تعلیق مفهوم جائر؛ تمهید فقهی میرزای قمی در دفاع از سلطنت قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه علوم سیاسی، پژوهشکده فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 دکتری، گروه علوم سیاسی، دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه سلطنت شیعه به‌طور کلی و سلطنت قاجار به‌طور اخص در اندیشه میرزای قمی در دوره قاجار است. اهمیت این موضوع در آن است که علمای شیعی این دوره بواسطه انگاره‌‌های سیاسی/ دینی تشیع، واحدهای سیاسی عصر غیبت را با مفهوم هنجارین «جائر» توصیف می‌‌کردند. توصیفی که همزمان با ارزیابی نکوهش‌‌آمیز و در نتیجه مشروعیت‌‌زدایی از سلطنت نیز همراه بوده است. خوانش تاریخی اندیشه سیاسی میرزای قمی براساس روش قرائت متن کوئنتین اسکینر انجام شده است. براساس این خوانش نشان داده شد در شرایطی که فرق مذهبی و ازجمله تشیع برای ادامه حیات اجتماعی خود، به حمایت قدرت سیاسی نیاز داشتند، میرزای قمی به انجام کنش مشروعیت‏زایی برای سلطنت شیعه‏پناه قاجار روی آورد. درواقع قصد میرزای قمی تغییر نگرش اخلاقی شیعیان (بازتوصیف و باز ارزیابی) نسبت به سلطنت بود. این تغییر نگرش در پرتو حذف کاربرد مفهوم نامطلوب سلطان جائر و کاربرد مطلوب مفهوم بیضه اسلام بر دستگاه سلطنت از سوی وی انجام گرفت. به عبارت دیگر، میرزای قمی به تغییر کاربرد مفهوم «بیضه اسلام» و اطلاق آن بر دستگاه «سلطنت پادشاه شیعه‌‌پناه» مبادرت ورزید و از این طریق به انجام کنش مشروعیت‌‌بخشی به سلطنت در جامعه شیعی پرداخت.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Suspension of the Concept of 'Unjust': Mirza Qummi's Legal Grounding in Defense of the Qajar Monarchy

نویسندگان [English]

  • Mohammadali Taghavi 1
  • Nasibe Noori 2
1 Associate Professor, Department of Political Science, Culture and Communication Research Institute, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
2 Ph.D., Department of Political Science, School of Law and Political Science, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

This research aims to examine the position of the Shiite monarchy in general and the Qajar monarchy, specifically in the thought of Mirza Qummi during the Qajar period. The significance lies in that Shiite scholars of this era, driven by Shiite political/religious assumptions, described political entities in the occultation period with the normative concept of "unjust," which simultaneously involved denigrating and delegitimizing the rule. The historical interpretation of Mirza Qummi's political thought is based on Quentin Skinner's text-reading method. According to this interpretation, it is demonstrated that in conditions where religious differences, particularly Shiism, needed political power for their social survival, Mirza Qummi engaged in a legitimate act of legitimation for the Qajar Shiite refuge rule. In essence, Mirza Qummi aimed to alter the ethical outlook of Shiites (re-description and re-evaluation) towards monarchy. This change in perspective, by eliminating the undesirable application of the concept of an unjust ruler and applying the favorable concept of "Islam's testicles" to the monarchy apparatus, was initiated him. In other words, Mirza Qummi took the initiative to redefine the application of the term "Islam's testicles" and apply it to the "Shiite refuge kingship," thereby legitimizing the monarchy in Shiite society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mirza Qummi
  • Qajar Monarchy
  • Quentin Skinner's Text-Reading
  • Legitimacy
آصف، محمدهاشم (۱۳۸۴). رستم التواریخ. باهتمام محمد مشیری. نشر مصحح.
آوری، پیتر (۱۳۸۲). تاریخ معاصر ایران: از تأسیس تا انقراض سلسله قاجاریه. ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی. آشیانه کتاب.
ابن منظور، محمدبن مکرم (۱۳۷۵). لسان العرب. بیروت: دار لسان العرب و دار الجیل، (ج7).
استرآبادی، میرزا مهدی‏خان (۱۳۷۷). جهان‏گشای نادری. مرکز تحقیقات رایانه‏ای قائمیه اصفهان.
اسکینر، کوئنتین (۱۳۹۳). بینش‌‌های علم سیاست، در باب روش. ترجمه فریبرز مجیدی. انتشارات فرهنگ جاوید، ج1.
اعتضاد السلطنه، علیقلی میرزا (۱۳۷۰). اکسیر التورایخ، تاریخ قاجاریه از آغاز تا ۱۲۵۹ق. به اهتمام جمشید کیانفر. تهران: موسسه انتشارات ویسمن.
اعتماد السلطنه، محمدحسن صنیع الدوله (۱۳۶۳). تاریخ منتظم ناصری. مصحح اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب، ج2.
حلّی، فخرالدین ابوعبدالله (۱۴۱۰ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی. قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین، چاپ دوم، ج1.
حلّی، نجم‌الدین (۱۳۶۲). المختصر النافع. ترجمه محمدتقی دانش‏پژوه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
حلّی، یحیی بن سعید (۱۴۰۶ق). الجامع للشرایع. محقق جمع من الفضلاء. بیروت: دارالاضواء.
رجایی، غلامعلی (۱۳۹۷). ایران و کریم خان. تهران: موسسه فرهنگی و هنری ضریح.
رجبی، محمدحسن (۱۳۹۰). مکتوبات و بیانات سیاسی و اجتماعی علمای شیعه. نشر نی، ج1.
شفتی قمی، میرزا ابوالقاسم (۱۳۴۷). ارشادنامه. گردآورنده حسن قاضی طباطبایی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی (دانشگاه تبریز)، شماره ۸۷: ص۳۶۵-۳۸۳.
شفتی قمی، میرزا ابوالقاسم (۱۳۷۱). جامع الشتات. محقق و مصحح مرتضی رضوی. انتشارات کیهان، ج1.
طبرسی، فضل بن حسن (۱۳۹۵ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. مصحح الشیخ ابوالحسن الشعرانی. تهران: کتابفروشی اسلامیه، ج5.
طریحی، فخرالدین (۱۳۷۵). مجمع البحرین. مرتضوی، ج4.
طوسی، ابی جعفر محمدبن حسن (بی‌تا). المبسوط فی فقه الامامیه. مصحح و علق علیه السید محمدتقی الکشفی. تهران: المکتبه المرتضویه لاحیاء الاثار الجعفریه، ج2.
عاملی، زین‌الدین (شهید ثانی) (بی‌تا). الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه. محقق السید محمد کلانتر. قم: مکتبه آیه العظمی المرعشی النجفی، ج1.
عاملی، شیخ شمس‌الدین محمد بن مکی(شهید اول) (۱۴۱۴ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: تحقیق و نشر موسسه النشر الاسلامی، ج2.
عاملی، شیخ محمدبن حسن (۱۴۰۳ق). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه. محقق الشیخ محمد الشیرازی. بیروت: دار احیا التراث العربی، ج15.
قائم‌‌مقام، ابوالقاسم‌‌بن‌‌عیسی (۱۳۸۰). احکام الجهاد و اسباب الرشاد. ویراستار غلامحسین زرگری‌‌نژاد. بقعه.
کرمانشاهی، آقااحمد (۱۳۷۳). مرات الاحوال جهان‌‌نما. قم: انصاریان، ج1-2.
گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (۲۵۳۶). مجمع التواریخ. تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ سوم.
لسان‌‌الملک سپهر، محمدتقی (۱۳۷۷). ناسخ التواریخ. به اهتمام جمشید کیانفر. اساطیر.
مروزی، میرزا محمدصادق (۱۳۶۹). جنگ‌‌های ایران و روس. گردآورنده حسین آذر؛ مصحح امیر هوشنگ آذر. مصحح.
مفتون دنبلی، عبدالرزاق (۱۳۸۳). مآثر سلطانیه. به کوشش غلامحسین زرگری‌نژاد. تهران: انتشارات روزنامه ایران.
مینورسکی، ولادیمیر فئودور وویچ (۱۳۸۴). ایران در زمان نادرشاه. ترجمه رشید یاسمی. تهران: دنیای کتاب.
Ball. T. (2002). History and the Interpretation of Texts. In: Handbook of Political Theory, Gerald F. Gaus & Chandran Kukathas (ed.). London: Sage Publication: p.18-30.
Skinner, Q. (1970). Conventions and Understanding of Speech act. Philosophy of language number apr, 20(79): p.118-138. https://doi.org/10.2307/2218084