ضرورت اعتدال مدنی در فلسفه سیاسی اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران

چکیده

مساله اصلی پژوهش این بود که با توجه به مبانی دینی و الهی فلسفه سیاسی اسلامی و با اعتقاد به سرشت دوگانه مادی- معنوی، حیوانی- انسانی و شیطانی- الهی انسان از یک‌سو و اعتقاد به جایگاه خلیفه الهی انسان از سوی دیگر، چه نوع نظم و نظامی می‌تواند ظرفیت‌ها و استعدادهای کمالی انسان در ابعاد نظری و عملی را شکوفا نموده و دستیابی به آمال و آرزوها را امکان‌پذیر سازد. نتایج پژوهش که با روش تحلیل مفاهیم و استدلال فلسفی انجام شد، نشان داد که دستیابی به آمال و آرزوهای شناخته شده در فلسفه سیاسی اسلامی ضرورتا از طریق نظم و نظام سیاسی مبتنی بر اعتدال مدنی امکان‌پذیر می‌باشد. در این صورت فلسفه سیاسی اسلامی نه غیر واقع‌گرا و آرمانی، بلکه واقع‌گرا بوده و حقیقت آن مبتنی بر خردورزی از چگونگی ایجاد و استقرار نظم و ثباتی است که از طریق شناخت حقیقت فضائل و رذائل و تدبیر در نحوۀ استقرار فضائل و دوری و پیشگیری از رذائل(بی‌عدالتی، تجاوز به حقوق دیگران و...) می‌باشد. همچنین خردورزی فلسفه سیاسی قبل از آن که از سنخ ماهیت‌شناسانه و تدبیر و تجویز آرمان‌ها باشد، از نوع تدبیر در پیشگیری و بسترسازی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Necessity of Civil Moderation in the Political Philosophy of Islam

نویسنده [English]

  • Morteza Yousefirad
Assistant Professor, Research Institute of Islamic Sciences and Culture, Qom, Iran.
چکیده [English]

Statement of the problem in this study is that, in one hand, with regard to religious and divine principles of Islamic political philosophy and the dual nature of human as being material-spiritual, animal-human, and evil-divine, and on the other hand, his status as the representative of God on earth, what sort of system can flourish his perfect capabilities and talents in terms of theoretical and practical aspects to assist him achieve his goals and desires. The results of the research conducted by the method of conceptual analysis and philosophical reason revealed that the acknowledged goals and desires in Islamic political philosophy can be achieved only through a political system relying on civil moderation. Thus Islamic political philosophy is neither unrealistic nor idealistic, but it is realistic and based on rationality and how to establish order and stability by understanding the essence of virtue and evil as well as the management of how to set up virtues and prevent evil acts (injustice, the infringement of human rights, …). Furthermore, the rationality of political philosophy is more inclined to prevention and preparation, rather than recognition of the essence and prescription for goals.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Islamic Political Philosophy
  • Civil Moderation
  • Human
  • Human Goals and desires
  • Political System
  1. قرآن کریم.

    1. ابن سینا (1403ق). الاشارات و التنبیهات. مع الشرح للمحقق نصیرالدین الطوسی و شرح الشرح للعلامة، قطب‌الدین الرازی. بی‌جا: دفتر نشر الکتاب، ج2.
    2. ابن سینا، حسین بن علی (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبداللّه‏ نورانى. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامى دانشگاه مک‏گیل؛ باهمکارى دانشگاه تهران.
    3. ابن سینا، حسین بن على (1404ق). الالهیات الشفاء. قم: منشورات مکتبه آیت‏اللّه‏ العظمى المرعشى النجفى.
    4. اسپریگنز، توماس (1387). فهم نظریه‌های سیاسی. ترجمه فرهنگ رجایی. تهران: نشر آگه، چاپ پنجم.
    5. حکیمی، محمدرضا (1384). الحیـاه. ترجمه احمـد آرام. قم: انتشارات دلیل مـا، چـاپ پنجم.
    6. دوانی، جلال‌الدین (1363). اخلاق جلالی. به‌تصحیح عبدالله مسعودی‌آرانی. تهران: انتشارات اطلاعات.
    7. دوانی، جلال‌الدین (1391). اخلاق جلالی. به‌تصحیح عبدالله مسعودی‌آرانی. تهران: انتشارات اطلاعات.
    8. دوانی، جلال‌الدین (بی‌تا). اخلاق جلالی. بی‌جا: چاپ جمالی.
    9. رازی، قطب‌‌الدین (بی‌‌تا). شرح مطالع الانوار. قم: انتشارات کتبی نجفی.

    10. سهروردی، شهاب‌الدین (1380). مجموعه مصنفات. به تصحیح هانری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج2.

    11. سهروردی، شهاب‌الدین (1381). مجموعه مصنفات. به تصحیح نجفقلی حبیبی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ج3-4.

    12. شیرازى، قطب‏الدین (1373). دره ‏التاج. تصحیح ماهدخت بانو همایى. تهران: انتشارات علمى و فرهنگى، ج2.

    13. صدرا، علیرضا (1387). علم مدنی فارابی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

    14. صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (1361). عرشیه. تهران: انتشارات مولی.

    15. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1362). مبداء و معاد. ترجمه احمد بن محمد الحسینی اردکانی؛ به کوشش عبدالله نورانی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

    16. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1364). المظاهر الاهیه. ترجمه و تحقیق از سید حمید طبیبیان. تهران: امیر کبیر.

    17. صدرالدین شیرازی، محمدبن ابراهیم (1378). الحکمه المتعالیه فی اسفار العقلیه الاربعه. ترجمه محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولی، ج1، 6.

    18. طریحی، فخرالدین (1415ق). مجمع‌البحرین. بی‌جا: مرکز الطباعه و النشر فی مؤسسه البعثه، ج2.

    19. طوسی، خواجه نصیرالدین (1373). اخلاق ناصری. تصحیح مجتبی مینوی و علیرضا حیدری. تهران: خوارزمی.

    20. فارابی، ابونصر (1991م). آراء اهل المدینه الفاضله. تحقیق البیر نصری نادر. بیروت: دارالمشرق، چاپ ششم.

    21. فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (1406ق). الوافی. اصفهان: مکتبه امیرالمومنین علی(ع).

    22. لک‌زایی، شریف (1395). فلسفه سیاسی صدرا المتالهین. تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

    23. واعظی، احمد (1395). درآمدی بر فلسفه سیاسی اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

    24. یوسفی‌راد، مرتضی (1380). اندیشـه سیاسی خواجه نصیرالدین طوسی. قم: بوستان کتاب.

    25. یوسفی‌راد، مرتضی (1387). مفهوم‌شناسی فلسفه سیاسی اسلامی. تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

    26. یوسفی‌راد، مرتضی (1392). اعتدال مدنی در قلمرو جامعه و سیاست. علوم سیاسی، سال شانزدهم، شماره 62: ص91-112.

    27. یوسفی‌راد، مرتضی (1393). نظریه اعتدال در فلسفه سیاسی اسلامی. حکمت اسلامی، سال اول، شماره 3: ص63-86.

    1. یوسفی‌راد، مرتضی (1394/الف). مبانی فلسفه سیاسی مشاء. تهران: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

    29. یوسفی‌راد، مرتضی (1394/ب). اعتدال. در: حکمت سیاسی اسلامی؛ مفاهیم بنیادین. علیخانی و همکاران. تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، ج2.