خوانش دستگاه روش‌شناختی کلام سیاسی با تاکید بر دیدگاه ‌آیت‌الله خامنه‌ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، مرکز تربیت معلم حوزه‌های علمیه؛ و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران

2 استادیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی؛ و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران

3 سطح چهار حوزه، حوزه علمیه قم، قم، ایران.

10.22034/sm.2023.550543.1852

چکیده

روش اجتهادی در استنباط گزاره‌های کلام سیاسی از متون و منابع آن، بر این فرض استوار است که کلام سیاسی به تبع علم کلام، به رغم بهره‌گیری از تکثر روشی در دو بخش تبیین و دفاع، در بخش تولید و استنباط نظریات و مسائل اساسی خود از فقدان دستگاه روشی مستقل رنج می‌برد و همین امر سبب توسعه‌نایافتگی علم کلام و دانش‌های هم‌پیوند با آن از جمله کلام سیاسی شده است. ایده آیت‌الله خامنه‌ای در توسعه روش اجتهاد فقهی برای فعال‌سازی و بروزرسانی و پویایی علم کلام، متناسب با سؤالات، دغدغه‌ها و شبهات امروز، این فرضیه را به وجود آورد که راه توسعه معرفتی کلام سیاسی، بازسازی روش استنباط از قرآن است و بهترین الگوی تجربه شده در این روش، دانش متدولوژیک اصول فقه موجود در کنار علم فقه است. برای تحقق این ایده از روش اکتشافی که از سنخ روش استنطاق از متن می‌باشد، استفاده شد که با طی مراحل استجماع، استظهار، استنباط از ظهورات و استنطاق از متن، مفاهیم مرتبط با استنباط اصولی بازتعریف گردید و علم اصول به‌مثابه روش خوانش و اقدام به ارائه الگویی با عنوان «روش اجتهادی» شد. با بازسازی و ساماندهیِ مجدّد ساختار بخش‌های مرتبط علم اصول، مراحل استنباط گزاره‌های کلام سیاسی از منبع قرآن به شکل یک فرایند بررسی گردید. استنباط گزاره‌های کلام سیاسی از منبع قرآن به شکل یک فرایند و ترتیب منطقی، مشخص می‌کند که جهت رسیدن نظر و دیدگاه نهایی اسلام در سامانه تفقّه جامع در مسائل اعتقادی سیاسی از کجا شروع شده و در کجا پایان می‌یابد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of the Methodological Framework of Political Kalām with an Emphasis on the View of Āyatollāh Khāmene’i

نویسندگان [English]

  • Seyyed Samad Mousavi 1
  • Mohsen Mohajernia 2
  • Mohammed Hussain Malekzadeh 3
1 Assistant professor, Seminary teacher training center; A member of the political studies association of the domain, Qom, Iran
2 Assistant Professor, Research Institute of Islamic Culture and Thought; and a member of the political studies association of the domain, Qom, Iran.
3 Levels of four fields, Qom seminary, Qom, Iran
چکیده [English]

The Ijtihādi method which infers propositions of political Kalām from the texts and their references relies on the hypothesis that political Kalām as a branch in the science of Kalām, despite its various methods in interpretation and defense, lacks a methodological structure in production and inference of basic theories and issues. This fact has prevented the improvement of this science and its related subcategories like political Kalām. The idea of Āyatollāh Khāmene’i for the development of jurisprudential Ijtihad method to activate and update the science of Kalām proposed the hypothesis that the way for epistemological development of political Kalām, in accordance with the current questions, concerns, and doubts, is to renovate the inference method from the Qur’an. The best model experience in this method is the methodological knowledge of the existent jurisprudential principles along with the science of Fiqh. To substantiate this idea, an exploratory method similar to inquisition from texts was used. Through this method and some stages including gathering, manifestation, inference from appearances, and inquisition from the text, relevant concepts of basic inference are redefined and the science of principles as a review method presented a model entitled “inferential method”. By the renovation and rearrangement of relevant structures in the science of principles, the stages of inferencing propositions of political Kalām from the Qur’an were investigated in a procedural form. Conducting this method in a procedural and logical order determines the starting and ending direction of the Islamic final view in comprehensive thinking about political and theological issues.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Science of Kalām
  • Political Kalām
  • Ijtihādi (Inferential) Method
  • Principles of Jurisprudence
  • Āyatollāh Khāmene’i
  • Qur’an
قرآن کریم.
آخوند خراسانى، محمدکاظم (1409ق). کفایه الأصول. قم: طبع آل البیت.
اشتراوس، لئو (۱۳۷۳). فلسفه سیاسی چیست؟ترجمه فرهنگ رجایی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
انصاری، مرتضی (1428ق). فرائد الأصول. قم: مجمع الفکر الاسلامی، چاپ نهم، ج2.
ایزدهی، سید سجاد (1396). قلمرو فقه سیاسی از منظر آیت‌الله خامنه‌ای. حکومت اسلامی، 23(84).
بهروزلک، غلامرضا (1382). چیستی کلام سیاسی. قبسات، دوره 8، شماره 28.
بیرو، آلن (1380). فرهنگ علوم اجتماعی. ترجمه باقر ساروخانی. تهران: انتشارات کیهان، چاپ چهارم.
جبرئیلی، محمدصفر (1391). سیر تفکر کلامی معاصر. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1378). ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت. قم: مرکز نشر اسراء.
حسنی، حمیدرضا؛ علی‌پور، مهدی (1389). مدل‌شناسی تحلیل مکانیزم اجتهاد به‌مثابه مدلی برای تولید علوم انسانی اسلامی. در: مجموعه مقالات همایش تولید علم و جنبش نرم‌افزاری در حوزه معارف اسلامی.
حیدری، سید علی نقی (1412ق). اصول الاستنباط. قم: شورای مدیریت حوزه علمیه.
خامنه‌ای، سید علی (۱۳۹۲). طرح کلی اندیشۀ اسلامی در قرآن. قم: صهبا.
خامنه‌ای، سید علی (1414ق). درر الفوائد فی اجوبۀ القائد. بی‌جا: ستاره.
خامنه‌ای، سید علی (1420ق). أجوبه الاستفتائات. بیروت: الدار الإسلامیه، چاپ سوم، ج1.
خامنه‌ای، سید علی (04/09/1389). بیانات در جمع ۱۱۰ هزار بسیجی در روز عید غدیر. قابل دسترس در:
https://khl.ink/f/10634
خامنه‌ای، سید علی (06/02/1399). سخنرانی تلویزیونی در پایان محفل انس با قرآن کریم. قابل دسترس در:
https://khl.ink/f/45426
خامنه‌ای، سید علی (15/09/1388). بیانات در دیدار با مردم به مناسبت عید غدیر. قابل دسترس در:
https://khl.ink/f/8485
خامنه‌ای، سید علی (23/04/1389). بیانات در دیدار اعضای دفتر رهبری و سپاه حفاظت ولی‌امر. قابل دسترس در:
https://khl.ink/f/9769
خسروپناه، عبدالحسین (1382). انتظارات بشر از دین. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه. تحت اشراف محمد معین و سید جعفر شهیدی. تهران: بی‌نا، چاپ دوم، ج8.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1416ق). مفردات ألفاظ القرآن. قم: ذوی القربی.
زحیلی، وهبه (۱۴۱۸ق). اصول الفقه الاسلامی. دمشق: بی‌نا، ج2.
ساروخانی، باقر (1375). روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج1.
صدر، محمدباقر (1396ق)، تعارض ادلّه الشرعیه المکتبة الاسلامیة الکبری. مصحح محمود هاشمی شاهرودی. نجف: بی‌نا.
صدر، محمدباقر (1408ق). مباحث الأصول. قم: مطبعه مرکز النشر- مکتب الإعلام الإسلامی، ج3.
صدر، محمدباقر (1425ق). دروس فی علم الأصول. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ج1.
طباطبایی حکیم، محمدسعید (1414ق). المحکم فی أصول الفقه. قم: المنار، ج4.
طباطبایی، محمدحسین (1390ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، ج4.
عاملی، زین‌الدین (1408‌ق). الرعایه فی علم الدرایه. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
عبودیت، عبدالرسول (1389). درآمدی بر فلسفه اسلامی. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ هفتم.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله؛ بصری، صفاءالدین (1412ق). الاعتماد فی شرح واجب الاعتقاد. مشهد: آستانه الرضویه المقدسه؛ مجمع البحوث الإسلامیه.
کاظمی، علی‌اصغر (1374). روش و بینش در سیاست. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
مجددی، محمدعمیم (۱۴۰۷ق). قواعد الفقه. کراچی: بی‌نا.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار. بیروت: بی‌نا، چاپ دوم، ج5.
مشکینی، علی (1416ق). اصطلاحات الأصول و معظم أبحاثها. قم: نشر الهادی، چاپ ششم.
مظفر، محمدحسن (بی‌تا). دلائل الصدق. تهران: مکتبه الذجاج، ج2.
مظفر، محمدرضا (1375). أصول الفقه. قم: اسماعیلیان؛ تهران: دارالکتب الاسلامیه، چاپ پنجم، ج2-3.
مکارم شیرازی، ناصر (1371). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الإسلامیه، چاپ دهم، ج2، 4، 13.
ملک‌زاده، محمدحسین (1394). برنامه درسی برای دستیابی به مرتبه نخست اجتهاد. قم: اعتدال اسلامی، چاپ پنجم.
مهاجرنیا، محسن (1400). درآمدی بر کلام سیاسی ‌آیت‌الله خامنه‌ای. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
نقی‌پورفر، ولی‌الله (1382). مجموعه مباحثی از مدیریت در اسلام. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات مدیریت اسلامی.
نوروزی، محمدجواد (1385). نظام سیاسی اسلام. قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.
ولایی، عیسی (۱۳۸۷). فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول. تهران: نشر نی، چاپ ششم، ج1.
هاشمی شاهرودی، محمود (1426ق). فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع). قم: مرکز پژوهش‌های فارسی الغدیر، ج1.