استبداد یا مشروطه؟ بررسی دیدگاه آیت‌الله میرزاصادق‌آقا مجتهد تبریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، مطالعات انقلاب اسلامی، دانشگاه تهران، تهران،ایران.

2 استادیار، گروه تاریخ تمدن دانشکده معارف و اندیشه اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 استادیار، دانشگاه باقرالعلوم، قم،ایران.

چکیده

آیت‌الله میرزاصادق‌آقا تبریزی، یکی از علمای عصر مشروطه است که بنابر ظاهر متون به‌جای‌مانده از ایشان، نگرشی متفاوت از دو جریان فکری معروف آن دوره دارد. در اندیشه‌ی سیاسی میرزاصادق‌آقا تبریزی، حق حاکمیت و قانون‌گذاری منحصراً از آنِ خداوند است و به اذن او، اولیای معصوم علیهم‌السلام عهده‌دار این امور هستند؛ در عصر غیبت، فقهای جامع‌الشرایط منحصراً حق اعمال آن را دارند و تمام حکومت‌ها، غیر از این، نامشروع بوده و مصداق ظلم‌اند. ایشان استبداد را برخلاف اصطلاح رایج، تفرّد در حکم‌رانی تعریف می‌کند و آن را فی‌نفسه قبیح نمی‌پندارد؛ تنها معیار قبح حکومت از دیدگاه ایشان، ظالمانه‌بودن آن است. بر اساس فوق، میرزاصادق‌آقا به‌این‌نتیجه می‌رسد که حکومت استبدادیِ ظالمانه، بر مشروطه‌ی آن روزگار ترجیح دارد؛ زیرا در مشروطه، ظلم تکثیریافته و عمومیت پیدا کرده است. به‌نظر ایشان، مشروطه تحفه‌ای غربی است که لاجرم به نابودی اسلام منجر می‌شود؛ علمایی هم که آن را پذیرفته‌اند، فریب غرب را خورده و آلت دست آن‌ها شده‌اند. میرزاصادق‌آقا تبریزی، غرب و مدرنیته را ماهیتا غیرقابل تفکیک از یک‌دیگر می‌داند و آن را با تمام لوازمش رد می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Tyranny or Constitutionalism? Investigation of Ayatollah Mirza Sadeq Aqa Mojtahed Tabrizi’s Viewpoint

نویسندگان [English]

  • saeed moosavi 1
  • Baha al-Din Qahremani Nezhad 2
  • ahmad rahdar 3
1 Ph.D. Student of Islamic Revolution Studies, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor in University of Tehran, Tehran, Iran.
3 Assistant Professor, Baqer al-Olum University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Ayatollah Mirza Sadeq Aqa Tabrizi is one of the scholars of the constitutional era that according to his remaining texts appears to have a different approach to the two popular intellectual currents of that time. In the political thought of Mirza Sadeq Aqa Tabrizi, the sovereignty and legislature are exclusive to God, and, by His permission, the infallible authorities (Imams) are responsible for these affairs; in the era of absence of Imam, and all governances except them are illegitimate and they are an example of oppression. He defines despotism, as opposed to the common term, individualism in ruling, and does not perceive it as evil in itself. The only criterion of the ugliness of government is its oppression. According to the above, Mirza Sadeq Aqa concludes that the oppressive tyrannical government was preferred to the constitution of that time; since oppression had been multiplied and become generalized in the constitution. In his view, the constitution is a Western gift that inevitably leads to the destruction of Islam; the scholars who have accepted it have been deceived by the West and become their instruments. Mirza Sadeq Aqa Tabrizi considers the West and modernity inseparable in nature and rejects them with all their accessories.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tyranny
  • Constitutionalism
  • Mirza Sadeq Aqa Tabrizi
  • Justice
  • Cruelty
  • West
  1. آجدانی، لطف‌‌الله (1391). اندیشه‌‌های سیاسی در عصر مشروطیت. تهران: نشر علم.
  2. ابن‌‌اثیر، مبارک‌‌بن‌‌محمد (1367). النهایة فی‌‌غریب الحدیث والاثر. قم: مؤسسه‌‌ی مطبوعاتی اسماعیلیان.
  3. ابن الارزق، ابوعبدالله (1429ق). بدایع السلک فی طبائع الملک. قاهره: دارالسلام.
  4. افشاری‌‌راد، مینو و دیگران (1389). فرهنگ علوم سیاسی. تهران: چاپار.
  5. امین، سید محسن (1403ق). اعیان‌‌الشیعة. بیروت: دارالتعارف للمطبوعات.
  6. انصاری، شیخ مرتضی (1415ق). کتاب المکاسب. قم: کنگره بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  7. ثقة‌‌الاسلام تبریزی، میرزا علی‌‌آقا (1363). مرآت‌‌الکتب. بی‌‌جا: چاپ فجرالاسلام.
  8. تقی‌‌زاده، سید حسن (1379). تاریخ انقلاب مشروطیت ایران. تهران: فردوس.
  9. جمعی از نویسندگان (1383). آموزه (کتاب ششم). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)

10. جوادی آملی، عبدالله (1381). ولایت فقیه، ولایت فقاهت و عدالت. قم: مرکز نشر اسراء.

11. چکیده مقالات (1382). همایش یکصدمین سالگرد نهضت مشروطیت ایران. قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

12. حائری، عبدالهادی (1387). تشیع و مشروطیت در ایران. تهران: امیرکبیر.

13. خوانساری، محمدباقرالموسوی (1391ق). روضات‌‌الجنات. قم: مهر استوار.

14. دیباج، سید موسی (1383). آرا و عقاید سید احمد فردید (مفردات فردیدی). تهران: نشر علم.

15. زرگری‌‌نژاد، غلامحسین (1390). رسائل مشروطیت. تهران: مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.

16. سبحانی، جعفر و جمعی از نویسندگان (1434ق). طبقات‌‌الفقهاء. قم: مؤسسه‌‌ی امام صادق(ع).

17. سید علوی، سید ابراهیم (1390). تبیان صادق. قم: مؤسسه شیعه‌شناسی.

18. ــــــــــــــــــــ (1386). نقش آیت‌‌الله میرزاصادق‌‌آقا مجتهد تبریزی در نهضت مشروطه. در مجله معرفت، 114.

19. طهرانی، شیخ آغا بزرگ (1430ق). طبقات اعلام‌‌الشیعة. بیروت: دار احیاء التراث‌‌العربی.

20. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (1415ق). قاموس المحیط. بیروت: دارالکتب العلمیة.

21. کرکی، محقق (1409ق). رسائل المحقق الکرکی. قم: دفتر نشر اسلامی.

22. کسروی، احمد (1369). تاریخ مشروطه ایران. تهران: امیرکبیر.

23. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب‌‌الاسلامیه.

24. مجتهدی، مهدی (1379). رجال آذربایجان در عصر مشروطه. تهران: زرین.

25. مجموعه مقالات (1382). آموزه (کتاب سوم). قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).

26. هاشمی، محمدمنصور (1383). هویت‌‌اندیشان و میراث فکری احمد فردید. تهران: کویر.