مقایسۀ «آزادی» در اندیشۀ شیخ فضل‌الله نوری و آیت‌الله مصباح یزدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه علوم سیاسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرضا، ایران

2 استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

3 استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

آزادی از مهم‌ترین مفاهیم، در طول دو سدۀ اخیر بوده است. با شکل‌گیری جنبش مشروطه، این مفهوم به‌ یکی از محورهای مناقشۀ سیاسی تبدیل شد و در این میان شیخ فضل‌الله نوری، با توجه به اندیشۀ مشروعه‌خواهی‌اش، آن را منافی دین می‌دانست. دهه‌ها بعد، با شکل‌گیری اسلام سیاسی فقاهتی، یکی از مفاهیم مهم آن، باز هم «آزادی» بود. آیت‌الله مصباح یزدی نسبت به این مفهوم تأملاتی دارد که در پژوهش حاضر به این پرسش اساسی پرداخته می‌شود که این تأملات نسبت به اندیشۀ شیخ فضل‌الله، چه تفاوت‌ها و چه شباهت‌هایی است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته‌های پژوهش نشان داد که برخی مصادیق مهم آزادی، مانند آزادی بیان، که در مشروطه دارای اهمیت زیادی بود، در منظومۀ فکری شیخ فضل‌الله نفی شده و اساساً در «تضاد» با شرع و در «نفیِ» آن قلمداد شده است. آیت‌الله مصباح، آزادی را اساساً رهایی از بندگی طاغوت و عبادت غیر خدا می‌داند و البته، در شباهت با شیخ فضل‌الله، آزادی در معنای غربی و لیبرال را نمی‌پذیرد، ولی آن را در چهارچوب نظام اسلامی، پذیرفته و از این جهت با شیخ فضل‌الله متفاوت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Comparison between “Freedom” in the Idea of Sheykh Fazl ol-Lāh Nouri and Āyat ol-Lāh Mesbāh Yazdi

نویسندگان [English]

  • Forood Shafiei 1
  • Hamed Ameri Golestani 2
  • Mohammadali Shahriari 3
1 PhD., Student, Department of Political Science, Shahreza Branch, Islamic Azad University, Shahreza, Iran
2 Assistant Professor, Department of Political Science, Ahvaz Branch, Islamic Azad University, Ahvaz, Iran
3 Assistant Professor, Political Science Department, Bushehr Branch, Islamic Azad University, Bushehr, Iran
چکیده [English]

Freedom has been one of the most important concepts in the last two recent centuries. By the formation of the constitutional movement, this concept turned into one of the axes of political dispute and in this regard, Sheykh Fazl ol-Lāh Nouri, considering his constitutionalist ideology, recognized that against religion. Some decades later, by the formation of juristic and political Islam, one of its important concepts was still “freedom”. Āyat ol-Lāh Mesbāh Yazdi has some reflections upon this concept and the present research deals with this main research: what are the differences and similarities between the perception of Sheykh Fazl ol-Lāh Nouri and Āyat ol-Lāh Mesbāh Yazdi in this regard? The method of research is descriptive-analytic and the results showed that some important instances of freedom such as freedom of speech that was significantly important during the constitutional period, are rejected in the intellectual system of Sheykh Fazl ol-Lāh Nouri and in his view, freedom is manly regarded “in contrast” with religion and “opposite” to that. Āyat ol-Lāh Mesbāh Yazdi recognizes freedom as liberation from devotion to the tyrant and worship of no one except God. Similar to Sheykh Fazl ol-Lāh Nouri, he does not admit freedom in its western and liberal meaning but just accepts it within the framework of Islamic system and in this second point, he is different from Sheykh Fazl ol-Lāh Nouri.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Freedom
  • Sheykh Fazl ol-Lāh Nouri
  • Āyat ol-Lāh Mesbāh Yazdi
  • Constitutionalism
  • Political Islam
آجدانی، لطف‌الله (1380). علما و اندیشۀ آزادی در عصر مشروطیت. نگاه نو، شمارۀ49.
انصاری، مهدی (1369). شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت (رویارویی دو اندیشه). تهران: امیرکبیر.
باقری دولت‌آبادی، محمدتقی؛ نوری، نسیبه (1394). تاثیر انسان‌شناسی بر تفسیر مفهوم آزادی در اندیشه آیت‌اله محمدتقی مصباح یزدی و محمد مجتهد شبستری. مطالعات سیاسی، شماره 28.
بشیریه‌، حسین (1380). موانع توسعۀ سیاسی در ایران. تهران: گام نو.
بهروزلک‌، غلامرضا (1386). جهانی شدن و اسلام سیاسی در‌ ایران. تهران: پژوهشگاه فرهنگ‌ و اندیشۀ‌ اسلامی.
پورگرجی، محمودعلی (1393). گفتمان اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی ایران. رهیافت انقلاب اسلامی، شمارۀ 27.
ترکمان، محمد (1362). رسایل، اعلامیه‌ها، مکتوبات و... روزنامۀ شیخ شهید فضل‌الله نوری. تهران: رسا، ج1.
جلالی، غلامرضا (1385). مشروعه در بوتۀ نقد علمای مشروطه‌خواه. مطالعات تاریخی، شمارۀ15.
جمشیدی‌راد، محمدصادق؛ محمودپناهی، محمدرضا (1391). مفهوم اسلام سیاسی در انقلاب اسلامی ایران. پژوهشنامۀ انقلاب اسلامی، 2(1).
خدری‌زاده، علی‌اکبر؛ علیزاده، زهرا (1392). بررسی تطبیقی اندیشه‌های سیاسی آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری. مسکویه، 8(26).
درخشه، جلال؛ جهان‌بین، فرزاد (1388). بررسی رویکردها در ارتباط با نسبت دین و عناصر مدرنیته در دورۀ مشروطیت. پژوهشنامه علوم سیاسی، 4(3).
روشن، امیر؛ شفیعی سیف‌آبادی، محسن (1389-1390). تفسیر دین و تاثیر آن بر مفهوم آزادی در اندیشه محمد مجتهد شبستری. سیاست نظری، شماره 9.
رهبری، مهدی (1387). روحانیت، انقلاب مشروطه و ستیز میان سنّت و تجدد. دانش سیاسی، 4(1).
سیدامامی، کاووس (1391). پژوهش در علوم سیاسی: رویکردهای اثبات‌گرا، تفسیری و انتقادی. تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی؛ دانشگاه امام صادق(ع).
علی‌حسینی، علی و همکاران (1396). بررسی روش مقایسه‌ای در مطالعات فلسفی- سیاسی. مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، 21(70).
لک‌زایی، شریف (1385). اندیشه آزادی از منظر آیت‌الله نائینی و شیخ فضل‌الله نوری. پگاه حوزه، شمارۀ175.
لک‌زایی، شریف (1379). مفهوم آزادى از دیدگاه مسلمانان در نگاهى دیگر. علوم سیاسی، شمارۀ11.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391الف). نظریۀ سیاسی اسلام. تحقیق و نگارش کریم سبحانی. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى، ج1.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391ب). پرسش‌ها و پاسخ‌ها. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینی.
مصباح یزدی، محمدتقی (1391ج). پاسخ استاد به جوانان پرسشگر. قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى.
ناظم‌الاسلام کرمانی، محمد (1346). تاریخ بیداری ایرانیان. به کوشش علی‌اکبر سعیدی سیرجانی. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
نوری، شیخ فضل‌الله (1387). حرمت مشروطه. در: رسائل مشروطیت، (مشروطیت به روایت موافقان و مخالفان)، تألیف، تصحیح و تحشیۀ غلامحسین زرگری‌نژاد. تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی، ج1.
ولی‌الله، اسفندیار و همکاران (1399). بررسی تطبیقی آزادی فرد و قدرت دولت در اندیشه سیاسی آیت‌الله نائینی و شیخ فضل‌الله نوری. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره 26.
هاشم‌زهی، نوروز (1383). دیدگاه‌های روشنفکران مذهبی در انقلاب مشروطه. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شمارۀ 207-208.
هرسیج، حسین (1380). روش مقایسه‌ای: چیستی، چرایی و چگونگی به‌کارگیری آن در علوم سیاسی. مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان، 13(1).