سنّت‌های الهی و نقش انسان در تعیین سرنوشت سیاسی؛ از منظر استاد مطهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی نقش اراده سیاسی ملت‌ها در تعیین و تغییر سرنوشت سیاسی خویش است. این تحقیق با روش تحلیل محتوا، درصدد آزمون این فرضیه است که، اراده سیاسی ملت‌ها، در تغییر سرنوشت سیاسی جامعه، نقش تعیین‌کننده دارد. بر این اساس؛ هدف از این بررسی، دستیابی به مولفه‌های اثرگذار بر سرنوشت سیاسی جوامع و میزان تعیین‌کنندگی آنها است. در این پژوهش به سه رأس یک مثلث، یعنی تعامل سهم و تاثیر متقابل و هم‌افزای سه‌گانه تکوین، تدبیر و طبیعت، و نقش و سهم هر یک در تعیین‌کنندگی سرنوشت یک جامعه پرداخته، و سعی در تبیین نظریه استاد مطهری در این زمینه گردید. به ترتیب نخست تکوین، یعنی سنّت‌های جاویدان خدایی حاکم بر نظام جهان آفرینش، و انسانی (به‌سان اصل علیت و یا ضرورت امنیت، نظام و دولت و عدالت)، سبب یا علت موجبه، یعنی ایجاب‌کننده و ضرورت‌بخش هستند. دوم، تدبیر فردی، جمعی و اجتماعی اقتصادی، سیاسی و فرهنگی انسانی، سبب یا علت موجده، یعنی ایجاد‌کننده می‌باشند. سوم، طبیعت نیز عامل موثره، یعنی تاثیرگذار در تسهیل و تسریع و تشدید اثربخشی یا برعکس سخت سازنده، تأخیر اندازنده و کاهنده داشته و دارند. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که استاد مطهری، با مطرح ساختن نظریه «امر بین الامرین»، سایر علل و عوامل تکوینی و طبیعی را از علل موجبه و موثره تعیین و تغییر سرنوشت انسان، ملت‌ها و نظام‌های سیاسی دانسته، و از علل و اسباب ارادی، اختیاری و انسانی، به عنوان علل موجده یاد می‌کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Divine Traditions and the Role of Human Will in Determining Political Destiny: A View from Professor Motahhari

نویسندگان [English]

  • AliReza Sadra 1
  • Akram Khalife 2
1 Associate Professor, Department of Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Master's degree, Department of Political Science, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

This research aims to examines the role of nations' political will in determining and changing their political destiny. Using content analysis, this study seeks to test the hypothesis that the political will of nations plays a decisive role in changing the political destiny of society. Accordingly, this investigation aims to identify the practical components influencing the political destiny of societies and their level of determinacy. In this research, the interaction of three elements, namely formation, strategy, and nature, and the role and contribution of each in determining the destiny of society are explored, with an emphasis on elucidating Professor Motahhari's theory in this regard. In order, firstly, formation, i.e., the eternal divine traditions governing the cosmic system, and human aspects (such as the principle of causality or necessity, security, system, government, and justice) are both the cause and the necessary factor, i.e., the enforcer and necessity provider. Secondly, personal, collective, socio-economic, political, and cultural strategies of human agency serve as the cause and the productive factor, i.e., the creator. Thirdly, nature is an influential factor, i.e., effective in facilitating, accelerating, intensifying, or conversely, hindering, delaying, and diminishing efficacy. The research findings indicate that Professor Motahhari, by introducing the theory of "Commanding the Good and Forbidding the Evil," considers other formative and natural causes and factors as causative and influential in determining and changing the destiny of humans, nations and political systems, and classifies intentional, discretionary, and human causes as causative factors.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Human Will
  • Divine Traditions
  • Political Destiny
  • Political System
  • Mortaza Motahhari
  • Divine Decree
  • Divine Determination
قرآن کریم.
حامد مقدم، احمد (1379). سنت‌های اجتماعی در قرآن کریم. مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، چاپ چهارم.
خلیفه، اکرم (1394). سنت‌های الهی و نقش اراده انسان در تعیین سرنوشت سیاسی جامعه؛ مطالعه موردی نظریه استاد مطهری. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
رستمی، عباس (1386). دریافتی از فلسفه تاریخ ملل از منظر قرآن و تاثیر آن در جهان امروز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه تهران.
سبحانی، جعفر (1383). منشور جاوید. قم: موسسه امام صادق(ع)، چاپ چهارم، ج1.
سبحانی، جعفر (1385). سرنوشت از دیدگاه علم و فلسفه. قم: موسسه امام صادق(ع)، چاپ دوم.
سبحانی، جعفر (1387). جبر و اختیار. تنظیم و نگارش علی ربانی گلپایگانی. قم: موسسه امام صادق(ع)، چاپ دوم.
سلیمی، مهدی (1385). سنّت‌های الهی در قرآن. رشد و آموزش معارف اسلامی، شماره 6.
صدر، محمدباقر (بی‌تا). سنّت‌های تاریخ در قرآن. ترجمه جمال‌الدین موسوی اصفهانی. قم: نشر حوزه علمیه.
فارابی، ابونصرمحمد (1358). سیاست مدنیه. مترجم: سید جعفر سجادی. تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران.
کمالی، سید مجید (1385). فلسفه تاریخ اسلامی: مقدمه‌ای بر فلسفه تاریخ از دیدگاه استاد مطهری. خردنامه همشهری، شماره 3: ص26-27.
مصباح یزدی، محمدتقی (1380). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. بی‌جا: شرکت چاپ و نشر بین‌الملل سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ پنجم.
مطهری، مرتضی (1386). اسلام و نیازهای زمان. تهران: صدرا، چاپ هجدهم، ج2.
مطهری، مرتضی (1388 الف). عدل الهی. تهران: صدرا، چاپ سی و یکم.
مطهری، مرتضی (1388ب). فلسفه تاریخ. تهران: صدرا، چاپ چهارم، ج4.
مطهری، مرتضی (1389 الف). فلسفه اخلاق. تهران: صدرا، چاپ سی و چهارم.
مطهری، مرتضی (1389 ب). نبرد حق و باطل به ضمیمه تکامل اجتماعی انسان در تاریخ. تهران: صدرا، چاپ سی‌ام.
مطهری، مرتضی (1390). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: صدرا، چاپ پانزدهم، ج5.
مطهری، مرتضی (1393 الف). انسان و سرنوشت. تهران: صدرا، چاپ چهل و پنجم.
مطهری، مرتضی (1393 ب). مسئله شناخت. تهران: صدرا، چاپ سی و یکم.
مطهری، مرتضی (1393ج). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (1): انسان و ایمان. تهران: صدرا، چاپ چهل و هشتم.
مطهری، مرتضی (1393د). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی (4): انسان در قرآن. تهران: صدرا، چاپ چهل و سوم.
مطهری، علی (1383). نگاهی به اندیشه‌های استاد مطهری در فلسفه تاریخ. قبسات، شماره 30 - 31: ص23-32.
ملائی توانی، علیرضا (1388). مطهری و مفاهیم تاریخی در قلمرو فلسفه تاریخ. تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، شماره 2:
ص145-170.