سوال اساسی نوشتار حاضر این است که حقّ حاکمیت ملی نسبت به نسل‌های بعد از عصر تأسیس چگونه قابل تعریف است و آنان چگونه می‌توانند این حق را در گزینش نظام سیاسی اعمال کنند؟ به‌ویژه اگر قوانین اساسی، برگزاری رفراندوم درباره‌ی اصل نظام سیاسی و یا اصول محوری آن را نپذیرفته باشند. در بررسی این مسأله با روش حقوقی، ضمن پذیرش بدون استثناء اصل حاکمیت ملی، تبیین‌های حقوقی‌ای درباره‌ی عدم امکان بازنگری در برخی اصول کلیدی نظام سیاسی در جمهوری اسلامی ایران ارائه شده است. این محدویت حقوقی در وهله‌ی نخست ناشی از آن است که قانون اساسی، سند اداره و صیانت از نظام سیاسی است؛ لذا ممنوعیت بازنگری در آن‌دسته از اصول قانون اساسی که تغییر آن‌ها به‌منزله‌ی تغییر ماهیت نظام سیاسی باشد، عین صیانت از حق حاکمیت ملت است. ثانیاً، پذیرش این مسأله در تعارض با حق مهم دیگر، یعنی حق ثبات و پیشرفت است. و در وهله‌ی سوم، عقلانیت اندیشه‌ی سیاسی مانع تجویز انهدام نظام سیاسی برخاسته از آن عقلانیت می‌شود؛ فلذا همواره نظام سیاسی خود را عقلانی می‌داند و آن را زیر سوال نمی‌برد. نظام جمهوری اسلامی ایران نیز که بر مبنای اقناع عمومی نسبت به عدم مشروعیت نظام سابق و مشروعیت نظام جایگزین بنیان نهاده شده است، مستثنی از این سه دلیل منطقی نیست. دستاوردهای این نوشتار می‌تواند نقطه‌ی آغازینی برای گفتمان مشروعیت در ادبیات حقوقی و کرسی‌های آزاداندیشی در محافل علمی و آکادمیک باشد.
اداره کل امور فرهنگی و روابط عمومی مجلس شورای اسلامی (1364)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران.
باقرزاده، محمدرضا (1388)، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: انتشارات جامعه الزهرا.
باقرزاده، محمدرضا (آذر و دی 1379)، گذرى بر حقوق متقابل مردم و حاکم در جامعه علوى، مجله معرفت، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، شماره 37.
بوشهری، جعفر (1355)، حقوق اساسی، دانشگاه تهران: دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی.
جمعی از نویسندگان (1388)، درسنامه فلسفه حقوق(ویراست جدید)، قم: انتشارات مؤسسه امام خمینی، تابستان.
جوان آراسته، حسین (زمستان 1379)، حقوق مردم در نگاه امیرالمؤمنین على(ع)، فصلنامه حکومت اسلامى، شماره 18.
10. خمینی، روح الله (1378)، صحیفه امام، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
11. دبیرخانه مجلس بررسی نهایی قانون اساسی (1358)، صورت مشروح مذاکرات مجلس بررسی نهایی قانون اساسی، تهران: انتشارات دبیرخانه‌ی مجلس بررسی نهایی قانون اساسی.
ابتدای صفحه