ظرفیت‌های نهاد ولایت فقیه در مواجهه پیشگیرانه با چالش بازگشت‌پذیری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، دانشگاه باقرالعلوم(ع)؛ و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشگاه باقرالعلوم(ع)، قم، ایران.

10.22034/sm.2024.2004620.2078

چکیده

یکی از مهم‌ترین خطرهای پیش روی هر حکومتی، بازگشت‌پذیری آن حکومت از اهداف، ارزش‌ها و اصل آن حکومت است. از آنجا که نظام ولایت فقیه مبتنی بر ولایت فقیه است، در این تحقیق به ظرفیت‌های نهاد ولایت فقیه در مواجهه پیشگیرانه با چالش بازگشت‌پذیری با روشی توصیفی - تحلیلی از دو جهت پرداخته شده است: یکی از جهت ویژگی‌ها و صفات ولی فقیه، و دیگری کارویژه‌ها و اختیارات ولی فقیه. در قسمت اول ثابت شد از آن جهت که ولایت ولی فقیه در امتداد ولایت خدای متعال و معصومین(ع) است، در این نوع از حکومت، بزرگ‌ترین ضمانت اجرایی قوانین، همین متشرع بودن مردم و جامعه خواهد بود. چراکه عمل به قوانین را در قالب تکلیف شرعی قلمداد می‌کنند. از این‌رو تخلف از قوانین و مقررات و تمرّد از اوامر و نواهی حکومت و یا شورش علیه حکومت، به حداقل خود خواهد رسید و جلوی این نوع از چالش‌ها که به نوبه خود در بازگشت‌پذیری نظام ولایت فقیه نقش به‌سزایی دارد را خواهد گرفت. برخورداری نهاد ولایت فقیه از مشروعیت الهی موجب ظرفیت‌های متعددی ازجمله ایجاد مقبولیت و اطاعت‌پذیری در جامعه اسلامی را به دنبال خواهد داشت که فقدان آنها چالش اساسی در بازگشت‌پذیری برای هر حکومتی خواهد بود. در قسمت دوم ثابت شد که وظیفه سیاست‌گذاری کلان، نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها برای ولی فقیه، این ظرفیت را ایجاد می‌کند که با سیاست‌گذاری صحیح مبتنی بر شریعت، در مسیر تعالی و اهداف نظام اسلامی، رویکرد جامعه را به سمت اهداف اولویت‌دار هدایت کند و این امر باعث می‌شود رویکرد جامعه به سمت معضل اولویت‌دار متمرکز شده و جلوی چالش بازگشت‌پذیری از این ناحیه را بگیرد. همچنین ثابت شد کارویژه نظارت و حفظ اهداف و ارزش‌ها می‌تواند به صورت پیشگیرانه جلوی بازگشت‌پذیری نسبت به مبانی، اهداف، ارزش‌ها و در نهایت اصل نظام را بگیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Capacities of the Guardianship of the Jurist in Proactive Confrontation with the Challenge of Reversibility: A Comparative Study

نویسندگان [English]

  • Gholamreza BehroozLak 1
  • Mohsen Zavari 2
1 Professor, Baqir al-Olum University; and a member of the political studies association, Qom, Iran
2 PhD., Student, Department of Political Science, Baqir al-Olum University, Qom, Iran.
چکیده [English]

One of the most significant dangers facing any government is its potential reversibility from its goals, values, and fundamental principles. Since the system of Guardianship of the Jurist is based on the jurist's authority, this research examines the capacities of this institution to confront the challenge of reversibility proactively. Using a descriptive-analytical method, this study addresses the capacities of the Guardianship of the Jurist from two perspectives: the characteristics and attributes of the jurist and the duties and powers of the jurist. In the first part, it is established that the jurist's authority, an extension of divine authority and the infallible, ensures the highest level of compliance with the laws, as they are considered divine obligations. Consequently, violations of laws and regulations, disobedience to government orders, or rebellion against the government will be minimized, thereby mitigating challenges that play a significant role in the reversibility of the Guardianship of the Jurist system. The legitimacy bestowed upon the institution of the Guardianship of the Jurist by divine authority leads to various capacities, including fostering acceptance and obedience within the Islamic society, the absence of which poses a fundamental challenge to the reversibility of any government. In the second part, it is demonstrated that the jurist's macro-level policymaking responsibility, oversight, and preservation of goals and values create the capacity to guide society towards prioritized objectives and the lofty goals of the Islamic system through sound Sharia-based policies. This redirection of societal approaches towards prioritized objectives helps focus society's attention on essential issues and prevents the challenge of reversibility from arising in this regard. Additionally, the oversight and preservation of goals and values can proactively prevent reversibility concerning the foundations, objectives, values, and, ultimately, the principle of the system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guardianship of the Jurist
  • Jurist
  • Political Authority
  • Political Governance
  • Divine Legitimacy
  • Islamic System
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
احسان‌پور، حسین (1387). مبانی اطاعت از حاکم در اندیشه سیاسی شیعه. علوم سیاسی، شماره 42: ص117-142.
انصاری، علیرضا (1378). ولایت فقیه در روایات(3). فرهنگ کوثر، شماره 35: ص47-48.
باتومور، تی‌ بی ‌(1370). جامعه‌شناسی. ترجمه‌ حسن‌ منصور، و حسن‌ حسینی‌ کلجاهی‌. تهران: امیرکبیر.
بازخوانی اظهارات برجامی دولت: روحانی سال 94: تحریم‌ها برود، مشکل آب خوردن مردم حل می‌شود. خبرگزاری دانا (1397). قابل دسترس در: https://dana.ir/1360332
برینتون، کرین (1363). کالبدشکافى چهار انقلاب. تهران: نشر نو، چاپ سوم.
جوادی آملی، عبدالله (1378). ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت. قم: اسراء.
جوادی آملی، عبدالله (1393). ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت. تحقیق محمد محرابی. قم: اسراء، چاپ 16.
خامنه‌ای، سید علی (11/1/1395). دیدار مداحان اهل‌بیت(ع) با رهبر انقلاب. قابل دسترس در: https://khl.ink/f/32740
خامنه‌ای، سید علی (14/3/1398). بیانات در مراسم سی‌امین سالگرد رحلت امام خمینی. قابل دسترس در:
https://khl.ink/f/42758
خامنه‌ای، سید علی (8/8/1380). بیانات در اجتماع بزرگ مردم اصفهان. قابل دسترس در: https://khl.ink/f/3091
خامنه‌ای، سیدعلی (14/3/1383). بیانات در مراسم پانزدهمین سالگرد ارتحال امام خمینی. قابل دسترس در:
https://khl.ink/f/3233
خمینى، سید روح‌الله (1373). ولایت فقیه. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.
دنیای فردا دنیای گفتمان‌هاست یا موشک‌ها؟ خبرگزاری فارس (1401). قابل دسترس در:
https://www.farsnews.ir/news/14010314000323
شجاعی زند، علیرضا (1380). دین، جامعه و عرفی شدن. تهران: نشر مرکز.
شیرودی، مرتضی (1383). آسیب‌شناسی انقلاب اسلامی و تئوری ترمیدوری برینتونی. رواق اندیشه، شماره 39: ص13-27.
طبرسی، فضل بن حسن (1403ق/ الف). مجمع البیان. قم: مکتبه آیت‌الله مرعشی نجفی.
طبرسى، احمد بن على (1403ق/ ب). الإحتجاج على أهل اللجاج (للطبرسی). مشهد: نشر مرتضی.
عالم، عبدالرحمن (1398). بنیادهای علم سیاست. تهران: نشر نی، چاپ سی و یکم.
عظیمی شوشتری، عباسعلی (1384). نقش ولایت فقیه در حفظ ارزش‌ها. حصون، شماره 3: ص100-128.
فیض کاشانى، محمد (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع)، ج2.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی (ط - الإسلامیة). تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، ج1.
گلستانی، صادق (1388). نقد و بررسی نظریه عرفی شدن در ایران. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
مجلسى، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار (ط - بیروت). بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏، چاپ دوم، ج72.
مصباح یزدی، محمدتقی (1393). نگاهی گذرا به نظریه ولایت فقیه. نگارش محمدمهدی نادری قمی. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سی‌ام.
مصباح یزدی، محمدتقی (1401). جامعه و تاریخ از نگاه قرآن. قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، چاپ پنجم.
معینی‌پور، مسعود؛ غرسبان، مرتضی (1398). نقش سناریوی نفوذ در بازگشت‌پذیری انقلاب اسلامی (با تأکید بر اندیشۀ حضرت آیت‌الله خامنه‌ای). سیاست، دوره 49: ص494-473.
منتظرى، حسینعلی (1408ق). دراسات فى ولایه الفقیه. مرکز العالمى للدراسات الاسلامى، ج1.
مندراس، هانری؛ گورویچ، ژرژ (1384). مبانی جامعه‌شناسی. ترجمه باقر پرهام. تهران، امیرکبیر، چاپ چهارم.