سیره‌ی اشراف اطلاعاتی امیرالمؤمنین(ع) در کشف توطئه‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه سیره اهل بیت پژوهشکده تاریخ و سیره پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی قم ایران

چکیده

سیره‌ی اطلاعاتی امیرالمؤمنین(ع) از دیرباز، یکی از موضوعات مورد توجه اصحاب تحقیق و پژوهش‌های اسلامی بوده است؛ زیرا آن حضرت نسبت به عملکرد کارگزاران اطلاعاتی و نیروهای دشمن، اهمیت و دقت بالایی مبذول می‌داشت. لذا آگاهی از سیرهی آن حضرت می‌تواند در قرار گرفتن و استوار ماندن نیروهای اطلاعاتی در مسیر درست ما را یاری رساند. در این مقاله، پس از تبیین مفاهیمی مانند اطلاعات، امنیت، اشراف، تجسس و معنی عین و جاسوس، به سیره‌ی امیرالمؤمنین در اشراف بر توطئه‌ها می‌پردازیم و نحوه‌ی برخورد ایشان با توطئه‌گران داخلی، و افراد مریب و مشکوک که به تعبیر آن حضرت همان منافقان هستند را مورد بررسی قرار می‌دهیم. این پژوهش گواهی خواهد بود بر اهتمام امام اول شیعیان نسبت به داشتن نیروی اطلاعاتی ویژه در مرکز حکومت معاویه در شام و گزارش‌های دقیق آنان از اتفاقات آن منطقه. همچنین نشان خواهد داد که چگونه حضرت به صرف اتهام، به مجازات و دستگیری افراد نمی‌پرداخت و تنها بعد از ظهور عمل توطئه‌گران، آنان را مجازات می‌کرد. یکی از یافته‌های مهم این پژوهش آن است که در سیره‌ی امیرالمومنین(ع)، نیروهای اطلاعاتی فقط گزارش‌گر بودند و حق عمل و اقدام مستقیم نداشتند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Intelligence Mastery Conduct of Amir Al-Mu’menin (‘a) in Uncovering Conspiracies

نویسنده [English]

  • ali akbar zakeri khomi
Assistant Professor - Academy of Islamic Sciences Culture
چکیده [English]

Intelligence Conduct of Amir Al-Mu’menin (‘a), since long, has been one of the matters attended by Islamic researchers and scholars because Hazrat gave great importance and care to performance of intelligence officers and enemy forces. Hence, having knowledge about his conduct, we can be helped for keeping and stabilizing intelligence forces on proper direction. In this article, we deal with conduct of Amir Al-Mu’menin (‘a) and his mastery over conspiracies after elucidating concepts like intelligence, security, mastery, search and sense of eye and spy; his attitude towards internal conspirers and suspicious people as he himself put it as dissident hypocrites will be discussed. This article certifies endeavor of the first Imam of the Shiites for having special intelligence forces inside Mu’awiya’s central government in Sham and their exact reports about incidences in the region. Besides, the article will show that Hazrat never punished and detained people with the mere assumption of indictment, but he penalized them only after they acted as conspirers. One of the important findings of this research is that intelligence forces, in conduct of Amir AlMu’menin (‘a), only reported the cases and had no right of taking direct action.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Intelligence
  • Security
  • Mastery
  • Alawite Intelligence Conduct
  • Spy
  1. قرآن کریم.

    1. آمدى، عبدالواحد (1366). غررالحکم و دررالکلم. ترجمه و شرح: جمال‌الدین محمد خوانساری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران (چ چهارم).
    2. آیتی، عبدالمحمد (1371). ترجمه الغارات. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    3. ابن ابى‏الحدید، عبدالحمید (1404ق). شرح نهج‏البلاغه. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. قم: مکتبة آیة­الله مرعشی.
    4. ابن اثیر جزرى، ابوالحسن على بن عبدالواحد (1385ق). الکامل فى التاریخ (13جلدی). بیروت: دارالفکر.
    5. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1367). النهایة فى غریب الحدیث و الاثر. قم: مؤسسه مطبوعاتى اسماعیلیان (چ چهارم).
    6. ابن درید، أبوبکـر محمد بن حسن أزدی (1988م). جمهرة اللغه. بیـروت: دارالعـلم
      للملایین.
    7. ابن شهرآشوب، رشیدالدین محمد بن على مازندرانى (1379ق). مناقب آل ابی­طالب. تحقیق: رسولی. قم: انتشارات علامه.
    8. ابن منظور، جمال­الدین (1414ق). لسان ‏العرب. بیروت: دار صادر.
    9. أبوداود، سلیمان بن الأشعث سجستانی أزدی (بی­تا). السنن. تحقیق: محمد محیی­الدین عبدالحمید. بیروت: دارالفکر.
    10. اتابکی، پرویز (1376). رهاورد خرد؛ ترجمه تحف­العقول. تهران: نشر و پژوهش فرزان
      روز.
    11. ـــــــــــ (1370). پیکار صفّین؛ ترجمه وقعة صفّین. تهران: سازمان انتشارات و آموزش اسلامى.
    12. احمدی میانجى، على‏ (1419ق). مکاتیب‏الرسول (چهار جلدى). قم: دارالحدیث.
    13. أزهری، محمد بن احمد (1421ق). تهذیب اللغه. تحقیق: محمد عوض مرعب. بیروت: دار إحیاءالتراث العربی.
    14. انوری، حسن (1381). فرهنگ بزرگ سخن. تهران: انتشارات سخن.
    15. بحرانى، سید هاشم بن سلیمان (1413ق). مدینة معاجز الأئمة الإثنی عشر. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
    16. بخشی، عبدالله (1393). اطلاعات و امنیت در کتاب و سنت. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشکده اطلاعات.
    17. بلاذُرى، ابوالحسن احمد بن عیسى بن جابر (1394ق). أنساب الأشراف (ج2). تحقیق: محمدباقر محمودى. بیروت: مؤسسه اعلمى.
    18. ـــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1417ق). جمل من أنساب الأشراف (11 جلدی). تحقیق: سهیل زکار. بیروت: دارالفکر.
    19. ثقفى، ابواسحاق ابراهیم بن محمد (1410ق). الغارات. تحقیق: عبدالزهراء حسینى. بیروت: دارالاضواء.
    20. جرجى زیدان (1356). تاریخ تمدن اسلام. ترجمه و نگارش: على جواهر کلام. تهران:
      امیرکبیر.
    21. جصاص، ابوبکر احمد بن على رازى (1405 ق). أحکام القرآن. تحقیق: محمدصادق قمحاوى. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
    22. جوهری، اسماعیل بن حمّاد جوهرى (1407ق). صحاح‏اللغه. تحقیق: احمد بن عبدالغفور عطار. بیروت: دارالعلم للملایین.
    23. حر عاملى، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: تحقیق و نشر مؤسسه آل­البیت.
    24. حرّانى، حسن بن شعبه (1404ق). تحف‏العقول. تحقیق: على­اکبر غفّارى. قم: مؤسسه نشر اسلامى (چ دوم).
    25. حکیمی، محمدرضا، محمد و علی حکیمی (1380). الحیاة. ترجمه: احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    26. ذاکرى، على اکبر (1386). سیماى کارگزاران على بن ابى‏طالب امیرالمؤمنین علیه‏السلام (جلد اول). قم: بوستان کتاب قم (چ پنجم).
    27. ـــــــــــــ (1391). سیماى کارگزاران على بن ابى‏طالب امیرالمؤمنین علیه‏السلام (جلد دوم). قم: بوستان کتاب قم (چ چهارم).
    28. ـــــــــــــ (1385). سیماى کارگزاران على بن ابى‏طالب امیرالمؤمنین علیه‏السلام (جلد سوم). قم: بوستان کتاب قم (چ اول).
    29. ذهبى، ابوعبداللّه محمد بن احمد بن عثمان (1413ق). تاریخ الاسلام. تحقیق: دکتر عمر عبدالسلام تدمری. بیروت: دارالکتاب العربی(چ دوم).
    30. راغب اصفهانى، ابوالقاسم حسین بن محمد (1412ق). المفردات فى غریب القرآن. تحقیق: صفوان عدنان. بیروت- دمشق:، دارالقلم- الدارالشامیة.
    31. سیدرضی (1414ق). نهج‏البلاغه. تحقیق: صبحى صالح. قم: هجرت.
    32. ـــــــ (1369). نهج­البلاغه. ترجمه: دکتر سید جعفر شهیدى. تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى (چ پانزدهم).
    33. شولسکی، ابرام (1394). نبرد بی­صدا؛ درک دنیای اطلاعات. ترجمه معاونت پژوهشی دانشکده اطلاعات. تهران: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشکده اطلاعات (چ هفتم).
    34. زبیدی مرتضى، محمد بن محمد (1414ق). تاج العروس‏ من جواهر القاموس. تحقیق: علی شیری. بیروت: دارالفکر.
    35. زکی صفوت، احمد (بی­تا). جمهرة خطب العرب. قاهره: المکتبة العلمیه.
    36. زمخشری، أبوالقاسم محمود بن عمر (1417ق). الفائق فى غریب الحدیث. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    37. صدوق، ابوجعفر محمد بن على بن بابویه (1362). الخصال. تحقیق: على­اکبر غفارى. قم: مؤسسة النشر الإسلامى.
    38. ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (1404ق). من لایحضره الفقیه. تحقیق: على­اکبر غفّارى. قم: مؤسسه نشر اسلامى (چ دوم).
    39. طبری، محمد بن جریر (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
    40. طوسى، شیخ الطائفه ‏ابو جعفر محمد بن حسن ( 1407ق). تهذیب ‏الاحکام. تحقیق: سیدحسن موسوى خرسان. تهران: دار الکتب الإسلامیه‏ (چ چهارم).
    41. عسکری، أبوهلال حسن بن عبد الله بن سهل (1400ق ). الفروق فی اللغه. بیروت: دار الآفاق الجدیده.
    42. فراهیدی، خلیل بن احمد ( 1409ق). العین. قم: دارالهجره (چ دوم).
    43. فیومی، أحمد بن محمد (1414ق). المصباح المنیر فى غریب الشرح الکبیر للرافعى. قم: دار الهجره (چ دوم).
    44. قاضى نعمان، ابوحنیفه نعمان بن محمد تمیمى (1385ق). دعائم ‏الاسلام. تحقیق: آصف بن على اصغر فیضى. قم: مؤسسه آل­البیت (چ دوم).
    45. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافى. تحقیق على­اکبر غفّارى. تهران: دارالکتب الاسلامیه (چ چهارم).
    46. ماوردی، ابوالحسن على بن محمد بن حبیب (1414ق). الحاوى ‏الکبیر. تحقیق: على­محمد معوض. بیروت: دارالکتب العلمیه.
    47. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالأنوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی (چ دوم).
    48. مجلسی، محمدتقی (1406ق). روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور (چ دوم).
    49. مفید، محمد بن محمد (1410ق). المقنعه. قم: مؤسسة النشر الاسلامى (چ دوم).
    50. ـــــــــــــــــــ (1413ق). الجمل و النصرة لسید العتره. تحقیق: سیدعلى میرشریفى. قم: دفترتبلیغات اسلامى.
    51. میرمحمدی، مهدی (1390). «سازمان‌های اطلاعاتی و سیاست خارجی، چارچوبی برای تحلیل». فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره 53.
    52. منقرى، نصر بن مزاحم (1404ق). وقعة صفّین. تحقیق: محمد هارون. قم: کتابخانه آیة­اللّه­العظمى نجفى (چ دوم).
    53. نوری، حاج میرزا حسین (1407ق). مستدرک ‏الوسائل و مستنبط المسائل. قم: تحقیق و نشر مؤسسه آل­البیت.
    54. واقـدى، محمد بن عمـر (1405ق). المغازى‏. تحقیق: مارسن جونس. قـم: نشـر دانش
      اسلامى.