برنامه اصلاحیِ حوزه علمیه قم و الازهر و کارآمدی آ نها در تحولات سیاسی ایران و مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

مراکزِ علوم دینی شیعی و اهل سنت همواره در طول تاریخ، مبدأ تحولات بنیادین در جوامع اطراف خود بوده اند. حوزه علمیه قم و الازهر، دو نهاد علمی معتبر شیعه و اهل سنت به شمار می روند که در دوره معاصر، بیشترین تأثیرات و ایفای نقش را در مسائل سیاسی اجتماعیِ دو کشورِ ایران و مصر و حتی مناطقِ شیعی و اهل سنت داشت هاند. هدف این نوشتار، بررسی تطبیقی پروژ ههای اصلاحاتی است که در حوزه علمیه قم و الازهر اعمال شد و همچنین واکاوی آثار و پ یآمدهایِ سیاسی اجتماعی آ نها در دو کشورِ یادشده است. در این نوشته، از منابعِ اسنادی با روشِ تحلیلی - توصیفی بهر هگیری خواهد شد. بر اساسِ نتایجِ به دست آمده، اصلاحاتی که در حوزه علمیه قم انجام گرفت، در مقایسه با اصلاحات اعمال شده در الازهر، در تحول سیاسی اجتماعی جامعه هدف خود، نقش و کارآمدی بیشتری داشته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Revising Programs of Qom Hawzah and Al-Azhar and their Efficiency in Political Changes of Iran and Egypt

نویسنده [English]

  • Mohammad Ali Mir-Ali
چکیده [English]

The Shia and Sunni religion sciences centers have been always starters of fundamental changes in their surrounding societies. Qom Hawzah and Egypt’s Al-Azhar are considered two credible scientific foundations of the Shia and Sunni which, in the contemporary age, have had much influence and role playing in the socio-political issues of the two countries of Iran and Egypt and even their surrounding Shia and Sunni regions. The goal of this paper is comparative analysis of the revising programs implemented in Qom Hawzah and Al-Azhar and also analyzing their socio-political effects in the two aforementioned countries. In the present paper, referential resources were used with analyticaldescriptive method. Based on the obtained result, the revising programs done in Qom Hawzah had more role and efficiency in its socio-political target population than Al-Azhar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Revising Program
  • Qom Hawzah
  • Al-Azhar
  • political changes
  • Iran
  • Egypt
  1. ابن­عبدالقادر، أحمدبن علی؛ العبیدی، أبوالعباس الحسینی؛ المقریزی، تقی‌الدین (1418 ق)، المواعظ والاعتبار بذکر الخطط والآثار، بیروت، دار الکتب العلمیة، الأولى.
  2. اسدآبادی، سید جمال­الدین (1312ش)، مقالات جمالیه، نگارش: میرزا لطف‌الله­خان و استنساخ.
  3. امین، احمد (1376)، پیشگامان مسلمان تجددگرائی در عصر جدید، ترجمه: حسن یوسفی اشکوری، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
  4. توکلی، یعقوب (1373)، اسلام­گرائی در مصر، تهران، نشر حدیث، چاپ اول.
  5. جمعی از نویسندگان (1375)، سید جمال حوزه‌ها، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
  6. جوادزاده، علیرضا (1385)، زیر نظر سید محسن صالح، جامعه مدرسین از آغاز تاکنون، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ج1، چاپ اول.
  7. الجوادی، محمد (2009م)، الشیخ الظواهری و الاصلاح الازهری، القاهره، مکتبه الشروق الدولیه، الطبعه الاولی.
  8. حر عاملى (1409)، وسائل الشیعه، قم، مؤسسه آل­البیت(ع).
  9. حلبی، علی­اصغر (1350)، زندگی و سفرهای سید جمال‌الدین اسدآبادی، تهران، انتشارات
    زوار.

10. خدوری، مجید (1374)، گرایش‌های سیاسی در جهان عرب، ترجمه عبدالرحمن عالم، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی، چاپ سوم.

11. خمینی، روح­الله (1378)، صحیفه امام، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

12. ـــــــــــــ (1382)، تهذیب‌الاصول، اسماعیلیان.

13. ـــــــــــــ (1385)، ولایت فقیه، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ یازدهم.

14. ـــــــــــــ (بی‌تا)،  کشف‌الاسرار، (بی‌جا)، انتشارات محمد.

15. داج، بایارد (1367)، دانشگاه الازهر؛ تاریخ هزار ساله تعلیمات اسلامی، ترجمه: آذر میدخت مشایخ فریدنی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

16. روحانی، سیدحمید (1359)، بررسی و تحلیل از نهضت امام خمینی، انتشارات راه امام، چاپ ششم.

17. صالح، سیدمحسن (1378)، یاران صادق آفتاب؛ درنگی در پیشینه و تلاش‌های جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.

18. عماره، محمد (1391)، بیداری اسلامی؛ انقلاب مصر، ترجمه: مهدی عوض­پور، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، چاپ اول.

19. عنایت، حمید (1385)، سیری در اندیشه سیاسی عرب، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ ششم.

20. فخرالدین طریحی (1416ق)، مجمع­البحرین، کتابفروشى مرتضوى‌.

21. الفقی، محمد کامل (بی‌تا)، الأزهر وأثره فی النهضة الأدبیة الحدیثة، القاهره، المطبعة المنیریة بالأزهر الشریف.

22. قدسی، احمد (1380)، بیش از نیم­قرن خدمت به مکتب اهل بیت(ع)؛ زندگی‌نامه حضرت آیت الله مکارم شیرازی، قم، انتشارات نسل جوان.

23. کدیور، جمیله؛ (1373)، مصر از زاویه‌ای دیگر، تهران، اطلاعات.

24. کرباسچی، غلامرضا (1380)، تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی [تاریخ حوزه علمیه قم]، چ اول، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی با همکاری بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی.

25. کرمانی، حجتی (1376)، بعثت، تهران، سروش، چاپ دوم.

26. کلینى، محمد بن یعقوب (1365ش)، الکافی، دار الکتب الإسلامیة تهران.

27. کمبریج (1371)، سلسله پهلوی و نیروهای مذهبی به روایت تاریخ کمبریج، ترجمه: عباس مخبر، تهران، طرح نو، چاپ اول.

28. مراغی، محمد مصطفی (1936)، تطور التعلیم فی‌الازهر، المقتطف.

29. موثقی، سیداحمد (1386)، جنبش­ اسلامی معاصر، ویراسته ابراهیم برزگر، تهران، سمت، چاپ نهم.

30. وردانی، صالح (1382ش)، شیعه در مصر از امام علی(ع) تا امام خمینی(ره)، ترجمه: عبدالحسین بینش، تهران، موسسه دائره المعارف فقه اسلامی.

31. میرعلی، محمدعلی (بهار 1393)، «الازهر و نقش آن در تحولات سیاسی‌ اجتماعی مصر»، فصلنامه پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، ش10، ص 99-122.

32. ــــــــــــــــ، «نظریه اطاعت از حاکم جائر در فقه سیاسی اهل سنت»، فصلنامه حکومت اسلامی، ش65، 1391، ص 125-150.

33. خسروشاهی، سید هادی (1389)، «انتفاضه مصر و تفاوت آن با انقلاب‏های مخملی»، ماهنامه معارف، ش 83، ص41-44.

34. آقائی، عبدالرضا (پائیز1391)، «علل و چگونگی تأسیس حوزه علمیه قم»، رشد آموزش تاریخ، شماره 48، ص14-19.

  1. 35.  [بی‏نا] (سیبتمبر1928)، «الانقلاب الفکری حول الازهر و اصلاحه»، مجله العصور، العدد13.

36. رضوی، مرتضی (پائیز 1389)، «درباره تحول در حوزه علمیه به مناسبت مطالبات مقام معظم رهبری در مسافرت به قم»، سمات، ش 3، ص 48-56.

37. سبحانی تبریزی، جعفر (زمستان 1388)، «حوزه علمیه قم و نیازهای آینده»، کلام اسلامی، ش72، ص 125-131.

38. سلطانی طباطبایی، سیدمحمد، «مصاحبه با آیة الله سیدمحمدباقر سلطانی طباطبائی»، مجله حوزه، فروردین و اردیبهشت 1370، ش44-43، مندرج در پایگاه اطلاع­رسانی حوزه.

39. سویدان، احمد محمد (1986م)، «تاریخ الجامع الازهر»، مجله الفکر العربی، العدد 44،
ص 131-146

40. شجاعی زند، علیرضا (پائیز 1375)، «دین و دولت»، مجله راهبرد، شماره 11، ص 1-40.

41. الشمیس، عبدالمنعم (ابریل 1982)، «ترجمة فکریة الاستاذ الامام محمد عبده»، مجله الجدید، العدد 246.

42. فضل‌الرحمن، (19مرداد 1384)، «اصلاح در سنتی‌ترین دانشگاه‌های جهان»، ترجمه مجید مرادی، خردنامه همشهری (ضمیمه هفتگی اندیشه)، شماره 61.

43. مجله الفتح، شماره­های 19، 14ربیع­الثانی 1345؛ 22، 6 جمادی­الاولی 1345؛ 28، 18
جمادی­الثانی 1345؛ 35، 8 شعبان 1345؛ 108، 23 صفر 1347؛ 109، 1 ربیع­الاول 1347.

44. المراغی (سیبتمبر 1928م)، «اصلاح الازهر»، مجله العصور، العدد13.

45. السیوف، احمد، (تحلیلگر مسائل سیاسی الاهرام مصر)، عزل مرسی کودتای نظامی، سایت شفقنا shafaqna.com/.

46. مطهرى، مرتضی، مجموعه آثار، نرم­افزار نور.