رابطه جامعه و دولت ایران در انقلاب مشروطه براساس نظریه میگدال

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، جامعه‌شناسی سیاسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

2 استادیار، گروه علوم سیاسی، واحد شهرضا، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

10.22034/sm.2022.125284.1533

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی رابطه جامعه و دولت ایران در انقلاب مشروطه بر اساس نظریه میگدال است. در این راستا، به این سوالات پاسخ داده می‌شود که نسبت جامعه و دولت ایران در انقلاب مشروطه چگونه بوده است؟ تضادهای مداخله‌گر در انقلاب مشروطه چگونه بروز می‌یابند؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که جامعه و دولت قاجار بر اساس الگوی نظری میگدال، همواره دولتی ضعیف در برابر جامعه شبکه‌ای متنفّذ و قوی بود. اختلاف‌ها از متمم قانون اساسی آغاز گردید و باعث تقسیم علما به دو گروه مشروعه‌خواه و مشروطه‌خواه شد. افزون بر تضاد گفتمان دستگاه دینی در مواجهه با انقلاب مشروطه، دو عامل اساسی دیگر موجب چند دستگی در جناح روحانیت شد: اول: عدم مرکزیت نهادهای مذهبی شیعه و دوم: اختلافات عدیده و عمدتاً سیاسی که از قبل میان علمای شیعه وجود داشت و با شروع انقلاب فزونی گرفت. در انقلاب مشروطه هر کدام از بازیگران سیاسی به تعبیر میگدال «سیاست و استراتژی بقای» متعارض و شکننده‌ای به روش‌های گوناگون مانند مخالفت و دشمنی، تحصن و بست‌نشینی، مشروعه‌خواهی، کودتا، کشتن مشروطه‌خواهان، ترور و سرکوب مخالفان، تعویض دولت‌ها، هواداری از استبداد قاجار و کشورهای بیگانه، عقد قراردادهای خارجی و غیره ارائه نمودند که نتوانست نقطه اشتراک و اجماعی بیابد. اینها همه صحنه را آماده پیدایش اندیشه‌های ملی‌گرایی و جمهوری‌خواهی بر ضد حکومت و قانون اساسی مشروطه کرده بود و سرانجام به ظهور دیکتاتوری رضاخان منتهی گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between Society and Government in the Constitutional Revolution Based on Migdal’s Theory

نویسندگان [English]

  • Darab JalilPiran 1
  • Hasan Malaekeh 2
  • Bashir Smaeili 2
1 PhD student, Political Sociology, Shahreza Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Political Science, Shahreza Branch, Islamic Azad University, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The purpose of the present study is to review the relationship between society and government in the constitutional revolution based on Migdal’s theory. In this regard, the following questions are answered: What was the relationship between Iranian society and government in the constitutional revolution? How did intervening paradoxes occur in the constitutional revolution? The method of study is descriptive-analytic and the results showed that based on Migdal’s theory, the Qajar society and government represented a weak state in front of a network of influential and powerful communities. The disagreements began with the amendment to the constitution and divided the scholars into 2 groups of religion-seekers and constitutionalists. In addition to the contradiction between the religious system and the constitutional revolution, 2 other basic factors caused disunity among the clergymen: First, Shi’ite religious institutions were not pivotal back then; second, there had been numerous, mostly political, disagreements among Shi’ite scholars since before which were intensified with the revolution. In the constitutional revolution, each of the political actors adopted contradictory and fragile “survival politics and strategies” through different methods such as opposition and enmity, taking refuge to a sanctuary, religion-seeking, coup detat, killing the constitutionalists, assassination and suppression of opponents, changing the governments, supporting the tyranny of the Qajar and foreign countries, making foreign contracts and so on that could not reach any commonality and consensus. These factors paved the ground for the emergence of nationalist and republican ideas against the constitutional state and law and finally led to the rise of the Rezā Khān dictatorship.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Constitutional Revolution
  • Migdal’s Theory
  • Society
  • Government
  • Qajar Dynasty
آجودانی، لطف‌الله (1390). علما و انقلاب مشروطیت ایران. تهران: کتاب آمه، چاپ سوم.
آجودانی، ماشاء‌الله (1387). مشروطه ایرانی. تهران: اختران، چاپ نهم.
آدمیت، فریدون (1340). فکر آزادی و مقدمه نهضت مشروطه ایران. تهران: سخن.
آدمیت، فریدون (1387). ایدئولوژی نهضت مشروطیت. تهران: گستره.
آرین‌پور، یحیی (1387). از صبا تا نیما: تاریخ 150 سال ادب فارسی. تهران: زوّار، ج3.
ابراهیم بای سلامی، غلام‌حیدر (1384). مناسبات دولت و جامعه از دیدگاه جامعه‌شناسی. نامه علوم اجتماعی، شماره30.
احتشام السلطنه، محمود (1392). خاطرات. به کوشش سید محمدمهدی موسوی. تهران: زوار.
ایوانف، الکسوویچ (1357). انقلاب مشروطه ایران. ترجمه آذر تبریزی. تهران: شبگیر.
براون، ادوارد گرانویل (1376). انقلاب مشروطیت ایران. ترجمه مهری قزوینی؛ ویراستار سیروس سعدوندیان. تهران: کویر.
بشیریه، حسین (1387). دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران دوره جمهوری اسلامی ایران. تهران: نگاه معاصر.
بهار، ملک شعراء (1387). تاریخ مختصر احزاب سیاسی در ایران. تهران: زوار، ج1-2.
جواهری، مریم (1380). نقش علما در انجمن‌ها و احزاب دوران مشروطیت (1284-1299). تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
حائری، عبدالهادی (1394). نخستین رویارویی اندیشه‌گران ایران با دو رویه تمدن غرب. تهران: امیرکبیر، چاپ ششم.
حبیبی خوزانی، محمد (1387).گفتمان مشروطه اسلامی. بی‌جا: بی‌نا.
سمیعی اصفهانی، علیرضا (1387). جامعه قدرتمند، دولت ضعیف تبیین جامعه‌شناختی مناسبات دولت- جامعه در ایران عصر قاجار. سیاست، 38(3).
عنایت، حمید (1380). اندیشه سیاسی در اسلام معاصر. ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی. تهران: خوارزمی، چاپ چهارم.
غنی، سیروس (1378). ایران، برآمدن رضاخان، برافتادن قاجار و نقش انگلیس‌ها. ترجمه حسن کامشاد. تهران: نیلوفر، چاپ دوم.
کاتوزیان، محمدعلی (1396). تضاد دولت و ملت، نظریه تاریخ و سیاست در ایران. تهران: نشر نی، چاپ سیزدهم.
کسروی، احمد (1396). تاریخ مشروطه ایران. تهران: نگاه، چاپ نهم.
ملائی توانی، علیرضا (1381). مشروطه و جمهوری: ریشه‌های نابسامانی نظم دموکراتیک در ایران. تهران: نشر گستره.
ملک‌زاده، مهدی (1373). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: علمی، چاپ چهارم، ج2.
مومنی، باقر (1352). ایران در آستانۀ انقلاب مشروطیت. تهران: صدای معاصر.
میگدال، جوئل (1395). دولت در جامعه. ترجمه دلفروز. تهران: کویر.
نجفی قوچانی، سید محمدحسن (1379). برگی از تاریخ معاصر (حیات الاسلام فی احوال آیة الملک العلّام). تصحیح ر.ع.شاکری. تهران: نشر هفت.
هدایت، مهدیقلی (1389). خاطرات و خطرات (توشه‌ای از تاریخ شش پادشاه و گوشه‌ای از دوره زندگی من). تهران: زوار، چاپ پنجم.
یزدانی، سهراب (1386). صور اسرافیل، نامه آزادی. تهران: نی.