بازتاب منازعه مفهومی فقهای عصر مشروطه درباره قانون بر فرآیند توسعه سیاسی ایران معاصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری جامعه‌شناسی سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران

2 استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشکده الهیات، حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران.

3 استاد، گروه علوم سیاسی، دانشکده الهیات، حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی فراز و فرود فرآیند توسعه سیاسی در ایران معاصر با توجه به نگرش‌های متفاوت فقهی فقهای عصر مشروطه نسبت به مفاهیم نوآیین بود. این پژوهش با استفاده از روش‌های مطالعات جامعه‌شناسی تاریخی تفسیری درپی پاسخ به این پرسش است که نگرش‌های فقهی فقهای عصر مشروطه درباره مفهوم قانون چه تاثیری بر فرآیند توسعه سیاسی در ایران معاصر گذاشته است؟ نتایج نشان می‌دهد، منازعه مفهومی فقهای عصر مشروطه در مواجهه با مفهوم قانون مستند به دلائل شرعی و ناپایداری فضای گفتگوی مسالمت‌آمیز میان آنان، به اتخاذ مواضع متضاد نظری و عملی منجر شد. ارائه این نتایج متضاد در قالب فتاوای فقهی لازم‌العمل به مردم، تقدس‌بخشی به عملکردها ذیل عناوین شرعی و طرد طرف مقابل، تاثیر به سزایی در شکل‌دهی به رفتارهای سیاسی ایرانیان داشت؛ به صورتی که به عنوان یکی از عوامل ایجاد چندپارگی‌های اجتماعی، سیاسی و حقوقی و بروز رفتارهای خشونت‌آمیز در ایران معاصر محسوب می‌شود. ایجاد چنین شکاف‌های غیرمنعطف در ایران عصر مشروطه لاجرم فضای مناسبی برای حرکت به سمت دستیابی به شاخص‌های لازم در فرآیند توسعه سیاسی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Reflection of Jurists’ Conceptual Disagreement with Law in the Constitutional Period on the Process of Political Development in Contemporary Iran

نویسندگان [English]

  • Alireza Salehi 1
  • Mostafa Abtahi 2
  • Abolghasem Taheri 3
1 PhD in Political Sociology, Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Political Science, Faculty of Theology, Law and Political Science, Islamic Azad University, Research Sciences Branch, Tehran, Iran.
3 Professor, Department of Political Science, Faculty of Theology, Law and Political Science, Islamic Azad University, Research Sciences Branch, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The purpose of the present study is to survey the ups and downs of the process of political development in contemporary Iran with respect to the different jurisprudential views about new concepts held by jurists in the Persian constitutional period. Relying on sociological, historical, and exegetical study methods, this research seeks to answer what impact the jurisprudential views about law held by jurists in the constitutional period had on the political development of contemporary Iran. The results showed that jurists’ disagreement with the concept of law in the constitutional period led to their opposite theoretical and practical decisions due to their obligation to religious rules and the instability of peaceful talks in that time. Their opposition through jurisprudential binding Fatawas, sanctification of some acts as being religious, and negation of the counteracts had an immense effect on the political behavior of Iranians such that it caused social, political, and legal segmentation as well as violent reactions among Iranians. Such inflexible gaps in Iran during the constitutional period definitely paved the way to move toward achieving essential criteria in the process of political development.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rule of Law
  • Jurists of the Constitutional Period
  • Political Development
  • Iran
  • Constitution
  • Legislation
  1. اسکاچپول، تدا (۱۳۸۸). بینش و روش در جامعه‌شناسی تاریخی. ترجمه هاشم آقاجری. تهران: نشر مرکز.
  2. اکبری، یونس؛ اردشیریان، شهرام (1393). جامعه‌شناسی تاریخی: مفاهیم، تئوری‌ها و روش‌ها. تاریخ‌نامه خوارزمی، سال اول، شماره سوم: ص1-25.
  3. انصاری، مهدی (۱۳۹۲). شیخ فضل‌الله نوری و مشروطیت. تهران: امیرکبیر.
  4. آدمیت، فریدون (۱۳۵۱). اندیشه ترقی و حکومت قانون. تهران: خوارزمی.
  5. آدمیت، فریدون (1985م). ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایران. تهران: پیام.
  6. بحرانی، یوسف (۱۴۰۵ق). الحدائق الناضره. قم: انتشارات اسلامی، ج1.
  7. بشیریه، حسین (۱۳۸۳). عقل در سیاست. تهران: نگاه معاصر.
  8. ترکمان، محمد (۱۳۶2). رسائل، مکتوبات، اعلامیه‌ها و روزنامه شیخ شهید فضل‌الله نوری. تهران: خدمات فرهنگی رسا، ج1.
  9. حرعاملی، محمد بن حسن (۱۴۰۹ق). وسائل الشیعه. قم: موسسه آل البیت، ج27.

10. حق‌دار، علی‌اصغر (۱۳۸۳). مجلس اول و نهادهای مشروطیت. تهران: مهر نامگ.

11. خدیمی، مسعود (۱۳۹۳). اندیشه حاکمیت قانون در پرتو آموزه‌های سبک زندگی رضوی. سیاست متعالیه، شماره ششم: ص89.

12. زرگری‌نژاد، غلام‌حسین (۱۳۷۴). رسائل مشروطیت. تهران: کویر.

13. شریف کاشانی، محمدمهدی (۱۳۶۲). واقعات اتفاقیه در روزگار. به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان. تهران: تاریخ ایران، ج1.

14. صدوق، محمد بن علی (۱۴۱۳ق). من لا یحضره الفقیه. قم: انتشارات اسلامی، ج4.

15. طالبوف، عبدالرحیم (۲۵۳۶ شاهنشاهی). کتاب احمد. تهران: شبگیر.

16. طباطبایی، سیدجواد (۱۳۸۶). نظریه حکومت قانون در ایران. تبریز: ستوده.

17. طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۷ق). المبسوط فی فقه الإمامیه.‌ تهران: المکتبه المرتضویه، ج6.

18. عالم، عبدالرحمن (۱۳۷۳). بنیادهای علم سیاست. تهران: نشر نی.

19. فیرحی، داوود (۱۳۹۰/ الف). آخوند خراسانی و امکانات فقه مشروطه. بی‌جا: کنگره بین‌المللی آخوند خراسانی.

20. فیرحی، داوود (۱۳۹۰/ ب). فقه و سیاست. تهران: نشر نی.

21. کاتوزیان، محمدعلی (۱۳۷۹). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: شرکت سهامی انتشار.

22. کدیور، جمیله (۱۳۷۸). تحول گفتمان سیاسی شیعه در ایران. تهران: طرح نو.

23. کدیور، محسن (۱۳۸۷). سیاست‌نامه خراسانی. تهران: کویر.

24. کرمانی، ناظم الاسلام (۱۳۵۷). تاریخ بیداری ایرانیان. تهران: آگاه.

25. کسروی، احمد (۱۳۸۳). تاریخ مشروطه. تهران: امیرکبیر.

26. کلینی، محمد بن یعقوب (۱۴۰۷ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیه، ج1.

27. کمالی طه، منوچهر (۱۳۵۲). اندیشه قانون‌خواهی در ایران سده ۱۹. تهران: چاپ زیبا.

28. الگار، حامد (۱۳۶۹). میرزا ملکم‌خان. ترجمه جهانگیر عظیما. تهران: مدرس.

29. مراغه‌ای، زین‌العابدین (۲۵۳۷ شاهنشاهی). سیاحت‌نامه ابراهیم بیک. تهران: سپیده.

30. مستشارالدوله، یوسف (۱۳۹۶). رساله یک کلمه. تهران: بال.

31. ملک‌زاده، مهدی (۱۳۸۳). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: سخن.

32. میرموسوی، سیدعلی (۱۳۹۲). اسلام، سنت، دولت مدرن. تهران: نشر نی.

33. نائینی، محمدحسین (۱۳۸۲). تنبیه ‌الأمه و تنزیه‌ المله. مصحح سیدجواد ورعی. قم: بوستان کتاب.

34. نجفی، محمدحسن (۱۴۰۴ق). جواهر الکلام. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج22.

35. نوری، فضل‌الله (۱۳۶۲). لوایح. به کوشش هما رضوانی. تهران: پیام تاریخی ایران.

36. نوری، هادی (۱۳۹۴). بینش جامعه‌شناسی تاریخی. جامعه‌شناسی تاریخی، دوره 7، شماره 2: ص59-90.