تبارشناسی قاعده مصلحت در فقه سیاسی شیعه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

مصلحت را می‌توان از جمله قواعد کاربردی در حوزه اداره جامعه قلمداد نمود که به‌واسطه مباحث نظری و کاربردهای عملی آن مورد توجه بسیاری از اندیشه‌گران مسلمان بوده است. در این میان برخی از نویسندگان، مستند به ظهور و توسعه قاعده مصلحت در نظام سیاسی شیعی، معتقد شده‌اند که الگوی دینی حکومت شیعی به‌واسطه عنصر مصلحت، عرفی شده است. در این مقاله ضمن تحلیل گونه‌های مختلف مصلحت (فلسفی، کلامی و فقهی)، بنیادهای نظری و الگوی کاربردی آن را در جمهوری اسلامی ایران، از حیث ماهوی و نتایج، همچنان شریعت مدار ارزیابی نموده و نشان می‌دهد که چگونه مصلحت در فقه سیاسی شیعه تکوین وتوسعه یافته و توانسته به مثابه یک اصل‌کاربردی در سطح حکومت ـ با رعایت اصول اصلی شریعت ـ مطرح شود. برای این منظور مبانی، سیر تحول و نوع کاربرد آن در جمهوری اسلامی ایران بحث و بررسی شده است. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Genealogy of the expediency principle in Shiite political Fiqh

نویسنده [English]

  • Asghar Iftikharzadeh
چکیده [English]

The concept of expediency, which has drawn the attention of Muslim intellectuals due to its theoretical and practical applications, is a principle used in relation with social management. Some writers, due to the emergence and development of this concept in Shiite political system, believe that the religious model of Shiite government is conventionalized because of the element of expediency. After analyzing different types of expediency (philosophical, theological, and jurisprudential), the paper evaluates the theoretical foundations and practical model of expediency in the Islamic Republic of Iran and shows how the concept developed in Shiite political Fiqh and could play a role in the government as a practical rule.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Government
  • Politics
  • conventionalism
  • expediency
  • Shiism
  1. احمدی بهرامی، حمید، قواعد فقه، ج 1، تهران، دانشگاه امام صادق(ع) 1389.
  2. افتخاری، اصغر، مصلحت و سیاست: رویکردی اسلامی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1384.
  3. افتخاری،‌اصغر، «شرعیسازی در مقابل عرفیسازی»، بررسی و نقد مبانی سکولاریسم، به اهتمام: علی‌اکبر اردکانی، تهران، دانشگاه امام صادق(ع) و پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1386.
  4. البوطی، محمدسعید رمضان، ضوابط المصلحه فی الشریعه الاسلامیه، سوریه، الدار المتحده للطباعه و النشر وبیروت، موسسه الرسالیه، 1992.
  5. الشرتوتی، سعید الخوری، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، طهران، دارالاسوه للطباعه و النشر، ج 3، 1374
  6. القرضاوی، یوسف، الحلال و الحرام فی الاسلام، طهران، منظمه الاعلام الاسلامی، 1989.
  7. امام خمینی، روح‌الله، صحیفه نور، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1361.
  8. پاکتچی، احمد، مکاتب فقه امامی ایران، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1385.
  9. تقوی، سید محمد ناصر، حکومت و مصلحت، تهران، امیرکبیر، 1378.
  10. جهان‌بزرگی، احمد، درآمدی بر تحول نظری دولت در اسلام، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1381.
  11. حائری، عبدالهادی، نخستین رویاروییهای اندیشهگران ایران با دو رویه تمدن بورژوازی غرب، تهران، امیرکبیر، 1367.
  12. رحیمیان، سعید، «روش کشف ملاک و نقش آن در تغییر احکام»، ملاکات احکام و احکام حکومتی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام (ره)، 1378.
  13. ریسونی،‌ احمد، اهداف دین از دیدگاه شاطبی، ترجمه سید حسن اسلامی و سید محمد علی البهری، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، 1376.
  14. سبحانی، ‌سید جعفر، تاریخ فقه و فقهای امامیه، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1387.
  15. سعادت مصطفوی، سید حسن، شرح اشارات و تنبیهات، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1387.
  16. شریعتی، محمدصادق، بررسی فقهی و حقوقی مجمع تشخیص مصلحت نظام، قم، بوستان کتاب، 1380.
  17. شریف، م.م، تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه جمعی از مترجمان، تهران، سمت، 1362.
  18. شیخ، سعید، مطالعات تطبیقی در فلسفه اسلامی، ترجمه مصطفی محقق داماد، تهران، خوارزمی، 1369.
  19. شیخ صدوق، محمد بن علی بن علی بن بابویه، المقنع و الهدایه، تهران، المکتبه الاسلامیه 1377.
  20. عابدی، مهدی، حقیقت و زبان، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1388.
  21. علم الهدی، سیداحمد، جلوههای هدایتی داستان حضرت موسی(ع)، تهران، دانشگاه امام صادق(ع)، 1389.
  22. قرآن کریم.
  23. قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران.
  24. گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، تهران، سمت، 1379.
  25. مطهری، مرتضی، آشنایی با علوم اسلامی، تهران، صدرا، 1367.
  26. مطهری، مرتضی(بی‌تا)، مقدمهای بر جهانبینی اسلامی، تهران، اننتشارات دفتر مرکزی جهاد سازندگی.
  27. هاشمی، سید حسین، تحلیل مبانی فقهی و حقوقی تشخیص مصلحت نظام، قم، مرکز مطالعات و پژوهش‌های فرهنگی حوزه علمیه قم، 1381.
  28. محقق کرکی، علی بن حسین بن عبدالعال، رسائل المحقق الکرکی، تحقیق: محمد الحسون، قم، منشورات مکتبه آیه ‌العظمی المرعشی النجفی، 1349.
  29. ـــــــــــ ، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، موسسه آل البیت لاحیاء‌ التراث، 1414.
  30. غزالی، ابوحامد محمد، المستصفی عن علم الاصول، قم، دارالذخائر، ج1، 1302.
  31. کلینی، محمدبن محمد بن یعقوب، الکافی، به کوشش: علی‌اکبر غفاری، تهران، بی‌نا، 1377ق.
  32. مجلسی، محمد باقر، عین الحیات، تهران، اسلامیه، 1362.
  33. نراقی، ملااحمد، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الاحرام، قم، مرکز الابحاث و الدراسات الاسلامیه، 1417ق.
  34. ـــــــــــ ، معراج السعاده، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1380.
  35. صالح‌پور، جهانگیر، «امام خمینی (ره) فقیه دوران گذار»، کیان، سال نهم، ش 46، 1372.
  36. فاضل میبدی، محمدتقی، «شریعت و مصلحت»، نامه مفید، سال سوم، ش 4، 1376.
  37. هاشمی رفسنجانی، علی‌اکبر، «نقادی نظر ورزی‌ها درباره مجمع تشخیص مصلحت»، راهبرد، ش26، 1381.
    1. Mill, John Stuart, Utilitarianism, Greate Space, 2010.
    2. Mulgan, Tim, Undrestanding Utilitarianism, Acumen Publishing, 2007.
    3. Stein, Mark, Distributive Justice and Disability: Utilitariannism against Egalitarianism, Yale University Press, 2006.
    4. West, Henry, The Blackwell Guide Mill’s Utilitarianism, Wiley - Blackwell, 2006.