ضابطه‌مندی قاعده تزاحم در منافع ملی با مصالح امّت اسلامی (با تاکید بر دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران.

10.22034/sm.2022.540926.1763

چکیده

هدف پژوهش حاضر پاسخ به این سوال است که از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای چه رابطه‌ای بین منافع ملی و مصالح امّت اسلامی برقرار است؟ دیدگاه رایج در پاسخ به این سوال، بر پایه امکان وقوع تزاحم میان این دو مقوله و جستجو برای یافتن اولویت و وجه تقدم یکی بر دیگری استوار است. از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای می‌توان بر اساس اعتقاد به سه مقوله هماهنگی منافع ملی با مبانی نظری اسلام، هماهنگی منافع ملی با هویت ملی و هماهنگی منافع ملی با اهداف فراملی، نفی ذاتی تزاحم میان منافع ملی با مصالح اسلامی را نتیجه گرفت، زیرا از دیدگاه ایشان منافع ملی یک کشور اسلامی جدا از هویت ملی و فرهنگ اجتماعی مردم مسلمان که برگرفته از ارزش‌های اسلامی است، نیست. از دیدگاه آیت‌الله خامنه‌ای، در موارد بسیاری احساس تزاحم ناشی از وجود ابهام است؛ اگر ابهامات نظری و عملی سیاست خارجی دولت اسلامی رفع شود و مبانی آن منقح گردد، بخش مهمی از تناقضات ظاهری در بُعد عمل نیز منتفی خواهند شد. گاهی نیز تزاحم از توهّم منفعت یا مصلحت بوجود می‌آید. دولت اسلامی با در نظر گرفتن مبانی نظری اسلام می‌تواند با دیدی واقع‌گرایانه و بر اساس ضرورت‌های موجود، استراتژی‌ها و تاکتیک‌های مناسبی در سیاست خارجی خود در راستای حفظ منافع ملی و مصالح اسلامی تدارک ببیند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Systematic Principle of Conflict between National Interests and Islamic Community Expediencies (With an Emphasis on the Viewpoint of Āyatollāh Khāmeneii)

نویسنده [English]

  • Mohammad Malekzadeh
Assistant Professor, Research Institute of Islamic Culture and Thought, Tehran; a member of the political studies association of the domain, Qom, Iran.
چکیده [English]

The purpose of the present study is to answer this research question: from the view of Āyatollāh Khāmeneii, what is the relationship between national interests and Islamic community expediencies? The common viewpoint in finding an answer to this question is based on the likelihood of conflict between these 2 categories and search for finding out the priority aspect of one over another. However, from the view of Āyatollāh Khāmeneii, it can be concluded that based on belief in 3 concepts named as consistency between national interests and theoretical foundations of Islam, consistency between national interests and national identity, and consistency between national interests and international objectives, there is innately no conflict between national interests and Islamic expediencies because in his view, national interests of an Islamic country are not separated from the Muslims’ national identity and social culture derived from Islamic values. In his opinion, in many cases, the perception of conflict is out of ambiguity; and if theoretical and practical confusions in the foreign policy of the Islamic government are resolved and corrected, a major part of outer contradictions in practical aspects would also be removed. Sometimes, conflict is out of the illusion of interests or experiences. Islamic government by considering theoretical foundations of Islam and a realistic outlook based on the existing necessities, can provide suitable strategies and techniques in its foreign policy to sustain national interests and Islamic expediencies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Principle of Conflict
  • Foreign Policy
  • Islamic Expediencies
  • National Interests
  • Political Jurisprudence
  • Āyatollāh Khāmeneii
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه.
آبراهامیان، یرواند (1376). ایران میان دو انقلاب. ترجمه ابراهیم گل محمدی و محمدحسن فتاحی. تهران: نشر نی.
آشوری، داریوش (1378). دانشنامه سیاسی. تهران: انتشارات مروارید.
ابن‌شعبه حرّانی، ابی‌محمد (1400ق). تحف ‌العقول. ترجمه و تحقیق علی اکبر غفاری. تهران: اسلامیه.
اصفهانی، ابوالفرج (1385ق). مقاتل الطالبین. بیروت: المکتبه الحیدریه.
ایزدی، بیژن (1371). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
بخشایشی اردستانی، احمد (1387). اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: آوای نور.
پازنیادکف، آلگیس عبدالویچ (1370). تفکر جدید سیاسی در روابط بین‌الملل امروز. در: سید علی قادری، مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی و تحول مفاهیم. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
پاینده، ابوالقاسم (1382). نهج‌ الفصاحه. تهران: دنیای دانش.
پلینو، جک‌ سی؛ آلتون، روی (1375). فرهنگ روابط بین‌الملل. ترجمه حسن پستا. تهران: فرهنگ معاصر.
تقوی، محمدناصر (1377). مصلحت در سیاست خارجی. سیاست خارجی، 12(3).
جوادی آملی، عبدالله (1372). ولایت فقیه. تهران: رجاء.
حقیقت، صادق (1376). مسئولیت‌های فراملی در سیاست خارجی دولت اسلامی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری.
حکیم، سید محمدتقى (1418ق). الأصول العامه. قم: المجمع العالمی لأهل البیت(ع)، چاپ دوم.
خامنه‌ای، سید علی (10/2/1390). بیانات در دیدار با رئیس و اعضای شورای عالی استان‌ها. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=12346
خامنه‌ای، سید علی (11/8/1373). بیانات در دیدار با جمعی از دانش‌‌آموزان و دانشجویان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2731
خامنه‌ای، سید علی (12/7/1368). بیانات در دیدار با مسئولان و کارکنان نهادها و سازمان‌هاى خدماتى و حمایت‏کننده از مستضعفان و محرومان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=342
خامنه‌ای، سید علی (14/3/1398). بیانات به‌ مناسبت سالگرد ارتحال امام خمینی. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=42758
خامنه‌ای، سید علی (14/3/1400). بیانات به‌ مناسبت سالگرد ارتحال امام خمینی. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=47964
خامنه‌ای، سید علی (‌16/2/1387). بیانات در دیدار با مردم کازرون. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3434
خامنه‌ای، سید علی (18/4/1370). بیانات‌ در دیدار با مسئولان‌ وزارت‌ امور خارجه‌ و سفرا و کارداران‌ جمهوری‌ اسلامی‌ ایران. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=518
خامنه‌ای، سید علی (18/8/1385). بیانات در دیدار با دانشگاهیان سمنان. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3362
خامنه‌ای، سید علی (19/11/1390). بیانات در دیدار فرماندهان نیروی هوایی ارتش. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=18989
خامنه‌ای، سید علی (19/11/1391). بیانات در دیدار با فرماندهان و کارکنان‌ نیروی هوائی ارتش. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=21996
خامنه‌ای، سید علی (22/3/1396). بیانات در دیدار با مسئولان نظام. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=36824
خامنه‌ای، سید علی (25/5/1379). بیانات در دیدار با وزیر امور خارجه و سفرای جمهورى اسلامى ایران در خارج از کشور. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=18427
خامنه‌ای، سید علی (25/5/1383). بیانات در دیدار با جمعی از مسئولان وزارت امور خارجه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=1173
خامنه‌ای، سید علی (27/5/1381). بیانات در دیدار با مسئولان، کارداران و سفراى وزارت امور خارجه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=18746
خامنه‌ای، سید علی (30/4/1397). بیانات در دیدار با سفرا و مسئولان وزارت امور خارجه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=40156
خامنه‌ای، سید علی (30/4/1397). بیانات در دیدار سفرا و مسئولان وزارت امور خارجه. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/news-content?id=40156
خامنه‌ای، سید علی (8/6/1384). بیانات در دیدار با رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت. قابل دسترس در:
https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=3304
خراسانی، ملامحمد کاظم (1409ق). کفایة الاصول. قم: مؤسسه آل البیت(ع).
رازی، حسین (1378). مشروعیت، دین و ناسیونالیسم در خاورمیانه. ترجمه سعید حجاریان. فرهنگ و توسعه، شماره 18.
رجایی، فرهنگ (1372). چالش بنیادگرایی و پاسخ غرب. سیاست خارجی، 7(4).
رشید، احمد (1353). اسلام و حقوق بین‌الملل عمومی. ترجمه حسین سیدی. تهران: دانشگاه تهران.
رنجبر، مقصود (1381). اهداف و منافع ملى در سیاست خارجى جمهورى اسلامى ایران. علوم سیاسی، 5(20).
روشندل، جلیل (1374). امنیت ملی و نظام بین‌المللی. تهران: سمت.
زمانی محجوب، حبیب (1385). نقش دین در هویت‌بخشی به ایرانیان. در: محمد منصورنژاد، علی اشرف ‌نظری، دین و هویت. تهران: موسسه مطالعات ملی- تمدن ایرانی.
سبحانی تبریزی، جعفر (۱۳۸۱). الانصاف فی مسائل دام فیها الخلاف. قم: امام صادق(ع)، ج2.
سید باقری، سید کاظم (1394). قدرت سیاسی از منظر قرآن کریم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
سیف‌زاده، حسین (1370). تحول در مفهوم منافع ملی و جایگزینی آن با مصالح متقابل بشری. در: سید علی قادری، مجموعه مقالات اولین سمینار بررسی و تحول مفاهیم. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی: ص97-133.
شبّر، عبدالله (1395). الاخلاق. قم: بصیرتی.
صدر، محمد (1374). امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران، تهدیدات و استراتژی مقابله در زمینه سیاست خارجی. سیاست خارجی، 9(1).
صدر، محمدباقر (1417ق). بحوث فی علم الأصول. قم: مؤسسه دائرة‌المعارف فقه اسلامى، چاپ سوم، ج7.
صدر، محمدباقر (1980م). تعارض الادلّه الشرعیه. تقریر محمود هاشمی. بیروت: دارالکتب اللبنانی.
صفار، فاضل (1429ق). فقه المصالح و المفاسد. لبنان: دارالعلوم.
طباطبایی، محمدحسین (1372). المیزان فی تفسیرالقرآن. قم: انتشارات اسلامی، ج2.
طباطبایی، محمدحسین (1374). المیزان. ترجمه محمدباقر موسوی. ق‍م‌: جامعه مدرسین حوزه علمیه، دفتر انتشارات اسلامی‏‫، ج7، 4.
طباطبایی، محمدحسین (بی‌تا). زمامداری و رهبری. مشهد: سپیده.
عامری، هوشنگ (1370). اصول روابط بین‌الملل. تهران: آگاه.
علی‌بخشی، ابراهیم؛ بیات، محمدحسن (1387). مبانی نظری منافع ملی. تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران.
علیدوست، ابوالقاسم (1388). فقه و مصلحت. قم: فرهنگ و اندیشه اسلامی.
فتح‌الله، احمد (1415ق). معجم الفاظ الفقه الجعفری. عربستان سعودی: المطبعه مطابع المدوخل.
فرانک، رابرت (1383). منفعت فردی و عمل جمعی. ترجمه علی اعظم محمدبیگی. کتاب ماه علوم اجتماعی، شماره 88.
فرانکل، جوزف (1371). نظریه معاصر روابط بین‌الملل. ترجمه وحید بزرگی. تهران: اطلاعات.
قادری، حاتم (1370). اندیشه سیاسی غزالی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
قوام، عبدالعلی (1373). آناتومی تعاملات نظام سیاسی و منافع ملی. سیاست خارجی، 8(1-2).
کلینتون، دیوید دبلیو (1379). دو رویه منفعت ملی. ترجمه اصغر افتخاری. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
کوئن، بروس (1375)، مبانی جامعه‌شناسی. ترجمه غلام‌عباس توسلی و رضا فاضل. تهران: سمت، چاپ هفتم.
لاریجانی، محمدجواد (1369). مقولاتی در استراتژی ملی. تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
لاریجانی، محمدجواد (1375). حکومت اسلامی و مرزهای سیاسی. حکومت اسلامی، 1(2).
مجلسی، محمدباقر (1404ق). بحار الانوار. بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج73.
محمدی، منوچهر (1376). سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، اصول و مسائل آن. تهران: نشر دادگستر.
مصباح یزدی، محمدتقی (1361). آموزش عقاید. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، ج1.
مصباح یزدی، محمدتقی (1375). اختیارات ولی فقیه در خارج از مرزها. حکومت اسلامی، شماره 1.
مصباح یزدی، محمدتقی (1377). اخلاق در قرآن. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ج1.
مطهری، مرتضی (1359). خدمات متقابل اسلام و ایران. قم: صدرا، چاپ دهم.
مطهری، مرتضی (1368). جهاد. تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا (بی‌تا). اصول فقه. قم: انتشارات اسماعیلیان، چاپ پنجم، ج2.
مکارم شیرازی، ناصر (1372). اسلام و حقوق بین‌الملل عمومی. دفتر همکاری حوزه و دانشگاه. تهران: سمت، ج1.
ملک‌زاده، محمد (1385). سیره سیاسی معصومان در عصر حاکمیت. تهران: کانون اندیشه جوان، چاپ دوم.
مورگنتا، هانس جی (1376). سیاست میان ملت‌ها. ترجمه حمیرا مشیرزاده. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
نائینی، محمدحسین (1368). أجود التقریرات. قم: انتشارات مصطفوی، چاپ دوم، ج2.
نائینی، محمدحسین (1376). فوائد الاصول. قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه‌، ج3.
نخعی، هادی (1377). توافق و تزاحم منافع ملی و مصالح اسلامی؛ بررسی تطبیقی سیاست خارجی دولت‌های ملی و اسلامی. تهران: وزارت امور خارجه.
ویک‌لین، جان (1369). مبانی دیپلماسی. ترجمه عبدالعلی قوام. تهران: قومس.
هالستی، کالوی‌یاکو (1388). مبانی تحلیل سیاست بین‌الملل. ترجمه مسعود طارم‌سری و بهرام مستقیمی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
هانتر، شیرین (1380). آینده اسلام و غرب. ترجمه همایون مجد. تهران: نشر و پژوهش فرزان.
Kohn, H. (1944). The idea of Nationalism: Its origin and Background. New York.
Toynbee, A. (1915). Nationality and war. London.