نقد سپهر همگانی در اندیشه سعدی و حافظ: راهکارهای اصلاح اجتماعی و سیاسی در ادبیات فارسی (مطالعه موردی اندیشه سیاسی سعدی و حافظ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

چکیده

این پژوهش با بهره‌‌گیری از دیدگاه‌های بوردیو، از چشم‌انداز مفهوم شاعر وظیفه‌‌مند، اصلاح‌گری سیاسی و اجتماعی را در اندیشه‌های سعدی و حافظ می‌کند. پژوهش بر این فرضیه استوار است که شاعر رسالت نقد را در در راستای بهبود زیست جمعی و به‌مثابه وظیفه‌ای دانشی و روشنگرانه دنبال می‌کند. شاعر به‌مثابه نمود اصلی کارگزار نقاد در عرصه اجتماعی و سیاسی، در قامت کنش‌‌ورزی اصلاح‌گرانه و از زاویه نگرش انتقادی، به ارائه راهکارهای اصلاح جامعه می‌پردازد. این پژوهش در فراز نقد اجتماعی و سیاسی در اندیشه سعدی ذیل بررسی رویکرد انتقادی سعدی، به ویژگی اصلاح‌گرانه برجسته وی می‌پردازد و راهکارهای اصلاح عمومی در اندیشه سعدی، در سه ساحت اجتماعی، سیاسی و زمامداری مطرح می‌گردد. مدارا را باید راهکار اصلاح اجتماعی، عدل و داد را راهکار اصلاح سیاسی و تدبیر را راهکار اصلاح شیوه زمامداری دانست که در پرتو توجه ویژه سعدی به جامعه و سیاست در حال گذار و درگیر بحران ویرانی ارائه شده است. در فراز دیگر، نقد عمومی در اندیشه حافظ بررسی گردیده است. حافظ به‌مثابه شاعر منتقد در تاریخ شعر/خرد ایرانی، برای ساختن جامعه در حال شدن روزگارش، روی به اصلاح‌گری و پیشنهاد راهکارهای اصلاحی می‌آورد. رویکرد اصلاحی حافظ در سه سطح سیاسی، اجتماعی و زمامداری مطرح شده است. مهر و دوستی به‌مثابه راهکار اصلاح سیاسی، راستی به‌مثابه راهکار اصلاح اجتماعی و عدل به‌مثابه اصلاح شیوه زمامداری مطرح شده است. در یک جمع‌بندی کلی، راهکارهای اصلاحی سعدی و حافظ را می‌توان چنین خلاصه کرد، فرد آزاده به‌‌مثابه شهروند آرمانی، جامعه اصلاح‌‌جو به‌‌مثابه شهر‌‌آرمانی و زمامدار مصلح عادل به‌‌مثابه حاکم آرمانی، سه سطح پیشنهاد شده سعدی و حافظ برای برساختن جامعه فضیلت‌مند است. شیوه برساختن این جامعه از راه نقد می‌گذرد که به سامان سیاسی آرمانی ریخت‌‌یافته براساس فضیلت‌‌های فردی و جمعی، و در اوج آن‌‌ها راستی و عدل، می‌گذرد و رویه اصلاح‌گرانه ایشان را نمایان می‌نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Critique of Public sphere in the Thoughts of Saadi and Hafez: Solutions for Social and Political Reform in Persian Literature (Case Study: The Political Thought of Saadi and Hafez)

نویسنده [English]

  • Tayebeh Mohammadi Kia
Assistant Professor, Research Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran.
چکیده [English]

This research, utilizing Bourdieu's perspectives, examines the role of socially responsible poets as political and social reformers in the thoughts of Saadi and Hafez. The study is based on the hypothesis that the poet pursues societal improvement as an intellectual and enlightening duty as a representative of criticism. As a primary figure in the realm of social and political interactions, the poet engages in reformist actions and, from a critical perspective, proposes solutions for societal reform. This research explores Saadi's critical approach, highlighting his prominent reformist characteristics and presenting his solutions for general reform in three dimensions: social, political, and leadership. Saadi's solutions include moderation as a social reform, justice and fairness as political reforms, and prudence as a solution for leadership reform. These solutions are presented in the context of Saadi's significant attention to society and politics during a time of crisis and upheaval. Furthermore, the study delves into the critique of the public in Hafez's thoughts. As a critical poet in Iranian literary and intellectual history, Hafez introduces reformist solutions to shape his contemporary society. Hafez's reformist approach is discussed on three levels: political, social, and leadership. Love and friendship are presented as solutions for political reform, truth as a solution for social reform, and justice as a solution for leadership reform. In summary, Saadi and Hafez's reformist solutions can be characterized by an emancipated individual as an ideal citizen, a reform-seeking society as an ideal city, and a benevolent and just leader as an ideal ruler. The proposed solutions by Saadi and Hafez for constructing a virtuous society involve a critical approach, shaping an ideal political structure based on personal and collective virtues, with truth and justice at their pinnacle. Their reformist approach reflects a vision for building a virtuous society.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Reformist
  • Pierre Bourdieu
  • Saadi
  • Hafez
  • Political Reform
  • Society
  • Literary Sociology

مراجع

ازغندی، علیرضا (1391). اندیشه‌های سیاسی سعدی. تهران: قومس.
اسلامی، روح‌اله؛ ذوالفقاریان، فاطمه (1401). پدیدارشناسی سیاسی دیوان حافظ در بستر سازه‌های معنایی خرد مزدایی باستان. سیاست‌پژوهی اسلامی ایرانی، 1(1): ص1-24.
باقری دولت‌آبادی، علی؛ اسدی، محمدحسن (1398). نسبت اندیشه سیاسی سعدی را با نظریه‌های روابط بین‌الملل. رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی، 11(1): ص58-81.
باقری دولت‌آبادی، علی؛ موسویان، سید شاهرخ (1398). بررسی اندیشه سیاسی «حافظ» در چارچوب نظریّه «اسپریگنز». پژوهش سیاست نظری، شماره 26: ص133-161.
پورجوادی، نصرالله (1397). پروانه و آتش، از حلاج تا حافظ (سیر تحولات یک تمثیل عرفانی). تهران: نشر فرهنگ معاصر.
حافظ، شمس‌الدین محمد (1379). دیوان اشعار. به کوشش صادق سجادی و علی بهرامیان. تهران: تفکر روز.
خرمشاهی، بهاءالدین (1401). حافظ‌نامه. تهران: علمی و فرهنگی.
دشتی، علی (1339). قلمرو سعدی. تهران: ابن‌سینا.
دلیر، بهرام (1396). معرفت و بصیرت اسمائی. سیاست متعالیه، 5(17): ص7-22.
دلیر، بهرام (1398). گفتمان عرفان و فلسفه متعالیه الگویی برای گفتگوهای ایران و جهان عرب. سیاست متعالیه، 7(24): ص119-138.
روشنفکر، کبری؛ نعمتی قزوینی، معصومه (1389). مبانی نقد اجتماعی در ادبیات. دانشنامه علوم اجتماعی تربیت مدرس، 2(4): ص145-167.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1379). حدیث خوش سعدی. تهران: انتشارات سخن.
سعدی، مصلح ابن عبدالله (1380). کلیات سعدی. با استفاده از نسخه تصحیح شده محمدعلی فروغی (ذکاءالملک)؛ مصحّح عباس اقبال آشتیانی. تهران: انتشارات اقبال، چاپ پنجم.
سعدی، مصلح بن عبدالله (1368). گلستان. تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی‌. تهران: نشر خوارزمی‌.
سعدی، مصلح‌الدین (1382). بوستان‌. مصحح محمدعلی فروغی. تهران: ققنوس.
سودی بوسنوی، محمد (1395). شرح سودی بر حافظ. ترجمه عصمت ستارزاده؛ با مقدمه سعید نفیسی. تهران: نگاه، چاپ دوم.
شیمل، آنه ماری (1374). حافظ و نقد حالش. ترجمه محمد فرمانی. هنر، شماره 29.
صفری‌نژاد، حسین (1389). بررسی اندیشه‌های سیاسی و اجتماعی سعدی. ادبیات فارسی، شماره 28: ص216-239.
معبودی، فرحناز؛ موذنی، علی‌محمد (1397). نقد اجتماعی‌‌-‌‌ سیاسی رمان بادبادک‌ باز به روش ساخت‌گرایی گلدمن. متن‌پژوهی ادبی، 22(75): ص105-128.
منصورنژاد، محمد (1392). ماهیت اندیشه سیاسی رندِ شیراز. حافظ، 16(61): ص69-90.
نفیسی، سعید (1357). شرح سودی بر حافظ. ترجمه عصمت ستارزاده. کتابفروشی دهخدا.
همایون سپهر، محمد؛ پلوئی، الهه؛ احمد سلطانی، منیره (1400). نقد اجتماعی «همسایه‌ها» و مقایسه آن با نظریه لوکاچ. مطالعات ادبیات تطبیقی، 15(60): ص35-65.
Bronner, S.E. (1989). Critical Theory and Society: A Reader. Routledge.
Daumer, G.F. [Transl. Ed.] (1846). Hafis: Eine Sammlung persischer Gedichte. Nebst poetischen Zugaben aus verschiedenen Völkern und Ländern, Hoffmann und Campe.
Edwards, T. (2007). Cultural Theory: Classical and Contemporary Positions. SAGE.
Fry, P.H. (2014). Theory of Literature. Yale University Press.
Garvin, H., Raphael, M. & Heath, J. (1984). The Arts, Society, Literature. Bucknell University Press.
Haugaard, M. (2010). Power and Social Criticism: Reflections on Power, Domination and Legitimacy. Critical Horizons, 11(1). https://doi.org/10.1558/crit.v11i1.51
Loewenthal, L. (1961). Literature, popular culture, and society. Prentice-Hall, Englewood Cliffs, N.J.
Loges, N. (2021 a). German Song Onstage: Lieder Performance in the Nineteenth and Early Twentieth Centuries. Indiana University Press; Johannes Brahms.
Loges, N. (2021 b). Hafiz between nations: song settings by Daumer/Brahms and Peacock/Beamish. In: Song Beyond the Nation: Translation, Transnationalism, Performance. Proceedings of the British Academy. Oxford University Press.
Plate, S.B. (2005). Walter Benjamin, Religion, and Aesthetics: Rethinking Religion Through the Arts. Routledge.
Schimel, A. (1979). Hafiz and his Critics. The article read at the Institute of Indian Islamic Studies, New Delhi.
Schrift, A.D. (2014). Poststructuralism and Critical Theory's Second Generation. Routledge.
Seaton, J. (2014). Literary Criticism from Plato to Postmodernism: The Humanistic Alternative. Cambridge University Press.
Speller, J.R.W. (2011). Bourdieu and Literature. Openbook.
Strelka, J. (1983). Literary criticism and philosophy. Pennsylvania State University Press.
Washington, R.E. (2001). The Ideologies of African American Literature: From the Harlem. Rowman & Littlefield.
Waugh, P. (2006). Literary Theory and Criticism: An Oxford Guide. Oxford University Press.
Williams, G. (1999). French Discourse Analysis: The Method of Post-structuralism. Routledge.
قطعه‌های رتیکال آلمانی
Brahms: Lieder und Gesänge, Op. 32: VII. Bitteres zu sagen denkst du (Daumer) & Nanie, Op. 82, Goerne, Matthias; Eschenbach, Christoph, Harmonia Mundi | HMC902174DI, BRAHMS, J.: 4 Ernste Gesänge / Lieder und Gesänge, Op. 32 (Goerne, Eschenbach).
Vocal Recital (Baritone): Wallfisch, Simon - ULLMANN, V./ EINEM, G. von / HAAS, P. / WELLESZ, E. / STRAUSS, R. / GÁL, H. (Gesänge des Orients), Strauss: Gesänge des Orients, Op. 77, TrV 257: No. 1. Ihre Augen - No. 2. Schwung - No. 5. Huldigung: Gesänge des Orients, Op. 77, TrV 257: No. 1. Ihre Augen - No. 2. Schwung - No. 5. Huldigung Wallfisch, Simon; Rushton, Edward, Nimbus | NI5971

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار