ظرفیت‌سنجی منابع فقه سیاسی شیعه در مباحث مکاسب محرمه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری، فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

2 استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران

3 دانشیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه فردوسی، مشهد، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر پاسخ به این پرسش بود که از موضوعات مکاسب محرمه به عنوان یکی از گسترده‌ترین موضوعات فقه، چگونه می‌توان در تبیین مبانی و منابع فقه سیاسی بهره جست؟ در این راستا، پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی به واکاوی ظرفیت‌‌هایی از فقه سیاسی موضوعات مکاسب محرمه پرداخته است. قواعد و مسائل فقه سیاسی و منابع اجتهاد در فقه سیاسی که با بررسی رویکرد فقها در استنباط موضوعات سیاسی در مباحث مکاسب محرمه قابل شناسایی است، عمده مباحث مورد بررسی در این پژوهش بودند. مهم‌ترین نتایج تحقیق، شناسایی ظرفیت موضوعات مکاسب محرمه در شناسایی منابع تکمیلی برای اجتهاد در فقه سیاسی است که می‌توان ضروت توجه به عقل، نظارت مقاصد شریعت و نیز توجه به مقتضیات زمان و مکان را به عنوان این منابع نام برد. بدین صورت که عقل می‌تواند نقش مهمی در تعیین حدود موضوعات احکام سیاسی و نیز تشخیص ملاک اهم در موقعیت تزاحم در فقه سیاسی داشته باشد. کارکرد مقاصد شریعت را نیز می‌توان در تفسیر نصوص در فرایند استنباط احکام شرعی و نیز شناخت ملاک اهم در موقعیت‌های تزاحم پس از استنباط مورد توجه قرار داد. در رویکردهای معاصر به فقه سیاسی مانند رویکرد امام خمینی، توجه به مقتضیات زمان و مکان نیز به عنوان منابع تکمیلی در اجتهاد و تشخیص مصلحت در مسائل فقه سیاسی مورد استفاده قرار گرفته ‌است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Potentiality Study into the References of Shi’ite Political Jurisprudence in Haram Businesses (Makasib-e Moharrameh)

نویسندگان [English]

  • Boshra Abdekhodaei 1
  • Mohammad taghi Fakhlaei 2
  • Seyed Mohammad Taghi Ghabooli Dorafshan 3
1 PhD, Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
2 Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology, Ferdowsi University, Mashhad, Iran
3 Associate Professor, Department of Jurisprudence and Fundamentals of Islamic Law, Faculty of Theology, Ferdowsi University, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

The objective of this study is to answer how can we use the subjects in Haram Businesses (Makaseb-e Moharrameh) as one of the most extensive jurisprudential issues to explain the principles and references in political jurisprudence. In this regard and using descriptive analysis, the present study aims to delve into the potentiality of political jurisprudence in Makaseb-e Moharrameh. Principles and issues as well as Ijtihad refrences in the political jurisprudence recognized by the study of jurists’ approach in inferring the political issues in Makase-e Moharrameh are among the most significant issues in this research. The most important results of this study denote identification of the potentials of in Makaseb-e Moharrameh in order to recognize complementary references for Ijtihad in political jurisprudence such as reason, purposes of shariat, and place and time requirements. Thus the faculty of reason can play an import role in determining the borders of political rules and the criterion for prioritization in overlapping situations in political jurisprudence. The function of religious purposes can also be consiodered in the exegesis of Qur’anic verses in the process of inferring religious rules and prioritization criterion in overlapping situations. In contemporary approaches to political jurisprudence like Imam Khumeini’s approach, time and place requirements as the complementary references in Ijtihad and expediency in political jurisprudential issues are also taken into account.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Political Jurisprudence
  • Maksib (Businesses)
  • Moharram (Haram)
  • Imam Khumeini
  • Ijtihad (Independent Reasoning)
  • Reason
  • Purposes of Shari’at
  1. انصاری، مرتضی (1415ق). المکاسب. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى‌، ج2.
  2. ایروانى، على (1406ق). حاشیه المکاسب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى.
  3. جعفرزاده، سیامک؛ علی‌‌عسگری، ابراهیم؛ ابوصالح، سیدحسن؛ ضرابیان، نجمه (1397). جایگاه آزادی اندیشه در مکتب اصول فقه امام خمینی به عنوان مبانی آزادی سیاسی. سیاست متعالیه، شماره20: ص 62-43.
  4. حکیم، محمدتقى (1418ق). الأصول العامه فی الفقه المقارن. قم: مجمع جهانی اهل بیت(ع)، چاپ دوم‏.
  5. خمینى، سید روح‌اللّه (1415ق). المکاسب المحرمه. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، ج1-2.
  6. خویى، سید ابوالقاسم (بی‌‌تا). مصباح الفقاهه (المکاسب). بی‌‌جا: بی‌‌نا (نرم‌افزار جامع فقه اهل بیت(ع) نور).
  7. رضوانی، محسن؛ جاذبی، مجتبی (1397). تأملی بر ماهیت دانش سیاسی اسلامی. سیاست متعالیه، شماره 22: ص 78-61.
  8. شریعتی، روح الله (1387). قواعد فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
  9. شیرخانی، علی؛ ابراهیمی ورکانی، محمود (1397). فقه سیاسی و الگوی ایرانی اسلامی پیشرفت. سیاست متعالیه، شماره20: ص 134-115.

10. شیرخانی، علی؛ رجائی‌‌نژاد، محمد (1392). تحجر و تحجرگرایی در منظومۀ فکری امام خمینی. سیاست متعالیه، شماره 3: ص80-61.

11. صاحب جواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام. به تصحیح عباس قوچانی، علی آخوندی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی‌، چاپ هفتم.‌

12. صدر، محمدباقر (1417ق). بحوث فی علم الاصول. بیروت: الدار الاسلامیه‏، ج3.

13. طوسى، محمد بن الحسن (1390ق). الإستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج2.

14. علی‌‌دوست، ابوالقاسم (۱۳۸۸). فقه و مصلحت. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

15. ع‍م‍ی‍د زن‍ج‍ان‍ی‌، ع‍ب‍اس‍ع‍ل‍ی ‌(1391). بایسته‌های فقه سیاسی. تهران: انتشارات مجد، چاپ دوم.

16. فقیهی، سید‌مهدی (1391). شکوه کارآمدی فقه سیاسی. قم: زمزم هدایت.

17. مظفر، محمدرضا (1430ق). أصول الفقه. قم: ‏موسسه النشر الاسلامی، چاپ پنجم، ج3.

18. مکارم شیرازی، ناصر (1426ق). انوار الفقاهة (کتاب التجارة). قم: مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب(ع).

19. منتظرى، حسینعلى (1415ق). دراسات فی المکاسب المحرمه. قم: نشر تفکر، ج2.

20. م‍ی‍راح‍م‍دی‌، م‍ن‍ص‍ور (1389). درس‌گفتارهایی در فقه سیاسی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

21. نصرتی، علی‌اصغر (1393). تمایزات فقه و فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

22. یزدى، سید محمدکاظم (1421ق). حاشیه المکاسب. قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، ج1.