مقایسه مبانی انسان شناختی پیشرفت و توسعه در اندیشه ی اسلام و نظریه ی لیبرال دموکراسی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه علوم سیاسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد اندیشه سیاسی اسلام، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

افراد و آحاد جامعه، موتور اصلی حرکت هر جامعه ای به سمت پیشرفت و تعالی هستند. اگرچه جامعه نیز از طریق نهادهای اجتماعی می تواند موجب تسریع یا کندشدن حرکت شود، اما اثرگذاری و جهت گیری نهادهای اجتماعی نیز نهایتا به حرکت افراد مرتبط « فرد » آحاد جامعه تحقق می یابد. از آن جایی که نوع تعریف از « عمل » و « اراده » است و از طریق انسان در دو نظام معنایی غربی و اسلامی، عامل اصلی تفاوت جدی آن ها در تعریف جهت گیری کلی و مسیریابی و همچنین تعیین محتوای پیشرفت و توسعه است، نوشتار پیش رو بر آن است تا با تأکید و برجسته سازی تفاوت های انسان شناسانه ی اندیشه ی اسلام و نظریه ی لیبرال دموکراسی، نشان دهد که چرا رویکرد این دو نسبت به هدف و محتوای پیشرفت، با یک دیگر متفاوت است. یافته به دست آمده حاکی از آن است که تفاوت و تضاد جدی در نوع تعریف انسان، یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین عوامل تفاوت در ترسیم نوع پیشرفت در نگرش اسلامی و غرب (لیبرال-  دموکرات) است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison of Anthropological Bases of Advancement and Development in Thought of Islam and Liberal-Democracy Theory

نویسندگان [English]

  • Hassan Rahimi Roushan 1
  • Seyeddeh Fatemeh Hosseini 2
1 Assistant professor of Political Sciences department, Bu-Ali Sina University.
2 M.A. student in Islamic Thought of Islam, Bu-Ali Sina University
چکیده [English]

Individuals of every society act as propulsion engines of the society towards advancement and progression. Although society, also, can accelerate or slow down the progression of “individual”, effectiveness and orientation of social foundations do depend, ultimately, on movements of individuals and actualizes via will and practice of the society members. In fact, advancement of society as a process, is a resultant consequence of progress of individuals and also social foundations and collections. However, the role of “individuals”, specially the elite and privileged, is a basic role and the sort of imagining and drawing “human” can be a serious and deciding basis for indicating the path, the framework and the content of advancement. Due to the fact that the kind of definition of “human” in the two semantic disciplines of West and Islam is the main parameter of their difference in defining the general orientation and routing and also indicating the content of progression and advancement, the present paper aims at showing why Islamic thought and liberal-democratic theory are different in their approach towards the goal and content of progression, by highlighting and emphasizing the anthropological differences between the two. The findings show that serious difference and contrast in defining “human” is one of the most important and most influential factors in the drawing the sort of advancement in thought of Islam and the west.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Advancement
  • development
  • evolution
  • Anthropology
  • Islam
  • Liberal-Democracy
  1. منابع فارسی

    الف) کتب

    1. ازکیا، مصطفی؛ غفاری، غلامرضا (1387). جامعه‌شناسی توسعه. تهران: کیهان (چاپ هفتم).
    2. اکبری، نعمت‌الله (1378). نگرش متدولوژیک برتفاوت و تعدد در مفاهیم توسعه: مباحثی از توسعه اقتصادی در ایران. اصفهان: هشت‌بهشت.
    3. آوینی، سیدمرتضی (1377). توسعه و مبانی تمدن غرب. تهران: نشرساقی.
    4. بدیع، برتران (1383). توسعه سیاسی. ترجمه: احمد نقیب‌زاده. تهران: نشرقومس (چاپ سوم).
    5. بروجردی، آقاحسین (1386). جامعه احادیث لشیعه. تهران: فرهنگ سبز.
    6. پارسانیا، حمید (1390). «مبنای انسان‌شناختی توسعه از منظر شهید مطهری». همایش الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از نگاه شهید مطهری. قم: دانشگاه باقرالعلوم.
    7. تودارو، مایکل (1387). توسعه اقتصادی در جهان سوم. ترجمه: غلامعلی فرجامی. تهران: کوهسار.
    8. ـــــــــــ (1377) توسعه اقتصادی در جهان سوم. ترجمه: غلامعلی فرجادی. تهران: برنامه و بودجه.
    9. جعفری، محمدتقی (1385). حقوق جهانی بشر (تحقیق و تطبق در دو نظام، اسلام و غرب). تهران: موسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.
    10. حسن‌زاده آملی، حسن (1364). کاوشی در نهج‌البلاغه. تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
    11. حاتمی، محمدرضا؛ لعل علیزاده، محمد (1389). مبانی علم سیاست. تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
    12. حسین‌زاده، محمد (1380). مبانی معرفت دینی. قم: موسسه امام خمینی (چاپ سوم).
    13. خلیلیان اشکذری، محمدجمال (1381). اسلام و توسعه. قم: مرکز مطالعات فرهنگی حوزه علمیه.
    14. دهخدا، علی‌اکبر (بی‌تا). لغت‌نامه. تهران: انتشارات تهران.
    15. رجبی، محمود (1380). انسان‌شناسی (سلسله دروس اندیشه‌های بنیادین اسلامی). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    16. روشه، گی (1383). تغییرات اجتماعی. ترجمه: منصور وثوقی. تهران: نشر نی.
    17. رفیع‌پور، فرامرز (1377). توسعه و تضاد. تهران: شرکت سهامی انتشار.
    18. رجایی و همکاران (1382). معجم آیات اقتصادی قرآن. مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره).
    19. شیرازی، صدرالدین (1383). شرح اصول کافی (جلد اول). تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
    20. صدر، سیدمحمدباقر (1381). سنت‌های تاریخ در قرآن (تفسیرموضوعی). ترجمه: سیدجمال‌الدین موسوی اصفهانی. تهران: انتشارات تفاهم.
    21. ــــــــــــ (1379). بر فراز قرون. ترجمه: مصطفی شفیعی. تهران: انتشارات موعود.
    22. ـــــــــــــ (بی­تا). بررسی سیستم‌های اقتصادی؛ خلاصه‌ای ازاقتصادنا. به‌کوشش غلامرضا مصباحی. قم: انتشارات ناصر.
    23. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1377). المیزان. ترجمه: سیدمحمدباقر موسوی همدانی. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
    24. عمید، حسن (1343). فرهنگ فارسی عمید. تهران: ابن سینا.
    25. علوی، سیدعلی؛ محجوب جهرمی، زهرا (1385). توفیق طلبی در تمدن ایران اسلامی. تهران: سمت.
    26. کلینی، محمدبن یعقوب (1407ق). کافی. تصحیح غفارى، على‌اکبر و محمد آخوندی. (ج چهارم). تهران: دارالکتب الإسلامیة.
    27. کرمی، محمدحسین؛ دیرباز، عسکر (1384). مباحثی در فلسفه اقتصاد (علم اقتصاد و ارزش‌ها، انسان اقتصادی). قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
    28. گریفمن، کنت (1375). راهبردهای توسعه اقتصادی. ترجمه‌ی: حسین زاغفر و محمدحسین هاشمی. تهران: نشرنی.
    29. لک‌زایی، نجف (1382). اندیشه‌ی سیاسی آیت‌اللّه مطهری. قم: انتشارات بوستان کتاب.
    30. لومفرت، ریچارد (1376). راه‌های گوناگون توسعه. ترجمه‌ی: احمد مجتهد. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
    31. مشیرزاده، حمیرا (1386). تحول در نظریه‌های روابط بین‌الملل. تهران: سمت.
    32. مطهری، مرتضی (1372). مقدمه‌ای بر جهان‌بینی اسلامی: انسان و ایمان. قم: صدرا (چاپ ششم).
    33. ــــــــــــ (1374). تکامل اجتماعی انسان. تهران: انتشارات صدرا (چاپ نهم).
    34. ــــــــــــ (1378). مجموعه آثار (جلدهای سوم و چهارم). تهران: انتشارات صدرا.
    35. ـــــــــــــ (1382). قیام و انقلاب مهدی(عج) ازدیدگاه فلسفه تاریخ. تهران: انتشارات صدرا.
    36. ــــــــــــ (1385). یادداشت‌های استاد مطهری (ج 10). تهران: انتشارات صدرا.
    37. ــــــــــــ (1384). فلسفه تاریخ. تهران: انتشارات صدرا.
    38. ــــــــــــ (1368). انسان کامل. تهران: انتشارات صدرا (چاپ دوم).
    39. ــــــــــــ (1368). سیری در سیره نبوی. تهران: انتشارات صدرا (چاپ ششم).
    40. مصباح، محمدتقی (1378). جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
    41. ملکوتیان، مصطفی (1384). سیری در نظریه‌های انقلاب. تهران: نشر قومس.
    42. میسرا، پراساد (1364). برداشتی نو از مسائل توسعه. ترجمه حمید فراهانی راد. تهران: سازمان برنامه و بودجه.
    43. نوری، میرزاحسین (1408ق). مستدرکات وسائل. قم: موسسه آل‌البیت(ع).
    44. نقیب‌زاده، احمد (1383). تاریخ دیپلماسی و روابط بین‌الملل: از پیمان وستفالی تا امروز. تهران: قومس.
    45. ولفگانگ، زاکس(1377). نگاهی نو به مفاهیم توسعه. ویراسته: فرانس ولفگانگ. ترجمه: فریده فرهی و وحید بزرگی. تهران: نشر مرکز.
    46. هانتینگتون، ساموئل (1375). سامان سیاسی در جوامع دستخوش دگرگونی. ترجمه: محسن ثلاثی. تهران: نشر علم.
    47. هانت، دایانا (1376). نظریه‌های اقتصاد توسعه؛ تحلیلی از الگوهای رقیب. ترجمه: غلامرضا آزاد ارمکی. تهران: نشر نی.
    48. همبرگ، دانیل (1375). الگوهای رشد اقتصادی. ترجمه: مهدی تقوی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

    ب) مقالات

    1. اخلاصی، ابراهیم و خاکسارفرد، عطیه (1394). «واکاومی مفهومی فرانظریه‌پردازی، با تاکید بر چالش‌ها و الزامات آن در جامعه‌شناسی ایران»، راهبرد فرهنگ، شماره بیست ونهم، بهار.
    2. امیدی، مهدی (1390). «نسبت عدالت و پیشرفت با رویکرد به اندیشه اسلامی». خردنامه؛ عدالت در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، تهران: انتشارات همشهری: 184-189
    3. امین مقدسی، محمدجواد (1390)؛ «پیشرفت به‌جای توسعه». روزنامه رسالت، ش7259،
      18 اردیبهشت، ص.6 (انقلاب اسلامی).
    4. توکلی، محمدجواد (1390). «روش‌شناسی تدوین شاخص پیشرفت انسانی بر اساس گفتمان قرآنی»، معرفت اقتصاد اسلامی، بهار و تابستان، شماره 4: 31-56.
    5. جهانیان، ناصر (1389). «پیشرفت عادلانه و وظایف دولت دینی»، اقتصاد اسلامی، سال نهم، ش 35 (پاییز): 33-64.
    6. ذوعلم، علی (1391). «پیشرفت تربیت محور»، مطالعات الگوی پیشرفت اسلامی ایران، سال اول، شماره2، زمستان: 183-200.
    7. زیبایی، حسن (1390). «مطالعه‌ای درباره نسبت ماهوی پیشرفت وعدالت؛ پیشرفت به‌مثابه عدالت». خردنامه؛ عدالت در الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت. تهران: انتشارات همشهری:
      245-253.
    8. سفری، علیرضا (1383)، «وحی در آیینه قرآن، عرفان و برهان». بینات، سال یازدهم، شماره 3، پیاپی، 43: 84-98.
    9. عابدی جعفری، حسن (1374). «بررسی رویکردهای رهبری از دیدگاه مکتب‌های انسان‌شناسی»، فصلنامه مصباح، سال چهارم، شماره 14.
    10. مزیدی، محمد؛ شیخ­الاسلامی، راضیه (1388، بهار و تابستان). «مبانی وجودشناختی و انسان‌شناختی روش‌های تربیتی انسان از دیدگاه قرآن و سیره پیامبراعظم(ص)». اسلام و پژوهش‌های تربیتی، شماره 1: 15-52.
    11. نبوی، عباس (1375). «انسان و جامعه مطلوب توسعه‌یافته از دیدگاه اسلام». مجموعه مقالات اولین همایش اسلام و توسعه. دانشگاه شهیدبهشتی: 37-111.

    منابع عربی

    1. ابن ابی‌جمهور، محمد (1403ق). عوالی اللالی. قم: سیدالشهداء.
    2. ابن‌بابویه، محمدبن علی (1385). علل الشرایع. قم: انتشارات داوری.
    3. تمیمى آمدى، عبدالواحد (1410 ق). غررالحکم و دررالکلم . قم: دارالکتاب الاسلامی (چ دوم).
    4. دیلمی، حسن بن محمد (1412ق). ارشادالقلوب. قم: الشریف الرضی.
    5. قلعجی، محمد (1408ق). معجم لغه الفقهاء دارالنفائس. بیروت: دارالنفائس.
    6. مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحارالأنوار (ج دوم). بیروت: دارإحیاءالتراث.
    7. مسعودی، علی بن حسین (1384). اثبات الوصیه للامام علی بن ابی طالب. قم: انصاریان(چ سوم).
    8. موسسه الاعلمی للمطبوعات (1400ق). مصباح الشریعه. منسوب به امام صادق(ع).

    منابع انگلیسی

    68. Gasper, D. (2006). “Introduction: Working in Development Ethics – a Tribute to Denis Goulet”, Thique ET économique/Ethics and Economics, 4(2), P.1-24.

    69. Goulet, D. (1997). “Development Ethics: a New Discipline”, International Journal of Social Economics, 24(11), P.1160-1171.

    70. Lindholm, C (1990), Charisma, Oxford: Basil Blackwell.

    71. Marangos, John and Astroulakis, Nikos, (2009), the institutional foundation of development ethics”, Journal of Economic Issues, XLIII (2): 381-388.