بررسی و نقد بسترها و ریشه‌‌‌‌‌های ولایت شورایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد سطوح عالی حوزه‌‌ی علمیه قم و دانشیار جامعه المصطفی(ص)

2 استاد حوزه‌‌ی علمیه‌‌ی قم و کارشناسی ارشد کلام دارالحدیث

چکیده

نظریه‌‌ی "ولایت شورایی" در فقه سیاسی شیعه موافقان و مخالفانی دارد که هر دو طیف ادعای خود را بر دلایل عقلی، عقلایی و نقلی محکم کرده‌‌‌‌‌اند. در این میان، موافقان ولایت شورایی از رهگذر تحلیل اقوال برخی از علما در نیازمندی به شورا در افتا و قضاوت، بحث شورای رهبری را پیش می‌‌برند؛ در حالی‌‌که مخالفان، به این اقوال پاسخ داده و دلایلی نیز بر ردّ آن‌‌‌‌‌ها اقامه می‌‌‌‌‌‌‌کنند. دین مبین اسلام هرچند بر شورا و مشورت تأکید بلیغ دارد، لکن این تأکیدها را نمی‌‌توان دلیل بر شیوه‌‌ی ولایت شورایی دانست. پژوهش حاضر با تفکیک مفاهیم اصطلاحی: شوری، فتوی، قضاوت و حکم؛ و تبیین ترکیب آن‌‌‌‌‌ها در روایات و نظرات فقها، بستر‌‌ها و ریشه‌‌های ایده‌‌ی ولایت شورایی را طرح و بررسی کرده است. این بررسی نشان می‌‌‌‌‌‌‌دهد امکان شورا در افتا، قضاوت و رهبری برداشت‌‌هایی متفاوت از سنت و اندیشه‌‌ی علماست؛ لکن وجود قراین و نظراتی مشهور در مقابل، چنین فهمی را از سیره و نقل مردد و ملغی می‌‌سازد. این پژوهش با استفاده از روشی توصیفی- تحلیلی به این پرسش پاسخ می‌‌‌‌‌‌‌دهد که آیا می‌‌‌‌‌‌‌توان یک جامعه را با ولایت شورایی رهبری نمود؟ پاسخ این پژوهش به سوال فوق، منفی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Study and Criticism of Grounds and Roots of Consultative Guardianship

نویسندگان [English]

  • nasrollah sekhavati Ladani 1
  • Abbas Ali Sekhavati 2
1 Head of Department
2 Hawzah
چکیده [English]

Theory of “Consultative Guardianship” in Shiite political jurisprudence has been agreed and disagreed by two groups who have solidified their traditional, rational and intellectual reasons. Among the other things, those who agree to consultative guardianship proceed on issue of council of leadership as to analysis of what some ulema have said about a need to arbitration and giving decree while those who disagree have responded to what they have said and raised reasons to reject them. Although the conspicuous religion of Islam eloquently underlines Shura and consultation, such emphases cannot be regarded as reason behind manner of consultative guardianship. The present article by separating terminological concepts: Shura, verdict, judgment and ruling and elucidation of their combination in narrations and ideas has dealt with grounds and roots of idea of consultative guardianship. This study shows that the possibility of Shura in giving verdict, judgment and leadership is different interpretations of Sunna and thinking of ulemas, but in return, evidence and ideas make such understanding doubtful and revoked. This research using analytic-descriptive methodology responds to this question that “can a community be led through consultative guardianship?” The response of this paper to this question is negative. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shura
  • Guardianship
  • Consultative Guardianship
  • Consultative Ijtihad
  • Consultative Judgment
  • Consultative Government
  1. قرآن کریم.

    نهج‌‌‌‌‌البلاغه.

    1. آلوسی، سیدمحمود (1415ق). روح‌‌‌‌‌‌‌المعانی فی تفسیر القرآن العظیم (ج1). تحقیق: عطیة، علی عبدالباری. بیروت: دارالکتب العلمیة.
    2. آشنایی با مجلس خبرگان رهبری (1385). دبیرخانه‌‌ی مجلس خبرگان رهبری (چ 2).
    3. استادی، رضا (1360). شورا در قرآن و حدیث. بی‌‌‌‌‌‌‌جا: بنیاد فرهنگی امام رضا(ع).
    4. الاراکی، محسن (1425ق). نظریه الحکم فی الاسلام. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
    5. الحسینی الحائری، سیدکاظم (1428ه ق). ولایه الامر فی عصر الغیبه. قم: مجمع الفکر الاسلامی (چ3).
    6. حلی محقق (بی‌‌‌‌‌‌‌تا). شرایع الاسلام فی الفقه السلامی الجعفری (ج2). بیروت: دار مکتبه الحیاه.
    7. خامنه‌‌‌‌‌‌‌ای، سیدعلی (2006م). اجوبةالاستفتاءات. بیروت- لبنان: الدار الاسلامیه (چ 6).
    8. سبحانی، جعفر (1362). شورا در قرآن و نهج‌‌‌‌‌‌‌البلاغه. بی‌‌‌‌‌‌‌جا: نشر قدر.
    9. ــــــــــــ (1370). مبانی حکومت اسلامی. ترجمه: داود الهامی. قم: نشر توحید.
    10. الشاوی، توفیق محمد (1413ق). فقه الشوری و الاستشاره. قاهره: دارالوفا للطباعه و النشر(چ 2).
    11. شیخ حر عاملی (1414ق). وسایل شیعه (ج 8). قم: مؤسسه آل البیت(ع) ـ لاحیاء التراث.
    12. شیرازی، مرتضی (1417). شوری الفقها. بیروت: مؤسسه الفکر الاسلامی.
    13. شیرازی، سیدمحمد حسینی (بی‌‌‌‌‌‌‌تا). کتاب الحقوق. بی‌‌‌‌‌‌‌جا: بی‌‌‌‌‌‌‌نا.
    14. صافی، لطف‌‌‌‌‌‌‌الله (1361). نظام امامت و رهبری. تهران: بنیاد بعثت (چ2).
    15. صدر، محمدباقر (1421). الاسلام یقود الحیاه. قم: مرکز الابحاث و الدراساه التخصصیه.
    16. صدوق، شیخ ابی‌‌‌‌‌‌‌جعفر (1368ق). علل الشرائع. النجف الاشرف: المکتبه الحدریه.
    17. ــــــــــــــــــ (1404ق). عیون اخبارالرضا(ع) (ج2). التحقیق: حسین الاعلمی. بی‌‌‌‌‌‌‌جا: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.
    18. دهخدا، علی‌‌‌‌‌‌‌اکبر (پاییز 1373). لغت‌‌‌‌‌‌‌نامه (ج13). تهران: انتشارات دانشگاه
      تهران.
    19. طباطبایی یزدی، محمد کاظم (بی‌‌‌‌‌‌‌جا). عروة‌‌‌‌‌‌‌الوثقی (ج3): کتاب الوقف. بی‌‌‌‌‌‌‌جا: بی‌‌‌‌‌‌‌نا.
    20. طباطبایی، محمدحسین (1394ق ـ 1974م). المیزان فی تفسیرالقرآن (ج4). قم: نشر اسماعیلیان (چ3).
    21. ـــــــــــــــــــ (1396ق). بررسی‌‌‌‌‌‌‌های اسلامی. به‌‌‌‌‌‌‌کوشش: خسروشاهی. قم: دارالتبلیغ اسلامی.
    22. طباطبایی، محمدحسین؛ مطهری، مرتضی و... (1341)، مرجعیت و روحانیت، تهران: شرکت سهامی انتشار (چ اول).
    23. فخرالدین طریحی (1408). مجمع‌‌‌‌‌البحرین. بی‌‌‌‌‌جا: انتشارات مکتب نشر الثقافه الاسلامیه.
    24. قاضی‌‌‌‌‌زاده، کاظم (1376). «اعتبار رأی اکثریت». مجله حکومت اسلامی، ش 6.
    25. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران (1368). وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    26. کلینی (بی‌‌‌‌‌تا). اصول کافی (ج1). بی‌‌‌‌‌جا: انتشارات علمیه اسلامیه، بازار شیرازی.
    27. مشروح مذاکرات شورای بازنگری قانون اساسی (بی‌‌‌‌‌‌‌تا). دبیرخانه مجلس خبرگان.
    28. مرتضوی، سیّد ضیاء (1387). «اجتهاد در محاق». روزنامه جمهوری اسلامی، 19 بهمن 1387.
    29. مصباح یزدی، محمدتقی (بی‌‌‌‌‌‌‌جا). پرسشها و پاسخها، ج2، نشر موسسه امام خمینی‌‌‌‌‌‌‌(ره).
    30. ــــــــــــــــــ (1385). نگاهی گذرا به ولایت فقیه. قم: مؤسسه امام خمینی(ره) (چ 11).
    31. ــــــــــــــــــ (1377). حقوق و سیاست در قرآن. نگارش شهید شهرآبی. قم: مؤسسه امام‌‌‌‌‌‌‌خمینی(ره).
    32. مطهری، مرتضی (بی‌‌‌‌‌‌‌تا). ده گفتار. قم: صدرا.
    33. ــــــــــــ (بی‌‌‌‌‌‌‌تا). پیرامون انقلاب اسلامی. قم: نشر صدرا.
    34. مکارم شیرازی، ناصر (1422ق). بحوث فقهیة هامة (ج1). قم: مدرسه امام امیرالمؤمنین(ع).
    35. موسوی خلخالی، سیدمحمد محمدی (1380). حاکمیت در اسلام. قم: دفتر نشر اسلامی.
    36. مؤمن قمی، محمد (1432ق). الولایه الالهیه الاسلامیه(ج3). قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
    37. منتظری، حسینعلی (1408ق). دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه. قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
    38. ــــــــــــــ (1408ق). دراسات فی ولایت الفقیه و فقه الدوله الاسلامیه(ج2). قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه.
    39. هاشمی، سیدمحمد (بی‌‌‌‌‌‌‌تا). حقوق اساسی جمهوری اسلامی(ج2).
    40. مجله حکومت اسلامی (1377). مجله حکومت اسلامی؛ ویژه مجلس خبرگان، سال سوم، شماره دوم، تابستان 1377، شماره 8.
    41. المعجم الوسیط (بی‌‌‌‌‌تا). المعجم الوسیط (ج1). بی‌‌‌‌‌جا: دارالفکر(لا ـ ت).
    42. محمد بن مکرم (بی‌‌‌‌‌تا). لسان‌‌‌‌‌العرب. بیروت: دار احیا التراث العربی.
    43. نائینی، محمدحسین (1380). تنبیه الامه و تنزیه الملّه. به‌‌‌‌‌‌‌کوشش: محمودزاده حسینی. تهران: امیرکبیر.
    44. النجفی، محمدحسن (1362). جواهر الکلام (ج40). تحقیق: محمود القوچانی. تهران: دارالکتب الاسلامیه (چ3).