مقایسه‌ی دیدگاه امام خمینی و محمد رشیدرضا در باب حکومت اسلامی و پیامدهای سیاسی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

چکیده

امام‌خمینی و محمد رشیدرضا، دو متفکر مسلمان و نام‌آشنا در جهان اسلام بودند که در پی مشاهده‌ی بحران‌های موجود در جهان اسلام، به تفکر و ارائه‌ی راه‌حل مناسب برآمدند. امام‌خمینی با تکیه‌بر اندیشه‌ی شیعی، نظریه‌ی ولایت‌فقیه را پایه‌ریزی کرده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی، رهبری جمهوری اسلامی ایران را بر عهده گرفتند؛ رشیدرضا نیز به‌تأسی از اندیشه‌ی اهل‌سنت، به‌دنبال اعاده‌ی جایگاه خلافت از طریق مطرح‌کردن «شورا» برآمد، اما موفق به عملی‌کردن آن نشد. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و با رویکرد توصیفی-تطبیقی در پی اثبات این فرضیه است که این دو متفکر با رد جدایی دین و سیاست، معتقد به کارآمدی حکومتِ برآمده از اسلام بودند و عمیقا به توانایی اسلام سیاسی برای مدیریت جامعه باور داشتند. مساله‌ی پژوهش حاضر، تبیین دقیق نقاط اشتراک، موارد اختلاف و توجه به ویژگی‌های برجسته‌ی فکری این‌دو اندیش‌مند اسلامی است. بنابراین، مقایسه‌ی این‌دو دیدگاه درباره‌ی حکومت اسلامی، علاوه‌بر اثبات ریشه‌های «اسلام سیاسی» در تفکرات شیعه و سنی، موجب روشن‌شدن نقاط اشتراک و اختلاف و مواضع مورد تأکید در این نظریات خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparison of the Attitude of Imam Khomeini and Mohammad Rashid-Reza on Islamic Government and its Political Consequences

نویسندگان [English]

  • Yousef Khanmohammadi
  • Seyed Nader Jafari
چکیده [English]

Imam Khomeini and Mohammad Rashid-Reza were two prominent Muslim thinkers who thought about and presented the suitable solution after observing the crises of the Islamic world. By relying on Shia way of thinking, Imam Khomeini founded the theory of Vilayat-e Faqih (governance of the jurist) and after success of the Islamic revolution, accepted the leadership of the Islamic republic of Iran. Rashid-Reza who was after the Sunnah way of thinking, also, aimed at revival of the position of Khilafah (governorship) via proposing “Shora” (community) but couldn’t operationalize it. With library method and by descriptive-comparative approach, this study is after proving the hypothesis that these two thinkers believed in the efficiency of Islamic government by rejecting the separation of religion and politics, and really believed in the power of political Islam to manage the society. The main problem of the present research is explanation of the points of similarity and difference, and attention to the noticeable features of these two great Islamic thinkers. So, comparison of these two views about the Islamic government would clarify the points of similarity and difference in these two theories and the emphasized points within them. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Imam Khomeini
  • Rashid Reza
  • Islamic Government
  • Islamic Consequences
  • Velayat-e Fagih (Governance of the Jurist)
  • Shora (Community)
  1. ابراهیم‌زاده، نبی‌الله (1380). نهاد حکومت در تفکر دینی امام‌خمینی، مجله مربیان، شماره 2، از صفحه 27- 15.
  2. ابوفارس، محمد عبدالقادر (بی‌تا). حکم الشوری فی السلام و نتیجتها. بیروت: دارالفرقان.
  3. احمدی، حمید (1378). اسلام سیاسی و منتقدان آن: نقد و بررسی اندیشه‌های قاضی عشماوی پیرامون رادیکالیسم سیاسی، فصلنامه مطالعاتی خاورمیانه، شماره 22، از صفحه 91 تا 118.
  4. الشاوی، توفیق محمد (1994). الشوری اعلی مراتب الدیموقراطیه. قاهره: دارالزهرا.
  5. الیاسی، مرتضی (1381). مبانی تصمیم‌گیری امام‌خمینی، مجله پژوهش‌های مدیریت راهبردی، شماره 29-28، سال دهم.
  6. انصاری، علی‌رضا (1378). مبانی ولایت فقیه از منظر امام‌خمینی، مجله فرهنگ کوثر، شماره
    32.
  7. انصاری قمی، حسین (1380). اندیشه سیاسی در اسلام و ایران طی دوره قرون میانه، فصلنامه تاریخی روابط خارجی، شماره 6 و 5.
  8. تبار مقری، رحمت عباس (1392). گفتمان بیداری اسلامی، راهکاوی احیای اسلام سیاسی در اندیشه و عمل امام‌خمینی(ره)، فصلنامه مطالعات بیداری اسلامی، شماره 4، سال دوم، از صفحه 129- 111.
  9. حسینی، سیدعلی (1380). نظریه مصلحت از دیدگاه امام‌خمینی(ره)، مجله پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 5، از صفحه 10- 88.

10. خالقیان، فضل‌اله (1379). مبانی حکومت اسلامی در اندیشه امام‌خمینی، مجله رشد آموزش معارف اسلامی، شماره 41.

11. رشیدرضا، محمد (2007م/1428ق)، یسیر السلام و اصول التشریع العام (فی نهی‌الله  و رسول عن کثره سوال). قاهره: دارالمنار.

12. رشیدرضا، محمد (بی‌تا). الخلافه او الامامه‌العظمی (از مجموعه: الدوله و الخلافه فی الخطاب العربی، تقدیم و دراسه: وجیه کوثرانی). بیروت: دارلطلیعه.

13. رشیدرضا، محمد (1361). وحی محمدی، ترجمه علی خلیلی، بنیاد علوم اسلامی با همکاری نشر قیام، چاپ دوم.

14. رشیدرضا، محمد (ج3، 1367ق؛ ج4، 1367ق)، تفسیر المنار. قاهره: دارالمنار .

15. زیدان، جرجی (1968م). تاریخ التمدن الاسلامی، قاهره: دارالهلال.

16. طاهری، سید مهدی (بی‌تا). بازخوانی تأثیرات انقلاب اسلامی ایران بر بیداری مسلمانان. قم: نشر پژوهشگاه بین‌الملل المصطفی.

17. عبدالجبار، محمد (1379). جایگاه شورا در اندیشه سیاسی اسلام، مترجم حسن قدوسی، مجله معرفت، شماره 36، از صفحه 91 تا 100.

18. عبدالرازق، علی (بی‌تا). الاسلام و اصول الحکم، تحقیق محمد عماره. بیروت: الموسسه العربیه للدراسات و النشر.

19. عنایت، حمید (1372). اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاء‌الدین خرمشاهی. تهران: خوارزمی، چاپ سوم.

20. ـــــــــــ (1376). سیری در اندیشه سیاسی عرب. تهران: امیرکبیر.

21. عمید زنجانی، عباس‌علی (1384). فقه سیاسی: قواعد فقه سیاسی(مصلحت)، ج9. تهران: امیرکبیر.

22. فوزی، یحیی (1389). اندیشه سیاسی امام‌خمینی. قم: دفتر نشر معارف اسلامی.

23. فیرحی، داود (1375). مبانی اندیشه‌های سیاسی اهل‌سنت، فصلنامه حکومت اسلامی، سال اول، شماره دوم.

24. ــــــــــ (1380). نظام سیاسی دولت در اسلام. تهران: سمت، چاپ پنجم.

25. ــــــــــ (1388)، توفیق الشاوی و نظریه عمومی شورا در اسلام، فصلنامه سیاست مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، شماره 9، از صفحه 197 تا 216.

26. قادری، حاتم (زمستان 1388). اندیشه سیاسی در اسلام و ایران. قم: انتشارات سمت، چاپ دهم.

27. قاضی‌زاده، کاظم؛ ضیایی‌فر، سعید (1377). اندیشه فقهی سیاسی امام‌خمینی. تهران: مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری.

28. لطیفی، محمود (1388). مبانی ولایت فقیه و اختیارات ولایت فقیه در عصر غیبت، مجله حکومت اسلامی، شماره 52، از صفحه 88-51.

29. مجموعه مصاحبه‌های مجله حوزه (1388)، حکومت اسلامی در کوثر زلال اندیشه امام‌خمینی. قم: مؤسسه بوستان کتاب.

30. مصباح یزدی، محمدتقی (1380). پرسش‌ها و پاسخ‌ها. قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام‌خمینی.

31. منصورنژاد، محمد (1381). بررسی تحول اندیشه امام‌خمینی قبل و بعد از انقلاب اسلامی و تأثیر زمان و مکان بر آن، فصلنامه مصباح، شماره 42.

32. موسوی خمینی، روح‌الله (1375). ولایت فقیه: حکومت اسلامی. تهران: امیرکبیر.

33. میراحمدی، منصور (1384). اسلام و دموکراسی مشورتی. تهران: نشر نی.