(1414ق)، نهج‌البلاغه، قم: هجرت.

30. شامی، یوسف‌ بن‌حاتم (1420ق). الدر النظیم فى ‌مناقب ‌الأئمة اللهامیم. قم: مؤسسة ‌النشر الاسلامی.

31. شوشتری، محمدتقى (1424ق). قاموس ‏الرجال. قم: مؤسّسه ‌نشر اسلامى، ج4.

32. صدوق، ابو‌جعفر محمد بن‌على (1395ق). کمال‌ الدین ‌و تمام ‌النعمه. تحقیق على ‌اکبر غفارى. قم: مؤسسه ‌نشر اسلامى، ج2.

33. صدوق، ابو‌جعفر محمد بن‌على (1413ق). من ‌لایحضره ‌الفقیه. تحقیق على‌اکبر غفّارى. قم: مؤسسه ‌نشر اسلامى، ج3.

  1. طبری، محمد بن‌جریر (1415ق).جامع ‌البیان عن ‌تأویل ‌آی ‌القرآن. تحقیق خلیل‌ میس، صدقی ‌جمیل ‌عطار. بیروت: دارالفکر، ج6.

35. طبری، محمد بن‌جریر (1418ق). تاریخ الطبری المعروف بتاریخ الامم و الملوک. تحقیق عبدالله علی مهنا. بیروت: مؤسسه الاعلمی، ج4.

  1. طبری، محمد بن‌جریر(1403ق). تاریخ ‌الامم ‌و الملوک. بیروت: مؤسسه ‌اعلمی، چاپ چهارم، ج3-4.
  2. طبری، محمدبن‌جریر (1387ق). تاریخ الرسل و الملوک. تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث، ج5.

38. طریحی، فخر الدین بن محمد (1375). مجمع البحرین. تهران: المکتبة المرتضویه، ج4.

39. طوسى، ‏ابوجعفر محمد بن‌حسن (1407ق). تهذیب ‏الاحکام. تحقیق سیدحسن ‌موسوى ‌خرسان. تهران: دارالکتب ‌الاسلامیه، چاپ ‌‌‌‌‌‌چهارم، ج6.

40. عبدالرزّاق، ابوبکر (1392ق). المصنّف. بیروت: مکتب ‌الاسلامی، ج5.

41. عَصْفرى، خلیفه ‌بن‌خیاط (1414ق). تاریخ ‌خلیفة بن‌ خیاط. تحقیق سهیل ‌زکار. بیروت: دارالفکر.

42. ‌علامه حلی، حسن ‌بن‌یوسف (1417ق). خلاصة الاقوال ‌فى ‌علم ‌الرجال. تحقیق جواد قیومی. قم: نشر الفقاهه.

43. فراهیدی، خلیل ‌بن‌احمد (1409ق). العین. قم: دارالهجره، چاپ دوم، ج6.

44. فیروزآبادی، مجدالدین‌محمد (1417ق). قاموس ‌المحیط. بیروت: دارإحیاء التراث ‌العربی، ج2.

45. فیض‌کاشانی، ‌ملامحسن (1406ق). الوافى. اصفهان: مکتبة ‌الامام‌ امیرالمؤمنین، ج3.

46. قاضى‌نعمان، مصری (1385ق). دعائم ‏الاسلام. قم: مؤسسه ‌آل ‌البیت، ج1.

47. قمی، محمدبن حسن (1422ق). عقد النضید و الدرّ الفرید. قم: دار‌الحدیث.

48. کلینی‌، محمد ‌‌بن‌یعقوب (1407ق). الکافى. تحقیق على‌ اکبر غفّارى. تهران: دارالکتب ‌الاسلامیه، چاپ چهارم، ج1، 7، 4.

49. کشىّ، محمدبن‌عمر (1363). رجال ‌الکشّى. با تعلیقات میرداماد. قم: موسسه آل البیت، ج2.

50. کشىّ، محمدبن‌عمر (1409ق). رجال ‌الکشّى. تحقیق حسن‌ مصطفوى. مشهد: دانشگاه مشهد.

51. مازندرانی، ‌ملامحمد صالح (1382ق.). شرح ‌أصول ‌الکافى ‌و الروضه. تحقیق ابوالحسن ‌شعرانى. تهران: مکتبة الاسلامیه، ج6.

52. مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء، چاپ ‌‌‌‌‌‌دوم، ج42، 34، 39، 32.

53. مفید محمد بن‌نعمان (1413ق/ب). الامالی. تحقیق علی اکبر غفاری، استاد ولی. قم: کنگره شیخ مفید.

54. مفید محمد بن‌نعمان (1413ق/ج). الجمل ‌و النصرة لسید العتره. تحقیق سیدعلى ‌میرشریفى. قم: دفتر تبلیغات ‌اسلامى.

55. مفید، محمد بن‌نعمان (1413ق/الف). الإختصاص. تحقیق على ‌اکبر غفّارى. قم: مؤسسه نشر اسلامى.

56. منقرى، نصر بن‌مزاحم (1404ق). وقعة صفّین. قم: کتابخانه‌آیةاللّه نجفى، چاپ دوم.

57. موسوی خوئى، سیدابوالقاسم (1402ق). معجم ‌رجال ‌الحدیث ‌و تفصیل‌ طبقات ‌الرجال. بیروت: دارالزهراء، چاپ ‌‌‌‌‌‌دوم، ج4.