حدود اختیارات حکومتی فقیه در نگاه تطبیقی به آرای سیاسی شیخ مرتضی انصاری و مرتضی مطهری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

2 استاد دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

چکیده

پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی در ایران، مسأله‌‌ی پذیرش "ولایت عامّه‌‌ی فقیه" در برابر عدم ولایت یا ولایت محدود فقیه از سوی فقها و اندیشمندان، همواره به‌‌عنوان محل بحث و مشاجره در محافل علمی و سیاسی می‌‌باشد. از جمله مهم‌‌ترین آن‌‌ها شیخ مرتضی انصاری و مرتضی مطهری هستند. نوشتار حاضر با نگاهی تطبیقی و رجوع به آرای این دو، با به‌‌کارگیری روش تحلیل محتوای کیفی، به اثبات پذیرش اختیارات حکومتی برای فقیه از سوی ایشان پرداخته است. بررسی و تحلیل منابع و دیدگاه‌‌های مختلف نشان می‌‌دهد، هر دو فقیه بر لزوم مراجعه‌‌ی مردم به فقیه منصوب در فقدان معصوم(ع) اتفاق نظر دارند، اما به‌‌نظر می‌‌رسد در نظرات و آرای مرتضی مطهری، نگاه ویژه‌‌تر و گسترده‌‌تری به اختیارات فقیه نسبت به شیخ انصاری وجود دارد و حتی اختیار صدور حکم حکومتی از سوی فقیه حاکم در عموم "مسائل مستحدثه"، متمایز از احکام اولیه و ثانویه، جهت گره‌‌گشایی از امور و قابلیت تطبیق قوانین شریعت با پیَچیدگی‌‌ها و اقتضائات متغیر زمان و حفظ و رعایت "مصلحت عموم مسلمین" را تجویز می‌‌کند. شرایط پیچیده‌‌تر و سیال‌‌تر عصر مرتضی مطهری، که نیاز به پاسخ‌‌گویی فقها به این شرایط جدید را تشدید کرده بود، و نیز شروع و اوج‌‌گیری نهضت مبارزات علیه نظام سلطنتی شاهنشاهی و بازشدن باب نظریه‌‌پردازی فقهی و کلامی نوین در باب تشکیل حکومت اسلامی با محوریت ولایت فقیه از سوی امام خمینی(ره)، مهم‌‌ترین دلایل پیدایش این جرأت و انگیزه در بسط اختیارات فقیه در عصر غیبت معصوم(ع) در آرای مرتضی مطهری نسبت به شیخ انصاری می‌‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Limits of the Authority of the Jurisprudent At a Comparative View of Political Votesof Sheikh Morteza Ansari and Morteza Motahhari

نویسندگان [English]

  • farzad hosseini 1
  • mansor mirahmadi 2
1 PhD Student at Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Professor, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

After the establishment of the Islamic Republic of Iran in Iran, the issue of accepting the "Public Governance of the Jurist" against the lack of a governance or limited governance of the jurist by jurisprudents and scholars has always been a controversial issue in scientific and political circles. The most important scholars include Sheikh Morteza Ansari and Morteza Motahhari. The present paper, with a comparative viewpoint and referring to the opinions of these two scholars, attempts to prove the acceptance of governmental authorities for the jurisprudent on his side by applying the qualitative content analysis method. The analysis of various sources and perspectives show that both jurisprudents agree on the necessity of people visiting the appointed jurisprudents in the absence of the infallible (AS), but it seems that in the views and opinions of Morteza Motahhari, there is a more specific and wider viewpoint towards the authority of the jurisprudent compared to Sheikh Ansari, and even approves the power to issue a governmental ruling by the jurisprudent ruling on all the public "right issues ", distinct from the primary and secondary sentences, in order to unravel the affairs and the ability to comply the laws of the Shari'a with the complicated and changing circumstances of the time and to preserve and observe "the general interest of the Muslims". The more complicated and indeterminate conditions of the era of Morteza Motahhari, which had increased the need for the jurisprudents to respond to these new conditions, as well as the beginning and the rise of the movement for struggling against the royal monarchy and the opening of a new jurisprudential and theological theory of the Islamic government formation with a focus on Governance of the Jurist on behalf of Imam Khomeini (RA), are the most significant reasons for the emergence of this courage and the motive in expanding the powers of the jurisprudent in the era of theOccultation of infallible (as) in the opinions by Morteza Motahhari's in comparison with Sheikh Ansari’s opinions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Velayat-e Faqih (Governance of the Jurist)
  • Public Governance
  • Sheikh Morteza Ansari
  • Morteza Motahhari

مراجع

  1. آذری قمی، احمد (1372). ولایت فقیه. قم: دارالعلم.
  2. اراکی، محمدعلی (1413ق). المکاسب المحرمه. قم: انتشارات در راه حق.
  3. انصاری، شیخ مرتضی (1373). کتاب القضاء. قم: دارالمکتبه.
  4. انصاری، شیخ مرتضی (1410ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  5. انصاری، شیخ مرتضی (1415ق). کتاب الزکاۀ. چاپ تبریز.
  6. انصاری، شیخ مرتضی(1420ق). کتاب الخمس. چاپ تبریز.
  7. جعفرپور، رشید (1389). "ولایت فقیه در فقه سیاسی شیعه". کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 153،ص 52-75.
  8. جلالی، رضا؛ ترابی، محمد (1395). «معرفت‌‌شناسی باور دینی از دیدگاه استاد مطهری و تأثیر آن بر نسبت دین و سیاست». سیاست متعالیه، سال چهارم، شماره 15، ص42-23.
  9. حسینى خراسانى، احمد (1390). «ولایت فقیه از نگاه شهید مطهری». فقه، شماره 39، ص 22-35.

10. خمینی، روح الله (1365). شئون و اختیارات ولی فقیه (ترجمه مبحث ولایت‌‌فقیه از کتاب البیع). تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

11. خمینی، روح الله (1370). صحیفه نور. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ج21.

12. خمینی، روح الله (1374). ولایت فقیه (حکومت اسلامی). تهران: موسسه تنظیم نشر آثار امام خمینی(ره).

13. فاضل گلپایگانی، محمدحسن (1373). شیخ انصاری و مسأله‌‌ی ولایت فقیه. کنگره شیخ انصاری، شماره 1، ص 45-65.

14. فیرحی، داوود (1389). نظام سیاسی و دولت در اسلام. تهران: سمت.

15. قانی، محمدحسن (1373). فقه سیاسی شیخ انصاری. کنگره شیخ انصاری، شماره1، ص 13-25.

16. کدیور، محسن (1380). نظریه‌‌های دولت در فقه شیعه. تهران: نشر نی.

17. لک‌‌زایى، شریف (1383). «آیت‌‌الله مطهرى و نظارت عمومی». حکومت اسلامی، شماره 31، ص 28-40.

18. مجلسی، محمدباقر (1404ق). مرآة‌‌العقول. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج1.

19. مزینانی، محمدصادق (1386). «کاوشی نو در فقه اسلامی». حوزه، شماره 1، ص 10-22.

20. مسعودنیا، حسین (1390). «تحول نظریه‌‌ی ولایت انتصابی عامه فقیهان به ولایت مطلقه فقیه با رویکرد لاکاتوش». پژوهش‌‌های علم و دین، شماره2، ص 32-58.

21. مطهری، مرتضی (1379). ختم نبوت. تهران: انتشارات صدرا.

22. مطهری، مرتضی (1380). انسان و سرنوشت. تهران: انتشارات صدرا.

23. مطهری، مرتضی (1373). امامت و رهبری. تهران: انتشارات صدرا.

24. مطهری، مرتضی (1380). اسلام و مقتضیات زمان. تهران: انتشارات صدرا، ج2-1.

25. مطهری، مرتضی (1385). نهضت‌‌های اسلامی اخیر. تهران: انتشارات صدرا.

26. مطهری، مرتضی (1386). نظری به نظام اقتصادی اسلام. تهران: انتشارات صدرا.

27. مطهری، مرتضی (1389). وحی و نبوت. تهران: انتشارات صدرا.

28. مطهری، مرتضی (1391). پیرامون جمهوری اسلامی. تهران: انتشارات صدرا.

29. مطهری، مرتضی (1391). پیرامون انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی. تهران: انتشارات صدرا.

30. منتظری، حسین‌‌علی (1408ق). الدراسات فی ولایه الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه. قم: المرکز العلمی للدراسات الاسلامیه، ج1.

31. مهاجرنیا، محسن (1373). اندیشه‌‌های سیاسی شیخ انصاری. کنگره شیخ انصاری، شماره 1، ص 145-175.

32. نجفی، محمدحسن (1410ق). نجاۀ العباد فی یوم المعاد. با حاشیه شیخ انصاری. بمبئی:]بی‌نا[.

33. نراقی، [ملا] احمد (1362). تفصیل و تحلیل ولایت مطلقه فقیه. تهران: نهضت آزادی.

34. نراقی، [ملا] احمد (1374). «ولایت فقیه در نگاه فقها»، کیان، سال دوم، شماره 24،ص 25-40.

نراقی، [ملا] احمد (1408ق). عوائد الایّام. قم: مکتبۀ بصیرتى.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار