مناسبات آزادی و امنیت سیاسی در اندیشه آیت‌الله نائینی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران؛ عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه، قم، ایران.

10.22034/sm.2022.549149.1839

چکیده

هدف پژوهش حاضر بررسی مناسبات آزادی و امنیت سیاسی در اندیشه آیت‌الله نائینی است. فرهنگ دیرینه استبداد در ایران سبب فهم آزادی در پسِ استبداد شده و در عین حال، استبداد مُنادی امنیت تلقی گردیده است. از این‌رو با فروپاشی استبداد، طغیان آزادی‌ها و هرج و مرج عارض می‌شد که امنیتِ منبعث از استبداد نیز نابود می‌گردید‌. تجربه استبداد قاجار و هرج و مرجِ پسامشروطه تبلور عینی این فرهنگ است. محقق نائینی، فقیه و اصولی برجسته، در چنین شرایطِ مُلتهبی به اندیشه‌ورزی درباره حکومت، استبداد، امنیت، آزادی و... پرداخت و کوشید مفاهیم جدید را با ابتنای بر اصول و قواعد فقهی، تفسیر و تبیین نماید و به اقتضای عصر خود، نظم مطلوب شرع را تعریف کند که مفاهیم آزادی و امنیت سیاسی ذیل آن امکان تعریف بیابند. با عنایت به محیط مُلتهب عصر مشروطه و رویکرد اصولی نائینی، این سؤال مطرح می‌شود که چه نسبتی میان آزادی و امنیت سیاسی در اندیشه نائینی وجود دارد؟ پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با بهره‌گیری از روش هرمنوتیک اسکینر، نشان داد که نائینی با رهجویی سیاست، آزادی و امنیت از دل شریعت و تعریف شرع به ‌عنوان نقطه‌ عزیمت اندیشه‌ورزی، حکومت ‌ولایتیه را نظام مطلوب و مَمضی شرع‌ تعریف نموده که در سایه آن و بر اساس تعالیم شرع، بین امنیت سیاسی و آزادی، تعامل و بلکه تلازم حاکم است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship between Freedom and Political Security in the Idea of Āyatollāh Nā’ini

نویسنده [English]

  • Mohammad Esmaeil Nabatian
Assistant Professor, Faculty of Education and Islamic Thought, University of Tehran, Tehran; a member of the political studies association of the domain, Qom, Iran.
چکیده [English]

The purpose of the present study is to review the relationship between freedom and political security in the ideas of Āyatollāh Nā’ini. The deep-rooted culture of absolutism in Iran has led to the perception of freedom as something that happens after autocracy, yet autocracy has been considered as the harbinger of security. Thus, upon the collapse of autocracy, the outburst of freedom and chaos would occur to destroy the security of autocracy. The experience of Qajar absolutism and then the chaos after the constitutional revolution is an objective manifestation of this culture. In such a chaotic condition, Mohaqqeq Nā’ini, an eminent jurist and Osouli, dealt with reflection upon governance, autocracy, security, freedom, … and attempted to interpret these new concepts based on jurisprudential principles and tenets. He tried to define favorite order of Islam with respect to the circumstances of his era so that concepts of freedom and political security could be defined under that favorite order. Regarding the disorderly condition of the constitutional era as well as Nā’ini’s Osouli approach, this question is raised: what is the relationship between freedom and political security in his idea? Using descriptive-analytic method and Skinner’s hermeneutic paradigm, the present study showed that Nā’ini has derived the conception of politics, freedom, and security from the heart of religion and has defined religion as the source of thinking so he defined Wilāyatiyah government as the favorable and permissible order in religion. He believes that in the light of Wilāyatiyah government and based on religious instructions, there is interaction and even correlation between political security and freedom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Freedom
  • Security
  • Autocracy
  • Skinner’s Hermeneutic Method
  • Āyatollāh Nā’ini
  • Political Security. 
نهج‌البلاغه. حسین سید رضی؛ ترجمه محمد دشتی. قم: نشر امام علی(ع)، 1369، چاپ دوم.
آخوند خراسانی، محمدکاظم (1406ق). حاشیه کتاب المکاسب. تحقیق سید مهدی شمس‌الدین. تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
اخوان کاظمی، بهرام (1386). امنیت در نظام سیاسی اسلام. تهران: کانون اندیشه جوان.
اسکینر، کوئنتین (1380). ماکیاولی. ترجمه عزت‌الله فولادوند. تهران: طرح نو.
انصاری، مرتضی (1422ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بوزان، باری (1378). مردم دولت‌ها هراس. ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی.
بوزان، باری؛ ویور، الی؛ دوویلد، پاپ (1392). چارچوبی تازه برای تحلیل امنیت. ترجمه علیرضا طیّب. تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
پورسعید، فرزاد (1392). فرهنگ توصیفی اصطلاحات امنیت. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حائری، عبدالهادی (1392). تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم نجف. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی اکبر (1377). لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
سلیمانی، جواد (1382). حدود و جایگاه آزادی در اندیشه سیاسی میرزای نائینی. شرق‌شناسی نوین و انقلاب اسلامی، شماره 3: ص241-274.
سلیمانی، کریم؛ رفعتی پناه مهرآبادی، مهدی (1393). مفهوم آزادی نزد روشنفکران ایرانی پیش از انقلاب مشروطه. مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره22: ص53-76.
عنایت، حمید (1372). اندیشه سیاسی در اسلام معاصر. ترجمه بهاءالدین خرمشاهی. تهران: خوارزمی.
فیرحی، داوود (1372). اندیشه سیاسی شیعه در دوره قاجاریه. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه علوم سیاسی. تهران: دانشگاه تهران.
لک‌زایی، نجف؛ نباتیان، محمداسماعیل؛ کریمیان کریمی، نورالله (1395). امنیت ملی دولت اسلامی از منظر فقه شیعه. سیاست متعالیه، شماره14: ص41-60.
متقی هندی، علاءالدین علی بن حسام (1431ق). کنز العمال فی سنن الاقوال و الافعال. بیروت: دار احیاء التراث العربی،
ج3.
مستشارالدوله، میرزا یوسف (1386). یک کلمه. تهران: انتشارات بال.
منتسکیو (1395). روح القوانین. ترجمه و نگارش علی اکبر مهتدی. تهران: امیرکبیر.
میراحمدی، منصور (1399). آزادی در فلسفه سیاسی اسلام. قم: بوستان کتاب.
نائینی، محمدحسین (1393). تنبیه‌الامه و تنزیه‌المله. تحقیق سید جواد ورعی. قم: بوستان کتاب قم.
نجفی، موسی (1379). حوزه نجف و فلسفه تجدد در ایران. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نوذری، حسینعلی؛ پورقلی، مجید (1389). روش‌شناسی مطالعه اندیشه سیاسی؛ متدولوژی کوئینتن اسکینر. علوم سیاسی، شماره11: ص95-119.