زمینه‌های سیاسی و اجتماعی و تاثیر آن بر اندیشه سیاست‌نامه‌نویسی ایران دوره اسلامی (با تاکید بر نظریه بحران توماس اسپریگنز)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق، موسسه آموزش عالی فروردین قائمشهر، مازندران، ایران

2 دکتری، علوم سیاسی، واحد بابل، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران.

3 دکتری، علوم سیاسی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، مازندران، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر تبیین تاثیر قدرت سیاسی- اجتماعی حاکم و الزامات زمانه بر انگاره اندیشمندانی همچون خواجه نظام‌الملک، کاشفی و محقق سبزواری در سیاست‌نامه‌نویسی است. روش پژوهش کیفی بوده و با توجه به روش نظری اسپریگنز به این سوال پرداخته شده است که قدرت سیاسی- اجتماعی حاکم چه تأثیری بر انگاره سیاست‌نامه‌نویسی خواجه ‌نظام‌الملک، واعظ کاشفی و محقق سبزواری داشته است؟ نتایج نشان می‌دهد که سیاست‌نامه‌‌نویسی در دوران زیست اندیشمندان مورد بحث، اساساً متأثر از ساختار سیاسی و اجتماعی قدرت، در وجه ایجابی یا سلبی و بازتاب مصالح اقتدار سیاسی بوده است؛ به گونه‌ای که می‌توان هدف از نگارش اکثر این آثار را که در قالب‌های گوناگون سرشت خاصی دارند و نشأت گرفته از وضعیت سیاسی و اجتماعی جامعه آن عصر هستند، مصلحت‌گرایی سیاسی برای حفظ وضع موجود حاکم دانست. در سیرالملوک، خواجه نظام‌الملک، گفتمان مطلقه شاهی را صورت‌بندی کرده و آن را برای رسیدن به جامعه آرمانی و رهایی از مشکلات اجتماعی- سیاسی و نیز عقیدتی جامعه اسلامی برمی‌گزیند و با احیای اندیشه سیاسی ایرانشهری و تبیین آن به عنوان الگوی عملی سلاطین در دوره سلجوقی، نقش برجسته‌ای را ایفا نموده است. اخلاق محسنی نیز که از ذهن کاشفی به عنوان اهل قلمی با شخصیت متساهل و پایبند به سنّت فکری ایرانی، اما در یک شرایط بحرانی از نوع غلبه خشونت و شمشیر تراوش کرده، به خوبی نشان می‌دهد که نیاز زمانه یعنی آبادانی، عدالت پیشگی، خردورزی و بزرگ داشتن اهل قلم را درک کرده است. در وضعیتی که محقق سبزواری به ‌عنوان اندیشمندی تراز اول مسئولیت خود دانست که با شناخت از جامعه و حکمرانی به نوشتن سیاست‌نامه‌ خود اقدام نماید، حاصل آن درهم کُنشی قدرت و قلم برای نیل به تقویت بنیان پادشاهی صفوی و نیز تقویت مشروعیت الهی آن بوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Political and Social Backgrounds and their Impact on the Idea of Writing Book-of-Politics during the Islamic Period of Iran (with an Emphasis on Spragens’ Crisis Theory)

نویسندگان [English]

  • Husayn Foroughiniya 1
  • Sayyid Mohsen Hosseini Far 2
  • Farzad Mohammadpour Tahman 3
1 Assistant Professor, Law Department, Farvardin Ghaemshahr Institute of Higher Education, Mazandaran, Iran
2 PhD, Political Science, Babol Branch, Islamic Azad University, Mazandaran, Iran
3 PhD, Political Science, Chalous Branch, Islamic Azad University, Mazandaran, Iran.
چکیده [English]

The purpose of the present study is to explain the effect of dominant social and political power and time requirements on the ideas of some thinkers such as Khājeh Nezām al-Molk and Mohaqqeq Sabzevāri in writing book-of-politics. The method of research is qualitative and with regard to Spragens’ methodology, it deals with the following question: What have been the effects of dominant social and political power on the idea of writing book-of-politics by Khājeh Nezām al-Molk, Vā’ez Kāshefi, and Mohaqqeq Sabzevāri? The results show that writing book-of-politics during the period of the above thinkers at issue has basically been under the influence of political and social structure of power, either in its positive or negative aspect, and reflected the interests of political authority. Thus, it can be perceived that the purpose of writing most of these works with special features originating from the political and social condition of the society back then has been to sustain the status quo. In such a situation, Mohaqqeq Sabzevāri as a pioneer scholar deemed it his duty to write his book-of-politics with the recognition of society and governance and it led to an interaction between power and pen in order to foster foundation of the Safavid kingdom and its divine legitimacy.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Writing Book-of-Politics
  • Khājeh Nezām al-Molk
  • Political Power
  • Akhlāq-e Mohseni
  • Thomas Spragens’ Crisis Theory
  • Mohaqqeq Sabzevāri
  • Political Order

مراجع

اخوان کاظمی، بهرام (1385). امنیت و راه‌کارهای تأمین آن در اندیشه‌ محقق سبزواری. پژوهشنامه‌ علوم سیاسی، شماره 4: ص144-165.
اسپریگنز، توماس (1392). فهم نظریه‌های سیاسی. ترجمه فرهنگ رجایی. تهران: آگاه.
اسلامی، روح‌الله؛ خواجه سروی، غلامرضا (1392). تکنولوژی‌های قدرت در سیاست‌نامه خواجه نظام‌الملک. پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال1، شماره 4: ص26-1.
برزگر، ابراهیم (1383). مسألۀ فلسطین در اندیشۀ سیاسی اسلام معاصر و روش جُستاری اسپریگنز. پژوهش حقوق و سیاست، سال6، شمارۀ 74: ص45-74.
تاجیک نشاطیه، نرگس (1394). خوانش تفسیری اخلاق محسنی به‌مثابه اندرزنامه سیاسی عصر تیموری. مطالعات میان رشته‌ای در علوم انسانی، دوره7، شماره ۳، پیاپی ۲۷: ص95-125.
جعفریان، رسول (1386). تاریخ تشیع در ایران: از آغاز تا طلوع دولت صفوی. تهران: نشر علم.
جوانپور هروی، عزیز (1386). مبانی مدیریت سیاسی در اندیشه خواجه نظام‌الملک طوسی. علوم مدیریت، شماره 3: ص21-7.
حاج بابایی، محمدرضا؛ شهبندی، محمود (1391). ابعاد فساد از دیدگاه خواجه نظام‌الملک توسی. سیاست، دوره‌ ۴۲،
شماره ۲: ص59-75.
حضرتی، حسن؛ مقیمی، غلامحسن (1388). نگاهی اجمالی به حیات و اندیشه سیاسی ملاحسین واعظ کاشفی.‌ حکومت اسلامی، سال3، شماره‌3: ص125-151.
حقیقت، سید صادق؛ حجازی، حامد (1389). نگاهی انتقادی به کاربرد نظریه بحران اسپریگنز در مطالعات سیاسی. علوم سیاسی، سال13، شماره 49: ص49-1.
دانشگاه کمبریج (1382). تاریخ ایران، دوره تیموریان. ترجمه یعقوب آژند. تهران: جامی، ج6.
دبیری‌نژاد، بدیع‌الله (1384). سلاجقه و گسترش ادب ترکی. چشم‌انداز ارتباطات فرهنگی، شماره ۱۷: ص60-58.
سبزواری، محمدباقر (1383). روضه الانوار عباسی. مقدمه و تصحیح اسماعیل چنگیزی اردهایی. تهران: میراث مکتوب.
سلیمان راوندی، محمد بن علی (1364). راحه الصدور و آیه السرور در تاریخ آل سلجوق. تصحیح محمد اقبال. تهران: انتشارات امیرکبیر.
شاکری، سید رضا (1395). اهمیت نظریه سیاسی در نسبت با علم سیاست، بررسی و نقد کتاب فهم نظریه‌های سیاسی. پژوهشنامۀ انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، سال16، شماره 41: ص97-115.
طباطبایی، سید جواد (1364). مقدمه‌ای بر تاریخ اندیشه سیاسی در ایران. معارف، شماره 5: ص14-29.
غنی، قاسم (1383). تاریخ عصر حافظ (بحث در آثار و افکار و احوال حافظ). تهران: زوّار، چاپ نهم.
فتح قبادپور جهان‌آباد، علی (1399). منازعات فرقه‌ای ری در عصر سلجوقیان. پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، شماره٢: ص207-222.
فدایی مهربانی، مهدی (1397). حکمت عملی در میانه واعظ کاشفی و محقق سبزواری. روزنامه‌ فرهیختگان آنلاین، بخش اندیشه.
فرهانی منفرد، مهدی (1382). پیوند سیاست و فرهنگ در عصر زوال تیموریان و ظهور صفویان (873-911). تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
قادری، حاتم (1380). اندیشه سیاسی در اسلام و ایران. تهران: انتشارات سمت.
کاشفی، حسین (1321). اخلاق محسنی. تهران: چاپ سنگی.
گوهری فخرآباد، مصطفی؛ قنوات، عبدالرحیم (1395). نزاع دیوانیان و نظامیان در اندیشه سیاسی ملاحسین واعظ کاشفی. تاریخ و فرهنگ، دوره‌ 48، شماره 1: ص9-29.
لک‌زایی، نجف (1376). درآمدی بر اندیشه‌ سیاسی محقق سبزواری. حکومت اسلامی، سال2، شماره‌3.
لک‌زایی، نجف (1380). اندیشه سیاسی محقق سبزواری. قم: بوستان کتاب.
لک‌زایی، نجف؛ باقریان، زهره (1388). نگرش تاریخی محقق سبزواری در کتاب روضه الانوار عباسی. تاریخ اسلام، سال10، شماره مسلسل 37: ص7-36.
ناظرزاده کرمانی، فرناز (1376). اصول و مبادی فلسفه سیاسی فارابی. تهران: انتشارات دانشگاه الزهرا.
نظام‌الملک، حسن بن علی (1380). سیرالملوک (سیاست‌نامه). به اهتمام هیوبرت دارک. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
هدایتی، ابوالفضل (1378). سلوک سیاسی نظام‌الملک. حکومت اسلامی، شماره ۱۳: ص88-112.
Aladashvili, B. (2017). Fearless: A Fascinating Story of Secret Medieval Spies. Kindle Publishing.
Gerber, H. (1992). Economic Thought of Nizam al-Mulk al-Tusi. In: AbulHasan M. Sadiq & A. Ghazali (eds.), Readings in Islamic Economic Thought. Kuala Lumpur: Longman Malaysia.
Meri, J.W. (2005). Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. Routledge.
Roemer, H.R. (1986). The Safavid Period. The Cambridge History of Iran: The Timurid and Safavid Periods. Cambridge: Cambridge University Press, Vol.6.
Streusand, D.E. (2011). Islamic Gunpowder Empires: Ottomans, Safavids, and Mughals. Boulder. Col: Westview Press.
Zaporozhets, V.M. (2012). The Seljuks. European Academy of Natural Sciences.
سیاست متعالیه
دوره 9، شماره 34
مهر 1400
صفحه 121-136

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار