رهیافت مقصدگرا به امربه معروف و نهی ازمنکر در فقه سیاسی امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری دانشگاه فردوسی مشهد

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

مقاصد شریعت به مثابه ابزار استنباط احکام که نقش نظارتی بر تفسیر نصوص را بر عهده دارد، راه را برای شناخت فقهی همراه مصلحت و در عین حال منضبط هموار میکند. آن چه در این نوشتار مورد توجه قرارگرفته است رویکرد مقاصدی به حکم "امر به معروف و نهی از منکر" به عنوان یکی از مسائل فقه سیاسی است. در این رویکرد با توجه به مقاصد مهم شریعت هم چون: رفق و مدارا، و امنیت و آزادی انسانها، فقها به لزوم رعایت ملایمترین برخوردها برای تحقق دو فریضه و نیز حساسیت مرحله ی اقدام عملی حکم دادهاند. علاوه براین فقیهان معاصر در راستای نگاه دقیقت ر خو د تفکی ک و اولویت بندی امور مهم و غیرمهم را نسبت به انواع معروف و منکر لازم دانستهاند. حاصل این رهیافت مقاصدی در فقه سیاسی، توجه دقیقتر به نهاد حسبه به عنوان مجری امر به معروف و نهی از منکر است که با شناخت و اولویتبندی انواع منکر و معروف، ظرفیت های نهادهای مردمی و حکومتی را برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر روشن می کند تا ضمن تحقق آثار امر به معروف ونهی از منکر، از آسیبهای برخوردهایی که بعضا ناقض مقاصد مهم شریعت در راستای این فریضه ی الهی است، جلوگیری شود. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Purpose-oriented Approach to Enjoining the Good and Forbidding the Bad in the Imamiyya Political Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Boshra ‘ Abd Khodaie 1
  • Mohammad Taqi Fakhla’ie 2
  • Mohammad Hassan Ha’eri 2
1 PhD Student, University of Ferdowsi, Mashhad, Iran.
2 Faculty Member, Department of Feqh and Principles of Islamic Law, University of Ferdowsi, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Purposes of Shari’ah as tools of inferring rulings that play supervisory role over texts pave the way for jurisprudent recognition together with expediency and at the same time, discipline. What is being attended in this article is an approach of purposes to ruling of “enjoining the good and forbidding the bad” as one of the issues of political jurisprudence. In this approach, jurisprudents have ruled the necessary observation of the mildest attitudes for materialization of the two hypotheses as well as sensitive stage of practical action by considering important purposes of Shari’ah like leniency and compromise, security and freedom of men. Besides, the contemporary jurisprudents by taking a more concise look have said it is necessary to separate and prioritize important and unimportant issues in relation to all kinds of enjoining the good and forbidding the bad. The results obtained from this approach in political jurisprudence are included in more concise consideration to good institutions as enforcers of enjoining the good and forbidding the bad which clarify state and popular institutions capacities for enforcing it through recognition and prioritization of all kinds of enjoined good and forbidden bad so that, while achieving its effects, damages resulting from contacts that sometimes violate important purposes of Shari’ah in line with this divine obligation might be avoided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Enjoining the Good and Forbidding the Bad
  • Purpose-oriented Approach
  • Political Jurisprudence
  • Purposes of Shari’ah
  1. اب‍ن‌ ادری‍س‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ اح‍م‍د (1410 ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌ (چاپ دوم).
  2. ابن بابویه، محمد بن على (1376). الأمالی. تهران، نشر کتابچی (چاپ ششم).
  3. ــــــــــــــــــــ (1362). الخصال. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  4. ــــــــــــــــــــ (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (چاپ دوم).
  5. ایروانی، باقر (1427ق). دروس تمهیدیه فی الفقه الاستدلالی. قم: بی‌نا (چاپ دوم).‌
  6. حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل‌البیت(ع)‏‏.
  7. حلبی، علی بن حسن (1414ق). إشارة السبق إلى معرفة الحق. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  8. خمینى، سید روح‌اللّه (بی‌تا). تحریرالوسیلة‌. قم: مؤسسه مطبوعات دارالعلم‌.
  9. خویی، ابوالقاسم (بی‌تا). مصباح الفقاهة. بی‌جا: برگرفته از نرم‌افزار جامع اصول فقه نور.
  10. روحانی، محمدصادق (1412ق). فقه الصادق. قم: دار الکتاب- مدرسه امام صادق(ع).
  11. سلار دیلمی، حمزه بن عبدالعزیز (1404ق). المراسم العلویة و الأحکام النبویة. قم: منشورات الحرمین.
  12. سیفی، علی‌اکبر (1415ق). دلیل تحریرالوسیله فی الامر بالمعروف و النهی عن المنکر. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.‌
  13. شهید اول، محمدبن مکی (1417ق). الدروس الشرعیة فی فقه الإمامیة. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم (چاپ دوم‌).
  14. ش‍ه‍ی‍د ث‍انی‌، زی‍ن‌ال‍دی‍ن‌ ب‍ن‌ ع‍ل‍ی‌ (1410ق). ال‍روضة ‌البهیة‌ فی‌ ش‍رح‌ ال‍ل‍م‍ع‍ه‌ الدمشقیة‌. با حاشیه: سید محمد کلانتر‌. قم: کتابفروشى داورى‌.
  15. صاحب جواهر، محمدحسن (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. به تصحیح: عباس قوچانی و علی أخوندی. بی‌جا: دار إحیاء التراث العربی‌ (چاپ هفتم‌).
  16. صرامی، سیف‌الله (1377). حسبه، یک نهاد حکومتی. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  17. طباطبایی قمی، تقی (1426ق). مبانی منهاج الصالحین. قم: منشورات قلم الشرق.
  18. طباطبایی، سید محمدحسین (1417 ق). المیزان فى تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم (چاپ پنجم‏).‏
  19. طوس‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌ (1375ق). الاقتصاد. تهران: انتشارات کتابخانه جامع چهل‌ستون.
  20. ــــــــــــــــــ (1400ق). النهایة. بیروت: دار الکتاب العربی (چاپ دوم).
  21. عاملی ترحینی، محمدحسین (1427ق). زبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیة. قم: دار الفقه للطباعة و النشر (چاپ چهارم‌).
  22. ع‍راق‍ی‌، ضی‍اءالدین (1414ق). شرح تبصرة المتعلمین. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.
  23. علامه حلی، حسن بن یوسف (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسه آل‌البیت(ع).
  24. علی­دوست، ابوالقاسم. فقه و مصلحت. 1388. پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. تهران.
  25. فیومى، احمد بن محمد (بی‌تا). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی‌. قم: منشورات دار الرضی‌.
  26. کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیة‏.
  27. م‍ح‍ق‍ق‌ ح‍ل‍ی‌، ج‍ع‍ف‍رب‍ن‌ ح‍س‍ن (1408‌ق).‌ شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان (چاپ دوم).
  28. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمد مومن (1423ق). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  29. مفید، محمد بن محمد (1413ق). المقنعة. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید.
  30. مقدس اردبیلى، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  31. منتظری، حسین‌علی (1409ق). دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة. قم: نشر تفکر (چاپ دوم‌).
  32. میراحمدی، منصور. درس گفتارهایی در فقه سیاسی. 1392. پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی. قم.