بررسی دلایل ظهور ماهیت دینی حکومت در انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید مطهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی دلایل ظهور ماهیت دینی حکومت در انقلاب اسلامی از دیدگاه شهید مطهری با روش هرمنوتیک قصدگرا است. در این تحقیق با روش‌ هرمنوتیک قصدگرای اسکینر، نشان داده شد که مشکله انحطاط ایران در زمانه پهلوی اول و دوم با ظرفیت‌های فکری و سیاسی مدرنیته غربی و مشروطه ایرانی و بویژه در جنگ جهانی دوم پاسخ درخوری نیافت و حتی به دوباره اشغال شدن ایران و تحقیر ایرانیان انجامید. در این شرایط مدت‌ها بود که فقها بویژه از جنبش تنباکو به بعد، جامعیت قوانین فردی و اجتماعی اسلام برای نیازهای ثابت و متغیر و مردم‌سالار بودن اداره اجتماع، ظرفیت پاسخ‌گویی دین به شرایط انحطاط ایران را طرح می‌کردند. وضعیت انحطاط سیاسی و اجتماعی، زمینه اساسی تحولات ایران معاصر را فراهم کرده است که پاسخ‌های ناقص و ناکافی در نظام‌های سیاسی مطلقه سنتی یا تبعیت از مکاتب چپ و راست مدرنیته غربی در مشروطه و دیکتاتوری شبه‌مدرن بحران را تشدید نمود. اثبات عقلی و شرعی امکان ولایت سیاسی فقیه جامع‌الشرایط در زمان غیبت امام دوازدهم(ع) توسط امام خمینی که استاد شهید مطهری بود، مانع شرعی تأسیس حکومتی با ماهیت دینی در عصر غیبت را برطرف نمود و بدین ترتیب ماهیت سیاسی دین در انقلاب اسلامی سال 1357 ظهور پیدا کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigation of the Reasons for the Emergence of the Religious Nature of Government in the Islamic Revolution from the Perspective of Martyr Morteza Motahhari

نویسنده [English]

  • Seyed Mohammad Mahmoudpanahi
Assistant Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Theology, Payam Noor University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

This research aims to examine the reasons for the emergence of the religious nature of government in the Islamic Revolution from the viewpoint of Martyr Morteza Motahhari using the intentional hermeneutics method, particularly Skinner's approach. Utilizing Skinner's intentional hermeneutics method, the study demonstrates that during the Pahlavi era, Iran faced challenges that remained unresolved despite the intellectual and political capacities of Western modernity and Iranian constitutionalism, especially during World War II, leading to the reoccupation and humiliation of Iranians. In these circumstances, religious scholars, especially since the Tobacco Movement, have proposed applying Islamic laws for both fixed and variable needs and advocated for a people-centric administration. The state of political and social decadence laid the foundation for contemporary developments in Iran, exacerbating the crises in either absolutist traditional political systems or adherence to left and right modernist ideologies in constitutional and pseudo-modern dictatorships. The intellectual and religious justification for the possibility of the political guardianship of the jurist (Velayat-e Faqih) by Imam Khomeini, a student of Martyr Motahhari, eliminated the legal barrier to establishing a religiously-oriented government during the occultation of the Twelfth Imam (A.S.). Consequently, the political nature of religion manifested itself in the Islamic Revolution 1979.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Secularization
  • Morteza Motahhari
  • Political Islam
  • Religious Government
  • Iranian Islamic Revolution
  • Skinner's Intentional Hermeneutics
قرآن کریم.
اسکینر، کوئتتین (1387) ماکیاولی. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: طرح نو.
امیدی، مهدی؛ تقی‌لو، داوود (۱۳۹۸). انگاره‌ها و ساختار سیاسی مطلوب از منظر استاد مطهری. علم سیاست، 49(2): ص291-309.
تولی، جیمز (۱۳83). روش‌شناسی اسکینر در تحلیل اندیشه سیاسى. علوم سیاسی، 80(28): ص57-84.
جمشیدی، سیدجواد (۱۳۹8). علمِ ‌اجتماعیِ ‌اسلامی به‌مثابهِ اقتضای جهانِ معناییِ انقلابِ‌اسلامی (براساسِ بازسازی برداشتِ شهید مطهری). مطالعات انقلاب اسلامی، 59(16): ص5-16.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1369). کارنامه اسلام. تهران: امیرکبیر.
ساداتی‌نژاد، ‌سید مهدی (۱۳۹۲). واکاوی فضای سیاسی اجتماعی ایران در دوران زندگی استاد شهید مرتضی مطهری. سیاست، 26(43): ص23-48.
سر‌پرست ‌سادات، ‌سید ابراهیم (۱۳۹۵). دموکراسی اصولی در آرای استاد مطهری. پژوهش‌های راهبردی سیاست، 18(5): ص67-88.
طالب‌نژاد، ‌علی‌اصغر؛ تقوی، ‌سید ‌محمد‌علی؛ رنجکش، ‌محمد‌جواد (۱۳۹۶). واکاوی دیدگاه آیت‌الله مطهری در مورد تمدن مدرن غرب و چگونگی تعامل با آن. نظریه‌های اجتماعی متفکران مسلمان، 13(7): ص109-130.
فوکو، میشل (1392). ایرانی‌ها چه رؤیایی در سر دارند؟ ترجمه حسین معصومی همدانی. تهران: هرمس.
قدردان قراملکى، محمدحسن (۱۳۷۸). مشروعیت حکومت اسلامی از منظر شهید مطهری. نامه مفید، شماره 17: ص205-232.
کلانتری، ابراهیم؛ بلباسی، میثم (1397). مدل‌های حکومت قابل‌ طرح براساس نظریه ولایت فقیه با تأکید بر اندیشه علمای شیعه از عصر صفویه تا دورۀ معاصر. جستارهای سیاسی معاصر، 9(4): ص103-132.
لک‌زایی، نجف؛ رهدار، احمد؛ خسروی، احمدعلی؛ میرخلیلی، سیدجواد (۱۳۹8). قلمرو اختیارات حاکم اسلامی از منظر آیت‌الله خویی. مطالعات انقلاب اسلامی، 58(16): ص155-174.
مارکوزه، هربرت (1362). انسان تک‌ساحتى. ترجمه محسن مؤیدى. تهران: امیرکبیر.
مطهری، مرتضی (1388). یادداشت‌های استاد شهید مطهرى. تهران: صدرا، ج9.
مطهری، مرتضی (1389). مجموعه‏ آثار استاد شهید مطهرى. تهران، صدرا، ج1، 24-25، 3-4، 14، 16، 19-21.
میراحمدی، ‌منصور (1387). زبان، عمل و اجتهاد در فقه سیاسی. سیاست، 9(7): ص333-348.
میراحمدی، ‌منصور؛ خالدی‌پور، ‌یزدان (۱۳۹۲). نسبت سنّت و تجدد در اندیشه سیاسی آیت‌الله مطهری. علوم سیاسی، 64(16): ص29-54.
میرعلی، ‌محمد‌علی؛ شفایی، ‌امان‌الله (۱۳۹۶). جایگاه آیات قرآن در تکوین تفکر سیاسی آیت‌الله مرتضی مطهری. پژوهش‌های سیاست اسلامی، 11(5): ص11-36.
d'Entrèves, M.P. & Benhabib, S. (Eds.) (1997). Habermas and the unfinished project of modernity: Critical essays on the philosophical discourse of modernity. MIT Press.