مبانی کلامی ـ فقهی خواجه نصیرالدین طوسی در تعامل با حکومت عباسیان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

2 کارشناسی ارشد، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

هدف این تحقیق بررسی چگونگی و دلایل مواجهه خواجه نصیرالدین طوسی با عباسیان و نیز ریشه‌یابی اندیشه و رفتار سیاسی خواجه براساس آثار ایشان در مبانی کلامی و فقهی قابل استخراج است. اهمیت تحقیق در آن است که در راستای فهم مبانی و اصول اندیشه شیعی، به تبیین مبانی خواجه به عنوان یکی از اندیشمندان مسلمان شیعی در تعامل با حکومت ‌عباسیان می‌پردازد. وی با فهم دقیق و اصولی از آموزه‌های وحیانی و معارف اهل‌بیت(ع) و تجارب پیشین شیعه، قواعد مهمی را در حوزه اندیشه سیاسی استنباط کرد که پیامد آن مواجهه صحیح با واقعیت‌های معاصر و زمینه‌سازی برای ظهور و بروز تفکر شیعی در حوزه اندیشه اجتماعی و سیاسی بود. روش پژوهش از نوع مطالعه کلامی و تاریخی بوده و نتایج نشان داد، مبانی نظری خواجه طوسی برگرفته از اصول اعتقادی شیعه، توحید و امامت است. وی حکومت را لازمه زندگی بشر می‌داند، چرا که انسان فطرتاً اجتماعی است. حاکمیت را تنها حق خداوند و افراد مأذون از جانب خدا می‌داند. وی براساس حسن و قبح عقلی، حکومتی را مطلوب و ذاتاً دارای مشروعیت می‌داند که حاکم آن امام معصوم و منصوب از جانب خدا باشد، یا امام فرد یا افرادی را به عنوان نائب خاص یا عام خود بر این امر مهم معرفی کرده باشد. لذا، حکومت عباسیان غاصب خلافت است. خواجه براساس مبانی فکری خود که برگرفته از آیات و روایات امامان معصوم(ع) است و براساس منافع مسلمانان، خاصه تشیع، با بهره‌گیری از قواعدی مانند تقیه، عدالت، امامت و... با حکومت عباسیان تعامل داشت.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Kalami-Fiqhi (Theological-Jurisprudential) Principles of Khajeh Nasir al-Din Tusi in Interaction with Abbasid Government

نویسندگان [English]

  • Maryam Saeedyan Jazi 1
  • Leila Jantarani 2
1 Associate Professor, Department of Islamic Studies, Faculty of Theology and Education of Ahlul Bayt, University of Isfahan, Isfahan, Iran.
2 M.Sc., Department of Islamic Studies, Faculty of Theology and Education, Ahlul Bayt, University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The purpose of this study is to investigate how and why Khajeh Nasir al-Din Tusi dealt with Abbasid government and also discern the rationale behind his political thought and behavior based on his works in Kalami-Fiqhi (theological-jurisprudential) principles. The significance of this study is that, in addition to understanding the tenets of Shi’ite ideology, it explains the principles of Khajeh Nasir al-Din Tusi as a Shi’ite Muslim thinker in his interaction with Abbasid government. By his accurate and principled comprehension of the Godly teachings and instructions of Ahl al-Bayt as well as Shi’ite former experiences, he inferred important principles in the realm of political thought that resulted in his appropriate encounter with contemporary realities back then and paved the way for the emergence of Shi’ite ideology in the political and social realm. The results of this theological-historical study showed that the theoretical principles of Khajeh Nasir al-Din Tusi are derived from the tenets of Shi’ite belief, Towhid (monotheism), and Imamat. He holds that the establishment of government is a requisite for human life as human being is instinctively social. He also regards that authority is only the right of God and those permitted by Him. Relying on ethical objectivism, he holds that only a government by an innocent Imam appointed by God, or introduced by Imam as his special or generic representative is deemed legitimate and appropriate. Therefore, he regards Abbasid establishment as an illegal occupant of Khilafat. Based on his intellectual principles derived from the Qur’anic verses and the narratives of innocent Imams and also the expediency for Muslims particularly Shi’ites, Khajeh Nasir interacted with Abbasid government by applying principles such as Taqia (denial of religious belief, justice, Imamat and so on.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khajeh Nasir al-Din Tusi
  • Abbasid Dynasty
  • Imamat
  • Islamic Unity
  • Taqia (Denial of Religious Belief)
  • Qa’ida La Zarar (The Principle of No Harm)
  • Justice
  • Political Behavior

مراجع

  1. قرآن کریم. ترجمه انصاریان.

    1. ابن اثیر، ابوالحسن علی (1367). النهایه فی غریب الحدیث الأثر. قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، ج3.
    2. ابن اثیر، ابوالحسن علی (بی‌تا). الکامل فی التاریخ. ترجمه عباس خلیلی. تهران: علمی، ج 16- 17.
    3. ابن شاکر کتبی، محمد (بی‌تا). فوات الوفیات. بیروت: دار صادر، ج3.
    4. ابن طقطقی، محمد (1400ق). الفخری فی الآداب السلطانیه و الدول إسلامیه. بیروت: دارالقلم العربی.
    5. ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دارالفکر، ج15.
    6. اوسطی، حسین (1386). دوازده گفتار درباره حضرت مهدی. تهران: نشر مشعر.
    7. ترکمنی آذر، پروین (1385). سلجوقیان: اختلافات مذهبی و پیامدهای آن. پژوهشنامه علوم انسانی، شماره51: ص 53-73.
    8. جعفریان، رسول (1388). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا طلوع دولت صفوی. تهران، نشر علم.
    9. جوزجانی، منهاج‌السراج (1391). طبقات ناصری. کابل: بنیاد فرهنگی جهانداران غوری.

    10. خمینی، سید روح‌الله (1368). الرسائل. قم: مؤسسه اسماعیلیان، ج2.

    11. دفتری، فرهاد (1382). تاریخ و اندیشه‌های اسماعیلی در سده‌های میانه. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: نشر پژوهش فرزان روز.

    12. رهبری، نسرین (1393). دولت ممالیک مصر و ارتباط آن با خلافت عباسی. فرهنگ پژوهش، شماره19: ص 97-116.

    13. سبحانی، جعفر (1389). الموجز فی اصول الفقه. ترجمه عباس زراعت. قم: حقوق اسلام، ج1.

    14. شوشتری، قاضی نورالله (1375). مجالس المؤمنین. تهران: انتشارات اسلامیه.

    15. شیخ صدوق (1371). الإعتقادات. ترجمه محمدعلی حسنی. تهران: انتشارات اسلامیه.

    16. شیخ مفید (1413ق). تصحیح اعتقادات الأمامیه. قم: المؤتمر العالمی لشیخ المفید.

    17. طبری، محمد (1387ق). تاریخ الامم و الملوک. بیروت: دارالتراث، ج6-7.

    18. طوسی، محمد (1325). شرح اشارات و التنبیهات. تهران: مطبعه خیریه، ج2.

    19. طوسی، محمد (1339). اخلاق محتشمی و سه رساله دیگر او. بی‌جا: مؤسسه وعظ و تبلیغ اسلامی.

    20. طوسی، محمد (1360). اخلاق ناصری. تهران: شرکت افست.

    21. طوسی، محمد (1363). روضه التسلیم. تهران: نشر جامی.

    22. طوسی، محمد (1407ق). تجرید الإعتقاد. بی‌جا: دفتر تبلیغات اسلامی.

    23. طوسی، محمد (بی‌تا). جواهر الفرائض. بی‌جا: مؤسسه فقه الثقیله الثقافیه.

    24. عاملی، محمد (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت(ع)، ج26.

    25. عسکری، سیدمرتضی (1382). نقش ائمه در احیای دین. تهران: مرکز فرهنگی انتشارات منیر، ج2.

    26. عنایت، حمید (1350). تجدد فکر دینی نزد اهل سنت. دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره6: ص53-73.

    27. فخلعی، محمدتقی (1383). مجموعه گفتمان‌های مذاهب اسلامی. تهران: نشر مشعر.

    28. قمی، عباس (1327). فوائد الرضویه فی احوال العلماء المذاهب جعفریه. تهران: انتشارات ناصر خسرو.

    29. کریمی قهی، منصوره (1384). منازعات مذهبی در بغداد 232-656. تاریخ اسلام، شماره 21: ص95-142.

    30. ماوردی، محمد (1421ق). الأحکام السلطانیّه. بیروت: دارالکتب العلمیه.

    31. مطهری، مرتضی (بی‌تا). مجموعه آثار. تهران: انتشارات صدرا، ج19، 21.

    32. مهاجرنیا، محسن (1382). حیات سیاسی شیعه در عصر غیبت. شیعه‌شناسی، شماره2: ص51-66.

    33. مهاجرنیا، محسن (1389). اندیشه سیاسی متفکران اسلامی. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج1.

    34. میرخواند، میرمحمد (1338). تاریخ روضه الصفا. تهران: انتشارات مرکزی خیام پیروز، ج5.

    35. نجفی، زین‌العابدین (1391). مفهوم‌شناسی واژه عدالت در فقه امامیه. انسان‌پژوهی دینی، شماره 28: ص141-170.

    36. نجفی، ناصر (1369). سرگذشت حسن صباح و قلعه الموت. بی‎‌جا: انتشارات ارغوان.

    37. یوسفی‌راد، مرتضی (1380). اندیشه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی. قم: بوستان کتاب.

سیاست متعالیه
دوره 8، شماره 28
خرداد 1399
صفحه 89-106

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار