اندیشه‌ی سیاسی آیت‌االله بروجردی: سیاست‌ورزی یا سیاست‌پرهیزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و عضو انجمن مطالعات سیاسی حوزه

چکیده

پژوهش حاضر، در راستای ترسیم چگونگی حضورِ روحانیت در سامان­دهی زندگی سیاسی مردم ایران، به این پرسش پاسخ می‌دهد که مبانی دینی سیره‌ی سیاسی آیت‌الله بروجردی در دوران زعامت‌شان چیست؟ لذا مسأله‌ی این پژوهش، شناخت ریشه‌های دینی سیاست­ورزی معظم‌له، چه در نحوه‌ی ورود به سیاست و چه در نحوه پرهیز از سیاست­ است و نشان می‌دهد که چگونه حوزه‌های علمیه، مراجع تقلید و فقهای هم­عصر آیت‌الله بروجردی، تابع سیاست‌های اتخاذشده توسط ایشان بوده‌اند. در این پژوهش، از آن‌جا‌که در دوران زعامت ایشان - بنابر مقتضیات زمانه - سیاست­ورزیِ تفکیکی در دستور کار بوده است، از روش پدیدارشناسانه استفاده کرده‌ایم. بنابر این نوع سیاست‌ورزی، فقهایی هم‌چون آیت­الله بروجردی اگرچه در امر سلطنت دخالت نمی­کردند، اما نسبت به مسائل دینی حساس بودند و در مواردی نیز به کارگزاران نظام سیاسی تذکراتی می‌دادند؛­ عدم حمایت معظم‌له از جریان­های فکری حوزوی و فقهایی که بر حضور بیش‌تر روحانیون در مخالفت با نظام سیاسیِ حاکم اصرار داشتند، شاهد بر این مدعاست. مدعای این پژوهش آن است که سیاست­ورزی در حوزه‌ی علمیه‌ی قم - در دوران آیت­الله بروجردی - مبتنی‌بر دوری‌جستن و پرهیز از سیاست به‌دلیل فقدان اقتضائات زمانه تنظیم می‌شده است. این روش، اندیشه‌ی سیاسی معظم‌له را با اندیشه‌ی سیاسی فدائیان اسلام و آیت­الله کاشانی متمایز می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Political Thought of Ayatollah Boroujerdi: Policy-making or Policy-abstaining

نویسنده [English]

  • Reza eisania
Political Scinece Research Institute, Islamic Sciences and Culture Academy
1. آبراهامیان، یراوند (1378). ایران بین دو انقلاب. ترجمه: کاظم فیروزمند. تهران: نشر مرکز (چ2).
2. باقری، علی (1374). خاطرات 15 خرداد (ج2). تهران: انتشارات حوزهی هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
3. بدلا، سیدحسین (1378). هفتاد سال خاطره از آیتالله سیدحسین. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
4. بیل، جیمیز (1372). مصدق، نفت، ناسیونالیسم ایرانی. ترجمه: عبدالرضا هوشنگ مهدوی و کاوه بیات. تهران: نشر گفتار (چ3).
5. جعفریان، رسول (1382). مرجعیت سیاسی شیعه، مجله زمانه، فروردین و اردیبهشت، ش7 و 8.
6. جلالی، غلامرضا (1379). مطبوعات حوزه و دانشآموختگان حوزوی از مشروطه تا انقلاب اسلامی، مجله‌ی حوزه، مهر و آبان، ش100.
7. حائری یزدی، مهدی (1382). خاطرات دکتر مهدی حائری یزدی. بهکوشش: حبیب لاجوردی. تهران: کتاب نادر.
8. حسینیان، روح‌الله (1380). بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
9. خمینی، روح‌الله (1378) صحیفهی امام (ج1). تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
10. دهنوی، م (1361). آیت‌الله کاشانی (ج1). تهران: چاپخش.
11. دوانی، علی (1340). زندگانی‌ زعیم‌ بزرگ‌ عالم‌ تشیع‌ آیت‌الله‌ بروجردی. بیجا: بینا.
12. ــــــ (1366). زمینه‌های انقلاب اسلامی بهروایت خاطره، مجله یاد، ش۶، سال دوم، بهار.
13. ــــــ (1371). زندگانی زعیم بزرگ عالم تشیع آیت‌الله بروجردی. تهران: نشر مطهر.
14. ــــــ (بیتا). نهضت روحانیون ایران (ج2). بیجا: بنیاد فرهنگی امام رضا(ع).
15. رکنآبادی، غضنفر (1379). سیاست، دیانت و آیت‌الله کاشانی. تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
16. رهنما، علی (1384). نیروهای مذهبی بر بستر حرکت نهضت ملی. تهران: گام نو.
17. روحبخش، رحیم (1381). نقش بازار در قیام 15 خرداد. تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
18. سایت مقام معظم رهبری:
http://www.leader.ir/langs/fa/index.php?p=contentShow&id=11432.
19. سلطانی طباطبایی، سیدمحمدباقر (1370). مصاحبه با آیت‌الله سید محمدباقر سلطانی طباطبایی، مجله حوزه، ش43-44.
20. سلیمی، حشمت‌الله (1386). مبارزات روحانیون و وعاظ مساجد به روایت اسناد. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
21. شیخ فرشی، فرهاد (1380). تحلیلی بر نقش سیاسی عالمان شیعی در پیدایش انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
22. عبایی، محمد (1365). بخش دوم خاطرهگویی مشترک؛ خاطرات محمد عبایی خراسانی، مجله یاد، سال دوم، ش5، زمستان.
23. عراقی، مهدی (1370). ناگفته‌ها. تهران: رسا.
24. علیآبادی، محمد (1379). الگوی زعامت. تهران: انتشارات لاهیجی.
25. فرامرزی، فاطمه (1391). دین در ایران عصر پهلوی دوم. تهران: نشر علم.
26. فرهنگ اندیشه (1381). گفتگو با دکتر مصطفی محقق داماد (بخش سوم). شماره 2203، دوشنبه14 مرداد 1381.
27. فلسفی، محمدتقی (1376). خاطرات و مبارزات حجت‌الاسلام فلسفی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
28. کرباسچی، غلامرضا (1380). تاریخ شفاهی انقلاب اسلامی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
29. لنکرانی، فاضل (1370). ویژهنامهی آیت‌الله بروجردی، مجله حوزه، ش 43-44.
30. مجله‌ مکتب‌ اسلام (1339). نسیم‌ جانبخش‌ اسلام‌ در ساحل‌ دریاچه‌ آلستر، س2، ش‌4.
31. مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات (1368). قیام ۱۵خرداد به روایت اسناد ساواک (ج۱). تهران: مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات.
32. منظورالاجداد، سید محمدحسین (1379). مرجعیت در عرصهی اجتماع و سیاست. تهران: انتشارات شیرازه.
33. هاشمی رفسنجانی، اکبر (بیتا). دوران مبارزه، خاطرات، تصویرها، اسناد و گاه-شمار.
34. هاشمیان‌فر، سیدحسن (1390). گونهشناسی رفتار سیاسی مراجع تقلید. تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
35. واعظزاده خراسانی، محمد (1370). مصاحبه با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد واعظزاده خراسانی، مجله حوزه، ش 43-44.
36. یزدی، محمد (1380). خاطرات آیت‌الله محمد یزدی. تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
37. یعقوبی، عبدالرسول (1391). مراتب روحانیت و نقش آن‌ها در تحولات سیاسی اجتماعی ایران معاصر. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی؛ گروه علوم سیاسی، رساله‌ی دوره دکتری علوم سیاسی.