رابطه‌‌ی دین و سیاست در نگاه تطبیقی به آرای ملاصدرا و هگل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، دانشگاه یاسوج، ایران.

2 پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی

چکیده

رابطه‌‌ی دین و سیاست در طول تاریخ، منشأ مناقشات فکری و مجادلات کلامی و معرفتی فراوانی بوده است. هگل و ملاصدرا را می‌‌توان آخرین فیلسوفان سیستم‌‌ساز شرق و غرب دانست. هدف این پژوهش بررسی وجوه تمایز میان آرای این دو فیلسوف پیرامون مناسبات دین و سیاست می‌‌باشد.پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده و یافته‌‌ها نشان می‌‌دهد، دین و سیاست نزد ملاصدرا و هگل مفاهیمی متفاوت‌‌اند. هگل در فضای فلسفه‌‌ی سیاسی مدرن فکر می‌‌کند، نقطه‌‌ی کانونی اندیشه‌‌ی سیاسی او، مسأله‌‌ی آزادی است. ملاصدرا متأثر از فلسفه‌‌ی سیاسی کلاسیک فضیلت‌‌محور و خیرمحور است؛ درحالی‌‌که تفکر هگل، مبتنی‌‌بر نوعی رویگردانی از فضیلت‌‌گرایی و سعادت‌‌محوری است. هگل قائل به جدایی مطلق میان دین و دولت نیست و در اصل همراهی و تألیف میان دین و دولت، تردیدی ندارد. دولت صدرایی، یک دولت هادی است و دین تعیین‌‌کننده‌‌ی چارچوب حرکت دولت و سیاست و عنصرِ قوام‌‌بخش به آن است. نوعی رابطه‌‌ی "ملازمت قطعی" و یا "ضرورت" میان دین و سیاست در اندیشه ملاصدرا دیده می‌شود، اما مدلولات چنین ملازمت قطعی را به سختی می‌‌توان در اندیشه هگل پیدا کرد. دولت مطلوب ملاصدرا، حاکم‌‌محور است؛ و حاکم، حتماً باید از یک سری دکترین و قواعدی تبعیت کند، هگل، به "کیفیت حکمرانی" بیش از "اوصاف حکمران" بهاء می‌‌دهد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Relation between Religion and Politics In a comparative study of the Opinions of Mulla Sadra and Hegel

نویسندگان [English]

  • mohsen jabbarnejad 1
  • Sharif Lakzaei 2
1 Ph.D. student at Yasouj University, Iran.
2 Associate Professor of Political Philosophy Department, Islamic Center of Science and Culture, Qom, Iran.
چکیده [English]

Throughout history, the relationship between religion and politics has been the source of numerous menta disputes and theological and epistemic controversies. Hegel and Mulla Sadra can be considered to be the last system-maker philosophers of the East and West. The purpose of this study is to examine the distinctions between the two philosophers' opinions about the relationship between religion and politics. This research has been performed using descriptive-analytic method and the findings show that religion and politics are different in the views of Mulla Sadra and Hegel. Hegel thinks in the context of modern political philosophy, the focal point of his political thought is the question of freedom. Mulla Sadra is influenced by the virtuous and philanthropic classical political philosophy, while Hegel's thinking is based on a kind of shifting away from virtuosity and prosperity. Hegel does not believe that there is an absolute separation between religion and government, and has not any doubt about the principle of companionship and kindness between religion and government. The Sadraian government is a conductive government, and religion determines the movement framework of government and politics and its constitutive elements. A kind of "definitive allegiance" or "necessity" relationship between religion and politics is seen in Mulla Sadra's thought, but the contexts of such a definite allegiance can hardly be found in Hegel's thought. The ideal government in the mind of Mulla Sadra is the one that is dominant, and the ruler must follow a series of doctrines and rules; however, Hegel pays attention to the "quality of governance" more than the "qualities of the ruler."

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mulla Sadra
  • Hegel
  • Religion
  • Politics
  • Political Thought
  1. استرن، رابرت (1394). هگل و پدیدار شناسی روح. ترجمه محمدمهدی اردبیلی و سیدمحمدجواد سیدی. تهران: نشر ققنوس، چاپ دوم.
  2. بیزر، فردریک (1391). هگل. ترجمه مسعود حسینی. تهران: نشر ققنوس، چاپ دوم.
  3. پلامناتز، جان (1392). شرح و نقدی بر فلسفه‌‌ی اجتماعی و سیاسی هگل. ترجمه حسین بشیریه. تهران: نشر نی، چاپ پنجم.
  4. سروش، عبدالکریم (1386). نهاد نا آرام جهان. تهران: موسسه فرهنگی صراط، چاپ دوم.
  5. سینر برینک، رابرت (1395). شناخت هگل‌‌گرایی. ترجمه مهدی بهرامی. تهران: نشر لاهیتا.
  6. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1340). رساله‌‌ی سه اصل. به‌‌تصحیح سیدحسین نصر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  7. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1363). مفاتیح‌‌الغیب. ترجمه محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولی.
  8. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1378). الحکمه المتعالیه فی الاربعه العقلیه. ترجمه محمد خواجوی. تهران: انتشارات مولی.
  9. شیرازی، صدرالدین محمد بن ابراهیم (1384). الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه. ترجمه و تفسیر جواد مصلح. تهران: انتشارات سروش، چاپ چهارم.

10. صدر، سیدموسی (1391). برای زندگی؛ گفتارهای تفسیری. ترجمه مهدی فرخیان. تهران: مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر، چاپ دوم.

11. صدرا، علیرضا (1389). مفهوم‌‌شناسی حکمت متعالی سیاسی. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

12. صدرا، علیرضا (1393). «سیاست متعالی و تعالی سیاسی؛ برترین گزینه‌‌ی جایگزین سیاست سکولاریسم». سیاست متعالیه. دوره2، شماره 4، ص 27-42.

13. طالب‌‌زاده، حمید (1396). گفت‌‌گویی میان هگل و فیلسوفان اسلامی: صیرورت، دیالکتیک و ایده‌‌آلیسم. تهران: نشر هرمس.

14. فیندلی، جان.ن (1390). گفتارهایی درباره‌‌ی فلسفه‌‌ی هگل. ترجمه حسن مرتضوی. تهران: نشر چشمه، چاپ دوم.

15. کلوسکو، جرج (1391). تاریخ فلسفه‌‌ی سیاسی؛ قرون وسطا. ترجمه خشایار دیهیمی. تهران: نشر نی، چاپ سوم، ج2.

16. کیخا، نجمه (1393). «سیاست و عالم مثال در حکمت متعالیه». سیاست متعالیه. شماره 6،
ص. 138-123.

17. لک‌‌زایی، شریف (1387). سیاست متعالیه از منظر حکمت متعالیه؛ دفتر اول: نشست‌‌ها و گفت‌‌وگوها. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

18. لک‌‌زایی، شریف (1391). «سیاست و شریعت در حکمت متعالیه». حکمت اسراء، شماره 12.

19. لک‌‌زایی، شریف (1395). فلسفه‌‌ی سیاسی صدرالمتالهین. قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.

20. مجتهدی، کریم (1382). «به چه معنی می‌‌توان میان تفکر ملاصدرا و فلسفه‌‌ی هگل به رابطه‌‌ی عموم و خصوص من وجه قایل شد؟» در: مجموعه‌‌ی مقالات همایش بزرگداشت حکیم صدرالمتالهین؛ حکمت متعالیه و فلسفه معاصر جهان. تهران: بنیاد حکمت اسلامی.

21. مصلح، علی‌‌اصغر (1392). هگل. تهران: انتشارات علمی.

22. مهرنیا، حسن (1390). «رابطه‌‌ی دین و دولت در نظام فلسفی هگل». حکمت و فلسفه، شماره 1(25)، ص. 136-109.

23. هگل، گئورگ ویلهلم فردریش (1391). دفترهای سیاست مدرن. ترجمه محمدمهدی اردبیلی. تهران: نشر روزبهان.

24. هگل، گئورگ ویلهلم فردریش (1394). عناصر فلسفه‌‌ی حق یا خلاصه‌‌ای از حقوق طبیعی و علم سیاست. ترجمه مهبد ایرانی‌‌طلب. تهران: قطره، چاپ سوم.

25. ولایتی، علی‌‌اکبر (1391). ملاصدرا. تهران: شرکت سهامی کتاب‌‌های جیبی، امیرکبیر.

26. الیاسی، محمدقاسم (1387). «رابطه‌‌ی شریعت و سیاست از دیدگاه حکمت متعالیه». علوم سیاسی، شماره 43، ص. 208-206.

27. Hegel.G.F.W, (1984). Hegel's Lectures on the Pilosophy of Religion, Volum22, Introduction and the concept of Religion, University of California press.