حفظ نظام، واجبی مطلق یا مشروط؛ با رویکردی به اندیشه‌ی سیاسی امام خمینی(ره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

در ابواب گوناگون فقهی، همواره بر ضرورت حفظ نظام عام اجتماع، حدود و ثغور بلاد اسلامی و نظام سیاسی تأکید، و در مقابل، بر تحریم «اختلال نظام» حکم داده شده است. اگرچه از دیدگاه امام خمینی(ره) «وجوب حفظ نظام» - که به‌عنوان یک حکم کلی یا قاعده‌ی مهم فقهی قابل طرح است - از «واجبات اکیده» شمرده شده است؛ اما این‌که «نظام» به‌چه‌معنی است و وجوب حفظ آن، به‌ویژه نظام سیاسی، واجبی «مطلق» است یا «مشروط»؟ پرسشی است که در این مقاله با محوریت دیدگاه ایشان مورد بررسی قرار خواهیم داد. این تحقیق بر اساس روش جمع آوری، توصیف و تحلیل و سامان‌دهی، تطبیق آرا و در مواردی نقد و بررسی صورت گرفته است. فرضیه‌ی نویسنده این است که اگر مراد امام خمینی(ره) از نظام، «نظام اسلام» بوده باشد، وجوب حفظ آن مطلق است؛ اما اگر منظور ایشان «نظام سیاسی» است، حفظ آن واجب مشروط خواهد بود. هم‌چنین از دیدگاه امام خمینی(ره) حفظ «نظام جمهوری اسلامی» ـ مشروط بر پای‌بندی به اهداف و آرمان‌های خود که بر مبانی و آموزه‌های دینی استوار شده است ـ در حکم حفظ نظام اسلام است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Maintaining the Government: Absolute or Conditioned Necessity (With a Look at Imam Khomeini’s Political Thought)

نویسنده [English]

  • Mohsen Malek-Afzali Ardakani
چکیده [English]

In different juridical domains, the necessity of maintaining the general discipline of the public, borders of the Islamic states and Political government were always emphasized on and in contrast, sanctioning the “Disorder of the Government” has been always insisted. Although from the viewpoint of Imam Khomeini, “the necessity of maintaining of the government” – which can be considered as a general verdict or an important juridical principle – has been numerated among the “absolute necessities”, but the questions “what is government?” and “Is the necessity of maintaining it, specially maintaining the political government, absolute or conditioned?” are to be discussed in this paper by referring to Imam Khomeini’s viewpoints. This research has been done based on data collection, description and data analysis, adapting the viewpoints and sometimes critique and analysis. The presupposition of the researcher is that if Imam Khomeini’s intention by “Government” was “Islamic Government”, maintaining it is absolutely necessary but if his intention was “political government”, maintaining it would be conditionally necessary. Also, from Imam Khomeini’s point of view, maintaining the Islamic Republic government, conditioned to loyalty to its aims and targets which are based on religious bases and didactics, will be considered as equal to maintaining Islam.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maintaining the Government
  • Disorder of the Government
  • Islamic Government
  • Political Government
  • Absolute and Conditioned Necessity
  • Imam Khomeini
  1. قرآن کریم، ترجمه آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی.
  2. نهج‌البلاغه (1379) ترجمه محمد دشتی. قم: انتشارت جمال‌الدین اسدآبادی.
  3. آخوند خراسانی، ملا محمد کاظم (1427ه.ق) کفایة الاصول (نسخه‌ی سه جلدی)، تحقیق: عباس‌علی سبزواری. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم.
  4. آشوری، داریوش (1387) دانشنامه سیاسی. تهران: انتشارات مروارید، چاپ شانزدهم.
  5. آمدی، عبدالواحد بن محمد تمیمی (1366) غررالحکم و دررالکلم. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه.
  6. آملی نجفی، میرزا هاشم (1395 ه.ق) مجمع الافکار و مطرح الأنظار، تحریر محمدعلی اسماعیل‌پور. قم: چاپخانه علمیه.
  7. ابن ابی‌الحدید معتزلی، عبدالحمید (1404ه.ق) شرح نهج‌البلاغه. قم: کتاب‌خانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
  8. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1408ه.ق) لسان العرب. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  9. اسکینر، کوئینتین (1380) ماکیاولی، ترجمه: عزت‌الله فولادوند. تهران: انتشارات طرح نو، چاپ چهارم.

10. بروجردی، سید حسین (1415ه.ق) نهایة الاصول. بیجا: نشر تفکر.

11. حکیم، سید محمدتقی (1418ه.ق) الاصول العامه للفقه المقارن. قم: المجمع العالمی لأهل‌البیت(ع)، چاپ دوم.

12. حیدری، علی نقی (1379) اصول الاستنباط. تهران: دراالکتب الاسلامیة، الطبعة الخامسة.

13. خویی، سید ابوالقاسم (بی‌تا) مصباح الفقاهه. قم: مکتبة الداوری، الطبعه الاولی.

14. شریعتی، روح‌الله (1387) قواعد فقه سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

15. شمس‌الدین، محمد مهدی (1412ه.ق) نظام الحکم و الادارة فی الاسلام. قم: دار الثقافة للطباعة و النشر، الطبعة الثالثه.

16. شیخ صدوق، محمد بن علی بن حسن بن بابویه قمی (1378 ه.ق) عیون اخبارالرضا(ع). بی‌جا: انتشارات جهان.

17. عاملی، شیخ حر (1409ه.ق) وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع).

18. عمید زنجانی، عباس‌علی (1384) قواعد فقه سیاسی (مصلحت). تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر.

19. عمید، حسن (1362) فرهنگ فارسی عمید. تهران: مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ چهارم.

20. غروی، محمدحسین (1374) نهایة الدرایة. بی‌جا: انتشارات سیدالشهدا.

21. گلپایگانی، سید محمدرضا (1410 ه.ق) افاضة العوائد. قم: دارالقرآن الکریم.

22. ماکیاولی، نیکولو (1374) شهریار، ترجمه: داریوش آشوری. تهران: کتاب پرواز.

23. ـــــــــــــ (1388) گفتارها، ترجمه: محمدحسن لطفی. تهران: انتشارات خوارزمی، چاپ دوم.

24. مجلسی، محمدباقر (1404 ه.ق) بحار الانوار. لبنان: مؤسسة الوفاء.

25. مشکینی، میرزا علی (1409 ه.ق) اصطلاحات الاصول. قم: دفتر نشر الهادی، الطبعة الرابعه.

26. مظفر، محمدرضا (بی‌تا) اصول الفقه. قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ پنجم.

27. مکارم شیرازی، ناصر (1428 ه.ق) أنوار الاصول، إعداد احمد قدسی. قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع)، الطبعة الثانیة.

28. ــــــــــــــــــ (1422 ه.ق) بحوث فقهیّة هامّة. قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب(ع).

29. منتظری، حسین‌علی (1376) دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الاسلامیة (ترجمه و تقریر محمود صلواتی). قم: نشر دفتر آیةالله‌ منتظری، چاپ دوم.

30. موسوی الخمینی، امام سید روح‌الله (1415 ه.ق) البیع. بی‌جا: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

31. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1382 ه.ق) تهذیب الاصول، تقریر: جعفر سبحانی. بی‌جا: انتشارات اسماعیلیان.

32. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1376) تنقیح الاصول، تقریر: حسین تقوی اشتهاردی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی

33. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1381) ولایت فقیه: حکومت اسلامی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوازدهم.

34. ـــــــــــــــــــــــــــــ (1386) جواهر الاصول، تقریر: محمدحسن مرتضوی لنگرودی. تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ دوم.

35. ـــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا) استفتائات، ج3، مندرج در لوح مجموعه آثار امام خمینی نرم­افزار نور.

36. ـــــــــــــــــــــــــــــ (بی‌تا) صحیفه‌ی امام، مندرج در لوح مجموعه آثار امام خمینی نرم افزار نور.

37. نایینی، محمدحسین (1382) تنبیه الامة و تنزیه الملة، تصحیح و تحقیق: جواد ورعی. قم: بوستان کتاب.

مقالات:

  1. اراکی، محسن (1378) «جایگاه مردم در نظام حکومتی اسلام از دیدگاه امام خمینی (ره)»، مجموعه مقالات کنگره امام خمینی و حکومت اسلامی، امام خمینی و فلسفه سیاسی (2). قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

ملک افضلی اردکانی، محسن (1391) «مفهوم نظام و کاربرد آن در فقه و اصول»، مجله فقه و اصول، سال 1391، شماره 1/88